Model procesu legislacyjnego przyjętego w Wielkiej Brytanii często bywa stawiany za wzór dla innych legislatyw. Na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat ulegał on głębokim zmianom. Za ważniejsze zmiany w zakresie postępowania legislacyjnego można uznać wprowadzenie kontroli przed-legislacyjnej (pre-legislative scrutiny) i kontroli post-legislacyjnej (post-legislative scrutiny). Kontrola post-legislacyjna w Westminsterze stanowi rodzaj parlamentarnej kontroli nad działalnością rządu. Organem parlamentarnym, któremu powierzono przeprowadzenia kontroli post-legislacyjnej są komisje specjalne, które co do zasady nie są angażowane w postępowanie legislacyjne. Kontrola post-legislacyjna nie jest przy tym procedurą mającą zastosowanie do każdej ustawy uchwalanej przez parlament (wręcz przeciwnie, podlegają jej nieliczne akty prawne), a kryteria wyboru aktów normatywnych podlegających kontroli post-legislacyjnej nie zostały zdefiniowane. W konsekwencji zarówno decyzje rządu w zakresie wyboru aktów, odnośnie do funkcjonowania których faktycznie zostanie przygotowane sprawozdanie, jak i wybór ustaw podlegających pełnej kontroli post-legislacyjnej w parlamencie podejmowany jest w sposób uznaniowy i nie wymaga uzasadnienia. Można przy tym postawić tezę, że – jak wcześniej przewidywano – komisje specjalne nie mają możliwości poddania kontroli każdej uchwalonej ustawy publicznej, a skupiają się jedynie na tych, które mają szczególne znaczenie dla funkcjonowania społeczeństwa i demokracji.

W niniejszym artykule analiza badanego tematu została przeprowadzona na przykładzie Stanów Zjednoczonych Ameryki (USA), Federacji Rosyjskiej oraz Republiki Federalnej Niemiec, państw posiadających dwuizbowy parlament i mogących zostać uznane za reprezentatywne. Wszystkie te państwa są państwami federalnymi. Niniejszy artykuł ma na celu przedstawienie pojęcia drugiej izby parlamentu, jej reprezentatywności a także analizy procesu kształtowania się drugich izb na przestrzeni wieków oraz wskazanie, że struktura i rola współczesnych parlamentów w badanych państwach, jest skutkiem wielowiekowej ewolucji tego organu.

System polityczny każdego państwa podlega nieustannym zmianom. Faktyczna pozycja organów państwa może w związku z tym odbiegać od pozycji prawnej, opisanej w konstytucji. Analiza ma na celu stwierdzenie, czy w przypadku izby pierwszej polskiego parlamentu mamy do czynienia z takim zjawiskiem. W tym celu zostają wskazane przypadki, w których Sejm przekracza swoje kompetencje lub nadużywa swojej pozycji ustrojowej. Badania skupiają się na trzech funkcja realizowanych przez polski parlament: ustawodawczej, kontrolnej oraz kreacyjnej. Na tej podstawie zostają sformułowane wnioski końcowe, dotyczące Sejmu, parlamentaryzmu w Polsce, prawa zmieniającego się pod wpływem praktyki politycznej, a także postaw badawczych pozwalających trafnie oceniać zachodzące procesy.

Poprawki senackie są istotnym elementem w zakresie postępowania ustawodawczego. Aktualne rozwiązania zawarte w Konstytucji RP dotyczące tej instytucji budzą wątpliwości, gdyż nie pozwalają na wyraziste wskazanie kompetencji Senatu. Obrazuje to praktyka orzecznicza Trybunału Konstytucyjnego oraz praktyka ustrojowa. Genezę problematyki zakresu poprawek odnajdujemy w sporach kompetencyjnych, jakie po 1989 r. prowadzone były między Sejmem a Senatem. Orzecznictwo polskiego sądu konstytucyjnego w odniesieniu opisywanej instytucji wskazuje, że organ ten w znaczący sposób wpłynął na proces ograniczania kompetencji drugiej izby. Obecne doświadczenia dotyczące poprawek senackich pokazują potrzebę nowelizacji Konstytucja RP w tym zakresie.

Celem prawodawcy jest, aby ustanowione przez niego prawo wywoływało zamierzone efekty społeczne i ekonomiczne. Istnieje niekwestionowana potrzeba ewaluacji stanowionego prawa, dokonywania rzetelnej analizy rzeczywistych efektów regulacji, choć stosunkowo niechętnie tego typu mechanizmy oceny są wdrażane przez prawodawców. Trudniejsze i bardziej dyskusyjne jest natomiast znalezienie satysfakcjonujących metod i instrumentów, za pomocą których należy prowadzić miarodajne badania efektywności regulacji prawnych. Niniejszy tekst poświęcony jest przedstawieniu pewnych rozwiązań dotyczących procedur i kryteriów w zakresie analizy skutków regulacji prawnych, modelowych warunków takiej oceny oraz przedstawienia polskiej regulacji i praktyki w tym zakresie.

Wyrażona w art. 11 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. zasada pluralizmu politycznego gwarantuje wolność tworzenia i działania partii politycznych. Zasada ta określa także cel partii, którym jest wpływanie metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa, w tym sprawowanie władzy publicznej. Partie polityczne realizują go poprzez mechanizmy parlamentarne. W praktyce oznacza to tworzenie przez członków danej partii na terenie parlamentu frakcji parlamentarnych, które stanowią łącznik pomiędzy partią polityczną a jej reprezentacją w parlamencie. Z tego powodu w statutach ugrupowań politycznych umieszczane są regulacje normujące zasady tworzenia klubów parlamentarnych. Statuty partii określają także relacje klubu z macierzystą partią oraz zawierają wytyczne odnoszące się do działań podejmowanych przez klub na terenie parlamentu. Analiza treści statutów partii politycznych, które utworzyły kluby w Sejmie RP VIII kadencji, wskazuje że każdy z nich zawiera unormowania odnoszące się do reprezentacji parlamentarnej, chociaż stopień szczegółowości przyjmowanych rozwiązań jest różny.

Marszałek Sejmu ma szczególną pozycję ustrojową. Wynika ona z faktu, że jest kierowniczym organem Sejmu, posiadającym szereg kompetencji wykraczających poza zakres funkcjonowania organu przedstawicielskiego. Ponadto Marszałek w określonych ustawą konstytucyjną przypadkach wykonuje obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Kompetencje Marszałka zostały określone bardzo szeroko, jednak w ślad za tym nie został on objęty reżimem odpowiedzialności konstytucyjnej. Brak mechanizmów egzekwowania odpowiedzialności konstytucyjnej Marszałka Sejmu pozostaje w pewnej sprzeczności z zasadami demokratycznego państwa prawnego, zakładającymi odpowiedzialność władzy.