The Polish Autocephalous Orthodox Church Towards the Rise of NSZZ “Solidarity” and the Introduction of Martial Law in Poland

Throughout the period of the People’s Republic of Poland, the PAKP was part of the trend of religious loyalty to the state promoted by the communist authorities. In many respects, it declared support for the political, social and economic changes taking place after 1945. This was due to both its own organizational weaknesses and theological assumptions. It also supported the actions of the communist authorities against the emerging “Solidarity” and the introduction of martial law in Poland.

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny wobec powstania NSZZ „Solidarność” i wprowadzenia stanu wojennego w Polsce

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny przez cały okres Polski Ludowej wpisywał się w lansowany przez władze komunistyczne nurt lojalności religijnej wobec państwa. Pod wieloma względami deklarował poparcie dla przemian politycznych, społecznych i gospodarczych dokonujących się w Polsce po 1945 roku. Wynikało to zarówno z jego własnych słabości organizacyjnych (zmniejszona liczba wiernych z 4 milionów do ok. 300 tysięcy, spadek liczby parafii z 1725 do 190, zmniejszenie liczby hierarchów z 10 do 2), jak i założeń teologicznych (zasada symfonii jako współpracy z każdą władzą). Wspierał także działania władz komunistycznych przeciwko powstającej „Solidarności” i wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce. Wynikała to m.in. z dominującej w tym okresie roli i wzrastającego znaczenia Kościoła rzymskokatolickiego.

BIBLIOGRAFIA:

• Archive of New Records, Office for Religious Affairs (AAN, UdSW).
• Archives of the Institute of National Remembrance (AIPN).
• State Archive in Białystok, Provincial Committee of the Polish United Workers’ Party (APB, KW PZPR).
• State Archive in Białystok, Provincial Office, Department for Religious Affairs (APB, UW, UdSW).
• Archive of the Warsaw Orthodox Metropolis (AWMP).
• Bendza, W. (2009). Regulacja kościelnych spraw majątkowych na przykładzie Kościoła prawosławnego w Polsce. Warszawa: Wolters Kluwer.
• Chryń, A. (2003). Zasada symfonii – relacja Kościoła i państwa w prawosławiu, Studia Warmińskie, 40, 129–140.
• Danilecki, T. (2002). Białorusini i pierwsza „Solidarność”, Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej, 12, 48–52.
• Dudra, S.  (2019). Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny w  obszarze polityki wyznaniowej oraz polityki narodowościowej Polski Ludowej i III Rzeczypospolitej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Karski, K. (2007). Od Edynburga do Porto Alegre. Sto lat dążeń ekumenicznych. Warszawa: Chrześcijańska Akademia Teologiczna.
• Karski, K. (2012). Polska Rada Ekumeniczna i jej uwikłanie w system komunistyczny. In: J. Kłaczkow, W. Rozynkowski (eds.). Kościoły chrześcijańskie w systemach totalitarnych (pp. 443–462). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Kupidłowski, A. (2001). Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność” Region Białystok w latach 1980–1981. Warszawa: NOWA.
• Ławreszuk, M. (2018). Prawosławie wobec tendencji nacjonalistycznych i etnofiletystycznych (studium teologiczno-kanoniczne). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
• Marczuk, S.  (2001). Z  mieszkania do mieszkania. In A. Dudek, K. Madej (eds.). Świadectwa stanu wojennego (pp. 170–180). Warszawa: Wydawnictwo IPN.
• Michalak, R. (2014). Polityka wyznaniowa państwa polskiego wobec mniejszości religijnych w latach 1945–1989. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego.
• Między cywilizacjami. O  dwudziestowiecznych losach mieszkańców województwa białostockiego z Adamem Dobrońskim, Janem Milewskim i Eugeniuszem Mironowiczem rozmawia Barbara Polak, Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej. (2005). 12(59), 4–27.
• Mironowicz, A. (2005). Kościół prawosławny na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
• Ruzikowski, T. (2009). Stan wojenny w  Warszawie i  w  województwie stołecznym 1981–1983. Warszawa: IPN.
• Sadowski, A. (1991). Narody wielkie i małe. Białorusini w Polsce. Kraków: Instytut Religioznawstwa Uniwersytet Jagielloński.
• Sychowicz, K. (2005). Kościół katolicki i Cerkiew prawosławna na Białostocczyźnie wobec powstania NSZZ „Solidarność”. In T. Danilecki (ed.). Początki „Solidarności” w północno-wschodniej Polsce (1980–1981) (pp. 59–74). Białystok: IPN.
• Szczepański, T. (2007). Centra opozycji polskiej a pogranicze etniczne w latach 1980- 1989, Białoruskie Zeszyty Historyczne, 27, 136–153.
• Tranda, Z. (2012). Za i przeciw w PRL-u. Z perspektywy Kościoła Ewangelicko-Reformowanego. In J. Kłaczkow, W. Rozynkowski (eds.). Kościoły chrześcijańskie w systemach totalitarnych (pp. 470–501). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Urban, K. (1996). Kościół prawosławny w Polsce 1945–1970 (rys historyczny). Kraków: Nomos.