Między zamkniętością a otwartością. Trzy zmiany statusu i funkcji kontrolnych polskich granic

W artykule ukazano przeobrażenia, jakie przeszły granice Polski od okresu powojennego, gdy w wyniku arbitralnych decyzji państw trzecich zostały zmienione przedwojenne usytuowanie i zasięg państwa polskiego, aż do dnia dzisiejszego, gdy status i funkcje granic III Rzeczpospolitej uległy gruntownej zmianie w wyniku członkostwa w UE i strefie Schengen. Szczególny nacisk położono na analizę trzech zasadniczych zmian statusu politycznego i funkcji kontrolnych tych granic. Pierwsza odnosi się do ustanowienia typowych dla ówczesnych krajów komunistycznych restrykcyjnych zasad ochrony i przekraczania granic tak przez obywateli polskich, jak i obywateli państw trzecich. Druga związana jest z radykalną zmianą zasad ochrony i kontroli polskich granic wraz z transformacją ustrojową i gospodarczą Polski na początku lat 90. XX w., polegającą na względnym otwarciu wszystkich polskich granic na przepływ ludzi i towarów. Trzeci proces przeobrażeń polskich granic stanowi efekt integrowania się Polski z UE i jej przystąpienia do strefy Schengen. Polega na dywersyfikacji polskich granic na granice wewnętrzne i zewnętrzne UE, co istotnie zmienia nie tylko ich funkcje kontrolne, ale także status polityczny. Ukazanie powyższych zmian uzewnętrznia zmieniającą się naturę polityczną polskiego państwa i jego suwerenności. Analizy prowadzone są w ujęciu politologicznym, w oparciu o źródła instytucjonalno-prawne i literaturę przedmiotu.

CLOSENESS VERSUS OPENNESS. TREE MAJOR CHANGES OF THE POLITICAL STATUS AND THE CONTROL FUNCTION OF THE POLISH BORDER

The paper presents transformations that the Polish border have passed, from the period after World War II, when the pre-war location and extent of the Polish state have changed as a result of arbitrary decision of the leaders of the Soviet Union, Britain, and the United States, until today, when the status and the functions of the border of the Third Republic were changed as a result of Polish membership in the EU and the Schengen area. The emphasis is put on three modifications of the political status and the control function of borders. The first one is related to establishing very restrictive rules of border protection and border crossing (typical for communist countries) not only by third country nationals (TCNs) but also by Polish citizens. The second one is an effect of a radical change of rules of border protection and control as a part of systemic and economic transformation in Poland in the early 1990s. Then the Polish border was open for liberal movement of people and goods. The third change of the Polish border is a result of the process of integration of Poland with the EU and the Schengen area. Generally speaking, the change meant the transformation of the Polish border in internal and external borders of the EU, what fundamentally transformed its control function and political status. All these changes of the Polish state border highlight the changeable nature of Polish state and its sovereignty.

BIBLIOGRAFIA:

• Sytuacja na granicy z Rosją, Litwą, Białorusią i Ukrainą. Informacja Komendy Głównej Straży Granicznej, (1998). Przegląd Rządowy, 9, s. 179 – 201.
• Anderson, M. (1996). Frontiers. Territory and State Formation in the Modern World. Cambridge: Polity Press.Anderson, M., Bort, E. (2001). The Frontiers of the European Union. New York: Palgrave.
• Andreas, P. (2003). Redrawing the Line: Borders and Security in the Twenty-First Century. International Security, s. 28 (2), 78 – 111.
• Andreas, P., Snyder, T. (red.). (2000). The Wall Around the West: State Border and Immigration Controls in North America and Europe. Lanham: Rowman and Littelfield.
• Boggs, W.S. (1940). International Boundaries: A Study of Boundary Functions and Problems. New York: Columbia University Press.
• Dominiczak, H. (1997). Granice państwa i ich ochrona na przestrzeni dziejów 966 – 1996.Warszawa: Wydawnictwo Bellona.
• Donnan, H., Wilson, T.M. (2007). Granice tożsamości, narodu, państwa. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Eberhardt, P. (1993). Polska granica wschodnia 1939 – 1945. Warszawa: Editions Spotkania.
• Główny Urząd Statystyczny. (2015). Ruch graniczny oraz wydatki cudzoziemców w Polsce i Polaków za granicą w 2014 r. Warszawa–Rzeszów.
• Gromadzki, G. (2001). Konsekwencje polityczne umowy z Schengen – problemem dla całej rozszerzonej Unii. W: Polska droga do Schengen. Opinie ekspertów (s. 41 – 66). Warszawa: Instytut Spraw Publicznych.
• Langer, J. (1999). Towards a conceptualization of border: the Central European Experience. W: H. Eskelinen, I. Liikanen, J. Oksa (red.), Curtains of Iron and Gold – Reconstructing Borders and Scales of Interaction (s. 25 – 42). Aldershot: Ashgate. Pobrane z: http://www.kakanien-revisited.at/beitr/theorie/jlanger3.pdf (22.05.2016).
• Moraczewska, A. (2008). Transformacja funkcji granic Polski. Lublin: UMCS.
• Murray, P., Holmes, L. (red.). (1998). Europe: Rethinking the Boundaries. Aldershot: Ashgate.
• O’Dowd, L. (2001). Analysing European Borders. IBRU Boundary and Security Bulletin, Summer, s. 67 – 79.
• Parol, A. (2014). Konsekwencje członkostwa w Unii Europejskiej i strefie Schengen dla ruchu osobowego na wschodniej granicy Rzeczypospolitej Polskiej – analiza prawna. W: A. Kuś, A. Szachoń-Pszenny (red.), Wpływ acquis communautaire i acquis Schengen na prawo polskie –doświadczenia i perspektywy (s. 187 – 206). Lublin: Wydawnictwo KUL.
• Pietraszczyk, M. (2008). Funkcjonowanie straży granicznej w warunkach strefy Schengen. W: Polska w strefie Schengen. Refleksje po pierwszym roku członkostwa(s. 64 – 72). Warszawa: MSWiA.
• Rościszewski, M. (1997). Polska granica wschodnia. Geopolitical Studies 1.
• Roszkowski, W. (2007). Historia Polski 1914 – 2005. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 562/2006 z dnia 15 marca 2006 r. ustanawiające wspólnotowy kodeks zasad regulujących przepływ osób przez granice (kodeks graniczny Schengen). Dz.Urz. UE L 105 z dn. 13.4.2006.
• Sadowski, S. (2001). Polska granica wschodni a w okresie zimnowojennego podziału Europy w latach 1949 – 1989. W: W. Wróblewski (red.), Wschodnia granica Polski. Przeszłość i teraźniejszość. Materiały z konferencji naukowej, Lublin 24 maja 2001 (s. 149 – 164). Lublin: Wydawnictwo Comandor.
• Sobczyński, M. (2008). Zmienność funkcji granic międzynarodowych na ziemiach polskich od czasów rzeczypospolitej szlacheckiej do przystąpienia Polski do układu z Schengen. W: P. Eberhardt (red.), Problematyka geopolityczna ziem polskich (s. 29 – 54). Warszawa: IGiPZ PAN. Pobrane z: http://rcin.org.pl/Content/130/WA51_228_r2008-t218_Prac-Geogr.pdf.
• Straż Graniczna. (2009). Założenia wieloletniej koncepcji funkcjonowania Straży Granicznej na lata 2009 – 2015 (główne aspekty dokumentu). Straż Graniczna Magazyn, 5.
• Trojanowska-Strzęboszewska, M. (2005). Krótka charakterystyka granic wschodnich III RP. W: J. Kurczewska, H. Bojar (red.), Granice na pograniczach. Z badań społeczności lokalnych wschodniego pogranicza Polski (s. 29 – 33) Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Trojanowska-Strzęboszewska, M. (2014). Przystąpienie do UE i strefy Schengen a kontrola graniczna i warunki wjazdu cudzoziemców na terytorium RP. W: A. A. Szachoń-Pszenny (red.), Wpływ acquis communautaire i acquis Schengen na prawo polskie – doświadczenia i perspektywy (s. 311 – 334). Lublin: KUL.Kuś,
• Ustawa z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach. Dz.U. 2013 poz. 1650.
• Ustawa z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej. Dz.U. 1990 nr 78, poz. 461.
• Wołłejko, M. (2011). Realizacja ustawy o Karcie Polaka w latach 2008 – 2011 – sukces czy porażka?. Bezpieczeństwo Narodowe, 20, s. 149 – 158.