The Enemy Stereotype in the Political Activity – Theoretical Reflections

The concept of the enemy stereotype, which is permanently present in colloquial, journalistic, and academic discussions, has not been scientifically analysed so far. In this article, an attempt to provide a definition of “the enemy stereotype” as an independent linguistic being has been made. The stages of this term taking shape in the political reality have also been presented. The article has strictly theoretical nature, and is based on scientific achievements in the fields of research related to stereotypes and hostility. In the author’s opinion, the analysis of the phenomenon of stereotyping carried out from a sociological, psychological, and linguistic point of view is necessary. A reflection on the issue of hostility in general, and on the image of the enemy in political activities in particular is also fundamental.

Stereotyp wroga w działalności politycznej – refleksje teoretyczne

Pojęcie stereotypu wroga, które na stałe zagościło w dyskursie publicznym zarówno w języku potocznym, publicystycznym, jak i naukowym, nie zostało dotychczas poddane gruntownej naukowej analizie. W niniejszym artykule podjęto próbę sformułowania definicji „stereotypu wroga” jako samodzielnego bytu językowego oraz przedstawiono etapy jego kształtowania się w rzeczywistości politycznej. Artykuł ma charakter ściśle teoretyczny bazujący na dokonaniach naukowych prowadzonych w ramach obszarów badawczych związanych ze stereotypem oraz wrogością. W opinii autorki konieczna dla realizacji postawionego celu jest analiza zjawiska stereotypizacji dokonana z następujących perspektyw naukowych: socjologicznej, psychologicznej, językoznawczej. Niezbędna wydaje się również refleksja nad problematyką wrogości w ogóle, a w szczególności uwzględniająca figurę wroga w działaniach politycznych.

BIBLIOGRAFIA:

• Adorno T. et al. (1950). The Authoritarian Personality. New York: Harper & Bros.
• Arendt H. (2008). Korzenie totalitaryzmu. Vol. 2. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
• Bar-Tal D. et al. (1989). Stereotyping and Prejudice. Changing Conceptions. New York: Springer-Verlag.
• Bar-Tal D., Teichman Y. (2005). Stereotypes and Prejudice in Conflict. Cambridge: Cambridge University Press.
• Bartmiński J. (1985). Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. [in:] Z Problemów Frazeologii Polskiej i Słowiańskiej. Vol. 3. M. Basaj (ed.), Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Chlewiński Z. (1992). Stereotypy, struktura, funkcja, geneza. Analiza interdyscyplinarna. [in:] Stereotypy i uprzedzenia. Vol. 1. Z. Chlewiński, I. Kurcz (eds.). Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
• Dobrosielski M. (2007). Powyborcze refleksje. „Przegląd Socjalistyczny” 6.
• Dovidio J.F., Gaertner S.L. (eds.) (1986). Prejudice, Discrimination, and Racism. Orlando: Academic Press.
• Dubisz S. (ed.) (2003). Uniwersalny słownik języka polskiego. Wydawnictwo Naukowe PWN: Warszawa.
• Fiske S.T., Taylor S.E. (1991). Social Cognition. New York: McGraw-Hill.
• Głowiński M. (1991). Nowomowa po polsku. Warszawa: PEN.
• Głowiński M. (1993). Peereliada. Komentarze do słów 1976 – 1981. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Głowiński M. (2009). Retoryka nienawiści. „Gazeta Wyborcza”. [online] http://wyborcza.pl/1,76842,7251866,Retoryka_nienawisci.html; [accessed 13.11.2009].
• Gostkowski Z. (1959). Teoria stereotypu i poglądy na opinię publiczną Waltera Lippmanna. „Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej” 5.
• Grzesiak-Feldman M. (2006). Tożsamościowe uwarunkowania posługiwania się stereotypami. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
• Hobbes T. (2005). Lewiatan czyli Materia, forma i władza państwa kościelnego i świeckiego. Warszawa: Fundacja Aletheia.
• Hołówka T. (1986). Myślenie potoczne. Heterogeniczność zdrowego rozsądku. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Jakubowska-Branicka I. (2008). Znaczenie figury „wroga obiektywnego” w języku współczesnej propagandy politycznej. [in:] Mity, symbole i rytuały we współczesnej polityce. Szkice z antropologii polityki. B. Szklarski (ed.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Jeziński M. (2007). Marketing polityczny i karnawał. Uwagi na marginesie wyborów roku 2005. [in:] Media w wyborach. Kampanie polityczne. Media w polityce. T. Sasińska-Klas (ed.). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Karolczuk E. (2010). O wrogu. Szkice filozoficzno-historyczne. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Książka i Prasa”.
• Kofta M., Jasińska-Kania A. (2001). Wstęp. Czy możliwy jest dialog między społecznokulturowym a psychologicznym podejściem do stereotypów?. [in:] Stereotypy i uprzedzenia. Uwarunkowania psychologiczne i kulturowe. M. Kofta, A. Jasińska-Kania (eds.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Kołodziejczyk E. (1993). Stereotyp w języku współczesnej polityki. [in:] Mity i stereotypy w kulturze, literaturze i języku. M. Kozłowska, E. Tierling (eds.). Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
• Kurcz I. (1994). Zmienność i nieuchronność stereotypów. Studium na temat roli stereotypów w reprezentacji umysłowej świata społecznego. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
• Kurcz I., Chlewiński Z. (1992). Stereotypy, prototypy i procesy kategoryzacji. [in:] Stereotypy i uprzedzenia. Vol. 1. Z. Chlewiński, I. Kurcz (eds.). Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
• Kuśnierski S., Frydrychowicz A. (1980). Podstawy wiedzy o propagandzie. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Lippmann W. (1922). Public Opinion. New York: Brace and Company.
• Locke J. (1992). Dwa traktaty o rządzie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Maison D. (1997). Jak powstają stereotypy narodowe. Warszawa: Oficyna WydawniczamWydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego.
• Marody M. (1991). System realnego socjalizmu w jednostkach. [in:] Co nam zostało z tych lat… Społeczeństwo polskie u progu zmiany systemowej. M. Marody (ed.). Londyn: Aneks.
• Mirga A. (1984). Stereotyp jako model „prawdziwego swojego” i „obcego” (Próba rekonstrukcji teoretycznej zjawiska stereotypu). „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Etnograficzne”19.
• Młyniec E. (1997). Teoria stereotypu. [in:] Studia z teorii polityki. Vol. 2. A.W. Jabłoński, L. Sobkowiak (eds.). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Nelson T.D. (2003). Psychologia uprzedzeń. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
• Olszyk S. (2013). Stereotyp wroga w walce wyborczej w Polsce (1991 – 2011). Toruń: Dom Wydawniczy DUET.
• Orwell G. (2010). Rok 1984. Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza.
• Pratkanis A., Aronson E. (2003). Wiek propagandy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Quasthoff U. (1998). Etnocentryczne przetwarzanie informacji. Ambiwalencja funkcji stereotypów w komunikacji międzykulturowej. [in:] Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne. Vol. 12. Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej.
• Reber A.R. (2000). Słownik psychologii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Sasińska-Klas T. (2010). Stereotypy i ich odzwierciedlenie w opinii publicznej. [in:] Mity i stereotypy w polityce. Przeszłość i teraźniejszość. A. Kasińska-Metryka, M. Gołoś (eds.). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Schaff A. (1981). Stereotypy a działanie ludzkie. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Schmitt C. (2000). Teologia polityczna i inne pisma. Kraków–Warszawa: Znak, Fundacja im. Stefana Batorego.
• Schmitt C. (2008). Lewiatan w teorii państwa Thomasa Hobbesa. Sens i niepowodzenie politycznego symbolu. Warszawa: Prószyński i S-ka.
• Sobczak J. (2005). Stereotyp wroga. [in:] Obcy–Sąsiedzi–Niechciani partnerzy?. K. Glass, Z. Puślecki, B. Serloth (eds.). Poznań: Instytut Nauk Politycznych i Dziennikarstwa. Uniwersytet Adama Mickiewicza; Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Sobkowiak L. (1999). Propaganda polityczna. [in:] Leksykon politologii. A. Antoszewski, R. Herbut (eds.). Wrocław: Atla2.
• Sosnowski J.A., Walkowiak J. (1979). Kierunki badań i rozważań nad stereotypami w polskiej socjologii. „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2.
• Stangor Ch. (ed.) (2000). Stereotypes and Prejudice. Essential Readings. Philadelphia: Psychology Press.
• Sztompka P. (2002). Socjologia. Analiza społeczeństwa. Kraków: Znak.
• Wang L.I. (2006). Discrimination by Default: How Racism Becomes Routine. New York: New York University Press.