German Cultural Policy in the Reich Province of Danzig-West Prussia: A Short Characteristic

An important element of the ethnic and racial policy pursued by the German occupant in the Reich Province of Danzig-West Prussia was cultural policy (Kulturpolitik). Admittedly, since the first days of occupation the German authorities attached great importance to matters of culture – however, in the Nazi reality there was no cultural policy understood as encouragement and support offered by state authorities for independent, artistic creativity in its varied forms. The Nazis “controlled” culture, which played an important role in the process of creating a new reality in the annexed Polish territories. In the present paper, the author discusses selected issues illustrating the organization and forms of German cultural life in the Danzig-West Germany Province of the Reich. In outlining the German cultural policy, two main aspects were taken into account: culture as just another component of the broader German nationalistic and ethnic policy, as well as its role as an integral part of social reality.

NIEMIECKA POLITYKA KULTURALNA W OKRĘGU RZESZY GDAŃSK-PRUSY ZACHODNIE: KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA

Ważnym filarem polityki narodowościowej realizowanej przez okupanta niemieckiego w Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie była polityka kulturalna (Kulturpolitik). Wprawdzie już od pierwszych dni okupacji władze niemieckie przykładały ogromną wagę do spraw kultury, ale w realiach nazistowskich nie istniała polityka kulturalna rozumiana jako inicjowanie i wspieranie przez władze państwowe niezależnej, szeroko pojętej twórczości artystycznej. Naziści „sterowali” kulturą, która odgrywała ważną rolę w procesie kreowania nowej rzeczywistości na zaanektowanych polskich obszarach. W niniejszym artykule omówiłam wybrane kwestie, które ilustrują organizację oraz formy niemieckiego życia kulturalnego w Okręgu Rzeszy Gdańsk- -Prusy Zachodnie. Kreśląc obraz niemieckiej polityki kulturalnej, starałam się uwzględnić dwa zasadnicze aspekty, tj. kulturę jako element składowy niemieckiej polityki narodowościowej oraz integralną część społecznej rzeczywistości.

BIBLIOGRAFIA:

• Biały, L. (1987). Izba Kultury Rzeszy w systemie propagandy hitlerowskiej. Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi, 12, 241-259.
• Biegański, Z. (2004). Walka z kulturą polską. In: M. Biskup (ed.), Historia Bydgoszczy. Vol II. Part II 1939-1945 (p. 413). Bydgoszcz: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe.
• Birecki, P. (2011). Sztuka w Toruniu w okresie okupacji hitlerowskiej 1939-1945. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Boguwolski, R. (1999). Das Museum zu Graudenz und ein Beispiel seiner Tatigkeit - ein Streifzug durch die 115 jahrige Geschichte des Museums. Beitrage zur Geschichte Westpreussens, 16, 9-38.
• Bojarska, B. (1972). Eksterminacja inteligencji polskiej na Pomorzu Gdańskim (wrzesień-grudzień 1939). Poznań: Instytut Zachodni.
• Dahm, V. (1986). Anfange und Ideologie der Reichskulturkammer. Vierteljahrshefte fur Zeitgeschichte, 34(1), 53-84.
• Diewerge, W. (1940). Der neue Reichsgau Danzig-Westpreussen. Berlin: Junker & Dunnhaupt Verlag.
• Drewniak, B. (1969). Kultura w cieniu swastyki. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
• Drewniak, B. (1978). Organizacja niemieckiego życia teatralnego na obszarach Polski wcielonych do Rzeszy w latach II wojny światowej. Przegląd Zachodni, 34(4), 55-65.
• Drewniak, B. (2011). Teatr i film Trzeciej Rzeszy w systemie hitlerowskiej propagandy. Gdańsk: Wydawnictwo słowo/obraz terytoria.
• Grochowina, S. (2013). Polityka kulturalna niemieckich władz okupacyjnych w Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie, w Okręgu Rzeszy Kraj Warty i w Rejencji Katowickiej w latach 1939-1945. Toruń: Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej.
• Grochowina, S. & Kącka, K. (2014). Foundations of Nazi Cultural Policy and Institutions Responsible for Its Implementation in the Period 1933-1939. Kultura i Edukacja, 6, 173-192. DOI: 10.15804/kie.2014.06.10.
• Janowicz, Z. (1951). Ustroj administracyjny ziem polskich wcielonych do Rzeszy Niemieckiej 1939-1945. Tzw. Okręgi Kraju Warty i Gdańska-Prus Zachodnich. Poznań: Instytut Zachodni.
• Jastrzębski, W., & Sziling, J. (1979). Okupacja hitlerowska na Pomorzu Gdańskim w latach 1939-1945. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie.
• Madajczyk, Cz. (1970). Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce. Vol. I. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Meyer, H.B. (1969). Graudenz und sein Stadtmuseum. Westpreussen Jahrbuch, 19, 123-127.
• Niedzielska, M. (2006). Organizacja niemieckiego życia kulturalnego w latach 1939-1945. In: M. Biskup (ed.), Historia Torunia. Vol III, part II: W czasach Polski Odrodzonej i okupacji niemieckiej (1920-1945) (pp. 659-695). Toruń: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego w Toruniu.
• Okupowany Toruń w obiektywie Kurta Grimma. Niemiecka fotografia propagandowa ze zbiorow Muzeum Okręgowego w Toruniu (2018). [Prepared for Publication by S. Grochowina & I. Markowska]. Toruń: Muzeum Okręgowe w Toruniu.
• Orłowski, H. (1979). Literatura w III Rzeszy. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
• Pospieszalski, K.M. (1946). Polska pod niemieckim prawem 1939-1945 (Ziemie Zachodnie). Poznań: Instytut Zachodni.
• Program narodowościowy Rassenpolitischen-Amtu z 1939 roku na ziemiach polskich [1939 Racial and Ethnic Program of the Office of Racial Policy (Rassenpolitischen-Amt) in the Polish Territories] (1948). Biuletyn Głownej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce, 4, 135-171.
• Schlecht, H., & Riecke, H. (eds.). (1939). Dichter auf den Schlachtfeldern in Polen. Leipzig-Berlin.
• Steyer, D. (1967). Eksterminacja ludności polskiej na Pomorzu Gdańskim w latach 1939-1945. Gdynia: Wydawnictwo Morskie.
• Sziling, J. (1989). Jesień 1939. Dokumentacja pierwszych miesięcy okupacji niemieckiej na Pomorzu Gdańskim. Toruń: Toruńskie Towarzystwo Kultury.
• Sziling, J. (2012). Germanizacja. In: R. Sudziński (ed.), Historia Grudziądza 1920-1945. II (pp. 225-253). Grudziądz: Urząd Miejski w Grudziądzu.
• Vorlaufiger Organisationsplan (1940). Erziehung, Unterricht, Kultur und Gemeinschaftspflege. Amtliches Schulblatt fur den Reichsgau Danzig Westpreussen, 3 (1.03.1940), 29-30.
• Wajler, A. (2004). Muzeum Miejskie w latach 1940-1945. In: A. Wajler (ed.), 120 lat muzeum w Grudziądzu (pp. 19-24). Grudziądz: Muzeum.
• Wardzyńska, M. (2009). Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
• Zakrzewski, T. (1999). Życie i działalność kulturalna Ottona Freymutha w okupowanym Toruniu (1940-1944). Zapiski Historyczne, 64(2), 93-118.

Press:

• Der Danziger Vorposten: (23.10.1939), 251; (24.10.1939), 252; (25.10.1939), 253; (20.11.1939), 279; (5.02.1940), 35; (4.11.1940), 304; (7.11.1940), 307; (18.01.1941), 17; (18.01.1942), 17; (9.07.1942), 188; (19.07.1942), 198; (4.08.1942), 214; (22.08.1942), 232; (8.09.1942), 310; (22.08.1943), 230; (11.09.1943), 250; (21.09.1943), 260; (22.09.1943), 261; (19.11.1943), 319.
• Deutsche Rundschau: (26.10.1939), 242; (16/17.12.1939), 287; (26.03.1940), 71; (12.06.1940), 136; (27/28.07.1940), 175; (25.09.1940), 226; (5/6.10.1940), 235; (7.10.1940), 236; (11.10.1940), 240; (12/13.10.1940), 241; (15.10.1940), 243; (26/27.10.1940), 253; (1.11.1940), 258; (2/3.11.1940), 259; (6.11.1940), 262; (3.12.1940), 285; (13.05.1941), 111; (19.05.1941), 116; (20.05.1941), 117; (11.07.1941), 161; (21.07.1941), 169; (22.07.1941), 170; (25.07.1941), 173; (28.07.1941), 175; (5.08.1941), 182; (13/14.09.1941), 216; (20.11.1941), 274; (25.11.1941), 278; (10/11.01.1942), 8; (14/15.02.1942), 38; (27.02.1942), 49; (21.05.1942), 119; (1.06.1942), 127; (1/2.08.1942), 180; (20.08.1942), 196; (11.09.1942), 215; (12.09.1942), 216; (14.09.1942), 217; (23.09.1942), 225; (8.10.1942), 238; (30.11.1942), 283; (3.02.1943), 28; (13/14.02.1943), 37; (15.02.1943), 38; (20/21.02.1943), 43; (18.03.1943), 65; (20/21.03.1943), 67.
• Thorner Freiheit: (23.10.1939), 29; (29.02.1940), 51; (26.03.1940), 71; (6/7.04.1940), 81; (16.08.1940), 192; (17/18.08.1940), 193; (19.08.1940), 194; (14/15.09.1940), 217; (17.09.1940), 219; (28/29.09.1940), 229; (3.10.1940), 233; (18.10.1940), 246; (3.12.1940), 285; (11.12.1940), 292; (18.02.1941), 41; (28.02.1941), 50; (29/30.03.1941), 75; (16.04.1941), 89; (21.04.1941), 93; (25.06.1941), 147; (8.10.1941), 237; (11/12.10.1941), 240; (14.10.1941), 242; (23.10.1941), 250; (28.10.1941), 254; (18.11.1941), 272; (5.01.1942), 3; (20.01.1942), 16; (2.02.1942), 27; (7/8.02.1942), 32; (7/8.03.1942), 56; (21/22.03.1942), 68; (29.05.1942), 124; (30/31.05.1942), 125; (1.06.1942), 126; (25.06.1942), 147; (30.06.1942), 151; (4/5.07.1942), 155; (14.07.1942), 163; (8/9.08.1942), 185; (26.08.1942), 200; (29/30.08.1942), 203; (Ostern 1943), 97; (1.07.1943), 152; (21.12.1943), 300; (22.12.1943), 301; (4.01.1944), 2; (14.01.1944), 11; (17.01.1944), 13.

Archival sources:

• Bundesarchiv Berlin, 55/20334.
• Bundesarchiv Berlin, R 55/1395, Note on Establishment of the Organization Kulturwerk Deutsches Ordensland.
• Bundesarchiv Berlin, R 56 - II/38
• Bundesarchiv Berlin, R 56 - II/91.
• National Archives in Gdańsk, Archives of the City of Gniew 1561-1945, ref. 193, Statutes of the Kulturwerk Deutsches Ordensland Organization of August 13, 1941.
• National Archives in Gdańsk, Archives of the City of Gniew 1561-1945, ref. 193, Letter of the Head of the Province Propaganda Office to the President of Gdańsk (Danzig) Borough of September 4, 1941.
• National Archives in Gdańsk, Archives of the City of Gniew 1561-1945, ref. 193, Statutes of the Ausstellungsgemeinschaft Danzig-Westpreussen
• National Archives in Gdańsk, Archives of the City of Gniew 1561-1945, ref. 193, Statutes of the Ostdeutscher Dichterkreis Organization [not dated].
• National Archives in Gdańsk, Archives of the City of Gniew 1561-1945, ref. 193, Letter of the Propaganda Office of the Danzig-West Prussia Province to the president of the Gdańsk (Danzig) borough of September 5, 1941.
• National Archives in Gdańsk, Archives of the City of Starogard Gdański 1634-1945, ref. 139, Letter of the National Plenipotentiary for Culture to the Mayor of Starogard Gdański of December 10, 1941.
• National Archives in Toruń, Archives of the City of Toruń 1939-1945, ref. 727, Letter of A. Goergens to the Toruń City Commissar W. Kiessling, of October 7, 1939.
• National Archives in Toruń, Archives of the City of Toruń 1939-1945, ref. 735, 779, 819, 830, 831, 837.
• National Archives in Toruń, Archives of the City of Toruń 1939-1945, ref. 762, Der Gauring. Mitteilungsblatt des Gauringes Danzig-Westpreussen der NSDAP, Nummer 4-5/1942, pp. 6-8.
• National Archives in Toruń, The Philharmonic Society in Toruń 1941-1944, ref. 1-2.