Prezydent w systemie politycznym Turcji

W niniejszym artykule przedstawiono główne cechy tureckiego modelu systemu prezydenckiego, a także historyczne uwarunkowania pozycji prezydenta w strukturze organów państwa w Turcji. Praca składa się z trzech części. W pierwszej z nich omówione zostały podstawy parlamentaryzmu, co jest kluczową kwestią dla ukazania kształtu tureckiego systemu przed reformą. Kolejnym zagadnieniem omawianym w tej części artykułu jest proces ewolucji prezydentury od pierwszych lat powstania Republiki do zmian wprowadzonych po wyborach prezydenckich i parlamentarnych w 2018 r. W drugiej części pracy wskazano uwarunkowania zmiany systemowej. Wreszcie w ostatniej dokonano analizy nowego systemu, określanego jako prezydencjalizm „w stylu tureckim”, i ukazano jego charakterystyczne cechy.

PRESIDENT IN THE POLITICAL SYSTEM OF TURKEY

This article presents the main features of the Turkish presidential system and historical conditions which shaped the president’s position in the power structure in Turkey. The work consists of three parts. The first part discusses the basics of Turkish parliamentarism, which is a matter crucial for understanding the organization of the Turkish system before the reform. Another issue discussed in this part is the process of evolution in the Turkish presidency from the first years of the Republic’s founding to the changes introduced in 2018. The second part of this work focuses on the conditions necessary for changes in the system. Finally, the last part of the article is the analysis of the new system defined as Turkishstyle presidentialism and its distinctive features.

BIBLIOGRAFIA:

• Antoszewski, A., Herbut, R. (2001). Systemy polityczne współczesnego świata. Gdańsk: Arche.
• Antoszewski, A., Herbut, R. (2004). Leksykon politologii wraz z Aneksem o: reformie samorządowej, wyborach do sejmu, prezydenckich oraz gabinetach rządowych. Wrocław: Wydawnictwo ALTA 2.
• Barkey H., et. al. (2014). President Erdoğan: Prospects for a Strong Presidency. Pobrane z: https://bipartisanpolicy.org/wp-content/uploads/2019/03/BPC_President_--Erdogan_Turkey.pdf.
• Bichta, T., Kowalska, M., Sokół, W. (2005). System polityczny Rosji. W: W. Sokół, M. Żmigrodzki (red.). Systemy polityczne państw Europy Środkowej i Wschodniej (ss. 385–431). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Bieniek, K. (2013). System partyjny Republiki Turcji w latach 1950–2011. Warszawa: Dom wydawniczy ELIPSA.
• Bieniek, K. (2016). Ewolucja pozycji ustrojowej władzy wykonawczej w Republice Turcji. Białostockie Studia Prawnicze, 20(B), 395–405.
• Bożyk, S. (2009). Pozycja ustrojowa Rady Państwa w Konstytucji PRL z 22 lipca 1952 r. Miscellanea Historico-Iuridica, VIII, 161–174.
• Bryc, A. (2009). Rosja w XXI w. Gracz światowy czy koniec gry? Warszawa: Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne.
• Chmaj, M., Żmigrodzki, M. (2001). Wprowadzenie do teorii polityki. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej.
• Chmielowska, D., Sobczak, M. (2016). Demokracja po turecku. Studia Europejskie, 4, 205–232.
• Chudziak, M., (2017), Reforma ustrojowa w Turcji – prezydent bierze wszystko. Pobrane z: https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2017-01-25/reforma-ustrojowa-wturcji-prezydent-bierze-wszystko.
• Chudziak, M. (2018). Turcja: podwójne zwycięstwo Erdoğana. Pobrane z: https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2018-06-25/turcja-podwojne-zwyciestwo-erdogana.
• Ciapała, J. (1996). Status ustrojowy prezydenta jako głowy państwa. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, LVIII(2), 13–28.
• Çolak, Ç., Şener, B., Bilgili, M. (2017). Comperative Analysis of the Turkish Presidential System with Government Systems Including Separation of Powers. Kastamonu Üniversity Journal of faculty of Economics and Administrative Sciences, 18(1), 114–127.
• Elman, P. (2014). Turkey’s Presidential Election: How Should the EU Address a Political System in Flux? Biuletyn PISM, 105(700).
• Gülener, S., Miş, N. (2017). Constitutional Framework of Executive Presidency in Turkey. Pobrane z: https://setav.org/en/assets/uploads/2017/04/ExecutivePresidency.pdf.
• Kaya, Ö. (2011). On the Way to a New Constitution in Turkey Constitutional History, Political Parties and Civil Platforms. Pobrane z: http://library.fes.de/pdf-files/bueros/tuerkei/12220.pdf.
• Knopek, J. (2016). Europejskie systemy polityczne. Warszawa: Difin.
• Kryszeń, G. (2019). System rządów zgromadzenia w konstytucji Turcji z 1921 r. Miscellanea Historico-Iuridica, XVIII(1), 71–90.
• Konstytucja Republiki Tureckiej. Pobrane z: http://biblioteka.sejm.gov.pl/wp-content/uploads/2017/08/Turcja_pol_010717.pdf.
• Makovsky, A. (2017). Erdoğan’s Proposal for an Empowered Presidency. Pobrane z: https://www.americanprogress.org/issues/security/reports/2017/03/22/428908/erdogans--proposal-empowered-presidency/.
• Marszałek-Kawa, J., Burak, A. (2018). The Political System of the Republic of Turkey. Past and Present. Przegląd Politologiczny, XXIII(3), 95–108.
• Matusiak, M. (2015). Wielki Skok. Turcja pod władzą Erdoğana. Pobrane z: https://www.osw.waw.pl/sites/default/files/pw_51_pl_wielki-skok_net.pdf.
• Osiński, J. (2009). Prezydent Stanów Zjednoczonych Ameryki. W: J. Osiński (red.). Prezydent w państwach współczesnych. Warszawa: Szkoła Główna Handlowa w Warszawie.
• Özbudun, E. (2014). The 2014 Presidential Elections in Turkey: A Post-election Analysis. Pobrane z: http://www.iai.it/sites/default/files/gte_pb_18.pdf.
• Pogłódek, A., Przywora, B. (2016). Zasady podziału władzy w Turcji. W: S. Grabowska, R. Grabowski (red.). Zasady podziału władzy we Współczesnych Państwach Europejskich (ss. 341–352). Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
• Potulski, J. (2005). Rola i znaczenie tradycji w funkcjonowaniu współczesnych instytucji politycznych w Rosji. Toruń: Europejskie Centrum Edukacyjne.
• Sarnecki, P. (2013). Ustroje Konstytucyjne Państw Współczesnych. Warszawa: Lex a Wolters Kluwer business.
• Stembrowicz, J., Szymczak, T. (1966). Głowa państwa w systemie socjalistycznym (naczelne organy typu prezydialnego i prezydent republiki). Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, 28(1), 1–22.
• Szymanek, J. (2017). Legislatywa i egzekutywa w prezydenckich i półprezydenckich systemach rządów. Przegląd Sejmowy, 1(138), 103–136.
• Szymański, A. (2006). System konstytucyjny Turcji. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa.
• Szymański, A. (2008). Prezydent w systemie politycznym Republiki Turcji: na tle aktualnej debaty ustrojowej. W: T. Mołdawa, J. Szymanek (red.). Parlament. Prezydent. Rząd. Zagadnienia konstytucyjne na przykładach wybranych państw. Warszawa: Dom Wydawniczy ELPISA.
• Turek, M. (2014). System prezydencki w praktyce politycznej USA. W: J. Szymanek (red.). Systemy Rządów perspektywie porównawczej. Warszawa: Kancelaria Sejmu.
• Wasilewski, K. (2017a). Turcja na drodze do systemu prezydenckiego. Biuletyn PISM, 17 (1459).
• Wasilewski, K. (2017b). Turcja w procesie przemian: wnioski dla strategii UE. Warszawa: Polski Instytut Spraw Międzynarodowych.
• Wasilewski, K. (2017c). Constitutional Referendum in Turkey. Pobrane z: https://pism.pl/publications/Constitutional_Referendum_in_Turkey.
• Wódka, J. (2015). (De)europeizacja tureckich partii politycznych: aspekty instytucjonalne i transnarodowe. W: A. Cianciara, A. Burakowski, P. Olszewski, J. Wódka (red.). Europeizacja partii politycznych i grup interesu. W wybranych państwach Partnerstwa Wschodniego i kandydujących do Unii Europejskiej (ss. 141–182). Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN.
• Yokuş, S. (2018). Elections and tThe Presidential System in Turkey. Is a return to democratisation possible in this new period?. Pobrane z: https://www.democraticprogress.org/wp-content/uploads/2018/09/4.April2019-SevtapYoku%C5%9FAugustAssessment2018-Proof2-WEB.pdf.
• Żarnowski J. (2012). Współczesne systemy polityczne. Zarys Problematyki. Warszawa: Uczelnia Łazarskiego.