Finansowanie i odbudowa zamków pokrzyżackich po II wojnie światowej. Nidzica, Kętrzyn, Giżycko – wybór źródeł

Financing and reconstruction of post-Teutonic castles after World War II. Nidzica, Kętrzyn, Giżycko – a selection of sources

The article presents the state of preservation of selected Teutonic castles after World War II, as a basis for considering the financing and restoration of several of them. Conservation and archival documentation is analyzed, supplemented by excerpts from interviews with former provincial conservationist Lucjan Czubiel. The role of the conservation office in the restoration of the castles was discussed, as well as the activities of the Monument Conservation Workshop. As a result of the research, it was possible to answer the questions: what were the difficulties of the Polish state in rebuilding these huge historic buildings? Why were these, and not other, objects chosen for funding? What procedures had to be met? What factors determined the effectiveness of the reconstruction and for what purposes were the castles used?

Artykuł przedstawia stan zachowania wybranych zamków pokrzyżackich po II wojnie światowej, jako podstawę do rozważań nad finansowaniem i odbudową kilku z  nich. Analizie poddano dokumentację konserwatorską i archiwalną, którą uzupełniono fragmentami wywiadów z byłym wojewódzkim konserwatorem zabytków Lucjanem Czubielem. Omówiono rolę urzędu konserwatorskiego w odbudowie zamków, a także działalność Pracowni Konserwacji Zabytków. W wyniku badań można było odpowiedzieć na pytania: Jakie były trudności państwa polskiego w odbudowaniu tych olbrzymich obiektów zabytkowych? Dlaczego wybrano te, a nie inne, obiekty do finansowania? Jakie procedury należało spełnić? Jakie czynniki decydowały o skuteczności odbudowy i na jakie cele zamki były przeznaczane?

REFERENCES:

• Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Olsztynie
• Archiwum Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie
• Uchwała nr 102 Rady Ministrów z 21 marca 1957 r. w sprawie lokalizacji inwestycji w nieruchomościach zabytkowych, Monitor Polski 1957, nr 27, poz. 182.
• Uchwała Nr 418 Rady Ministrów z dnia 8 grudnia 1960 r. o zasadach wykorzystania obiektów zabytkowych na cele użytkowe, Monitor Polski 1961, nr 1, poz. 6.
• Ustawa o ochronie dóbr kultury i o muzeach z dnia 15 lutego 1962 r., Dziennik Ustaw 1962, nr 10, poz. 48.
• Ustawa o zmianie systemu pieniężnego z dnia 28 października 1950 r., Dziennik Ustaw 1950, nr 50, poz. 459.
• Zarządzenie Ministra Kultury i Sztuki z dnia 25 sierpnia 1950 r. w sprawie utworzenia przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą „Pracownie Konserwacji Zabytków – przedsiębiorstwo państwowe wyodrębnione”, Monitor Polski 1950, nr 111, poz. 1399.
• Wywiady z Lucjanem Czubielem, Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w Olsztynie.
• Czapski, L. (2019). Przedsiębiorstwo Państwowe Pracownie Konserwacji Zabytków (PP PKZ). The State Enterpreise of Monument Conservation Laboratories. Wiadomości Konserwatorskie. Journal of Heritage Conservation, 57, s. 158–161.
• Działalność Gdańskiego Oddziału PKZ na terenie województwa olsztyńskiego – dorobek i zamierzenia rozwojowe (materiały informacyjne), mps., Gdańsk 1972.
• Lewandowska, I. (2010a). Losy zamku krzyżackiego w Giżycku w okresie powojennym na tle innych założeń zamkowych w północno-wschodniej Polsce. Masovia. Pismo poświęcone dziejom Mazur, 13, s. 43–56.
• Lewandowska, I. (2010b). Zamki państwa krzyżackiego w północno-wschodniej Polsce po II wojnie światowej (1945–2005). Burgen des Deutschordenslandes im nordöstlichen Polen nach dem Zweiten Weltkrieg (1945– 2005). W: J. Gancewski (red.). Zakon krzyżacki w historii, ideologii i działaniu – symbole dziejowe. Der Deutsche Orden in Geschichte, Ideologie und Wirkung – historische Symbole (s. 209–291). Olsztyn: Agencja Wydawnicza REMIX.
• Lewandowska, I. (2012). Trudne dziedzictwo ziemi. Warmia i Mazury 1945–1989. Olsztyn: Wydawnictwo UWM.
• Lewandowska, I. (2015). Konserwatorskie zwierzenia. Rozmowy z Lucjanem Czubielem konserwatorem zabytków w Olsztynie 1956–1993. Wywiad-rzeka. Materiały źródłowe. Olsztyn: Wydawnictwo UWM.
• Polak, T. (1971). Koszty w budownictwie konserwatorskim. Tablice do obliczania wstępnego kosztu robót budowlano-konserwatorskich. Materiały ekonomiczne. Warszawa: Ośrodek Informacji Konserwatorskiej.
• Pracownie Konserwacji Zabytków. Przedsiębiorstwo państwowe (1969). Warszawa: Wydawnictwo Katalogów i Cenników.
• Pruszyński, J. (1989). Ochrona zabytków w Polsce. Geneza, organizacja, prawo. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Wańkowska-Sobiesiak, J. (2009). Zamek w Nidzicy, Rocznik Warmińsko-Mazurski, 2, s. 25–41.
• Wasilewski, A. (1966). Przegląd XV lat działalności Gdańskiego Oddziału Pracowni Konserwacji Zabytków, mps. Gdańsk.