Literatura dla dzieci uwrażliwiająca na sytuacje zagrożenia wykluczeniem – wybór i implikacje pedagogiczne

Children’s literature sensitizing to situations of exclusion threat – selection and pedagogical implications

Children’s literature of the last decade of the 21st century presents a number of narratives that show the need to be attentive to numerous situations that threaten to exclude a person from certain social groups. These books can be described as particularly sensitive to harm of the neighbour. The aim of the article is to show the fate of literary heroes in selected children’s books, in which they directly or indirectly face the problem of discrimination and social exclusion. The situations that I would like to draw attention to are: homelessness of another person, poverty, exile. My goal is achieved by analyzing selected children’s literature of both Polish and foreign (mainly Swedish) writers. The text is composed of two parts. In the first, I present the existing state of knowledge in social sciences and humanities on social exclusion and the process of non-existence, in the second part of the text, I present conclusions from the content analysis of selected children’s literature. Each of the books selected for analysis can function in the early school readership as close to the ideas of intercultural education and philosophy of dialogue.

Literatura adresowana do dzieci, szczególnie ostatniej dekady XXI wieku, prezentuje szereg narracji uwidaczniających potrzebę bycia uważnym na liczne sytuacje zagrożenia wykluczeniem człowieka z określonych grup społecznych. Dokonałam wyboru literatury, którą należy traktować jako narzędzie w procesie uwrażliwiania na krzywdę bliźniego. Celem artykułu jest ukazanie losów bohaterów literackich w wybranych książkach dziecięcych, w których, bezpośrednio bądź pośrednio, mierzą się oni z problemem wykluczenia społecznego. Sytuacje, na które chciałabym zwrócić uwagę, to bezdomność drugiego człowieka, doświadczenie ubóstwa i uchodźctwa. Cel realizuję drogą analizy wybranej literatury dziecięcej, zarówno pisarzy polskich, jak i obcojęzycznych (szwedzkich). Tekst jest złożony z dwóch części. W pierwszej części – teoretycznej, prezentuję istniejący stan wiedzy w naukach społecznych i humanistycznych na temat wykluczania społecznego (mnogość dyskursów), w drugiej części – empirycznej, wnioski z analiz treści wybranej literatury dziecięcej. Wybrane do analiz książki bliskie ideom edukacji międzykulturowej i filozofii dialogu uważam za szczególnie wartościowe i warte metodycznego opracowania we wczesnoszkolnym obiegu czytelniczym. W niniejszym opracowaniu uwypuklam walory praktyczne, wskazuję propozycje wychowawcze do realizacji będące wskazówką dla wychowawców i rodziców młodego pokolenia.

REFERENCES:

• Gawryluk, B. 2022. Moc Amelki, Łódź: Literatura.
• Gill-Piątek, H. i Krzywonos, H. 2010. Bieda, przewodnik. Warszawa: Krytyka Polityczna. https://issuu.com/krytykapolityczna/docs/bieda_przewodnik (14.12.2022).
• Grzybowski, P. 2011. Spotkaniach z Innymi. Czytankach do edukacji między­kulturowe. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Lindenbaum, P. 2017. Pudle i frytki. Poznań: Zakamarki.
• Mikołajewski, J. 2016. Wędrówka Nabu. Kraków: Austeria.
• Nilsson, M. 2014. Złotka, Beza i Złodziej. Poznań: Zakamarki.
• Sanden, M. 2016. Święta dzieci z dachów. Poznań: Zakamarki.
• Stark, U. 2016. Chłopiec, dziewczynka i mur. Poznań: Zakamarki.
• Suchowierska, A. 2015. Mat i świat. Warszawa: Krytyka Polityczna.
• Frieske, K. 2004. Wprowadzenie: pesymistyczne wnioski teoretycznych kom­pilacji. W: Frieske, K. red. Utopie inkluzji. Sukcesy i porażki programów reintegracji społecznej. Warszawa: Instytut Pracy i Sprawa Socjalnych, ss. 14–28.
• Grotowska-Leder, J. 2005. Ekskluzja społeczna – aspekty teoretyczne i meto­dologiczne. W: Grotowska-Leder, J. Faliszek, K. red. Ekskluzja i inkluzja społeczna. Diagnoza – uwarunkowania – kierunki działań. Toruń: Akapit, ss. 25–44.
• Józefowicz, A. 2020. Obrazy dzieciństwa w polskiej prozie dziecięcej XXI wie­ku. W poszukiwaniu kontekstów edukacyjnych. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
• Nycz, R. 2006. Wstęp. W: Markowski, M.P. i Nycz, R. red. Kulturowa teoria literatury. Główne pojęcia i problemy. Kraków: Universitas.
• Leszczyński, G. 1995. Książki pierwsze, książki ostatnie. Warszawa: Stowa­rzyszenie Bibliotekarzy Polskich.
• Nikitorowicz, J. 2005. Kreowanie tożsamości dziecka. Wyzwania edukacji międzykulturowej. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
• Nikitorowicz, J. 2020. Edukacja międzykulturowa w perspektywie para­dygmatu współistnienia kultur. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
• Nikitorowicz, J. 2018. Edukacja międzykulturowa w procesie wspierania roz­woju tożsamości w warunkach wielokulturowości. Kultura i Edukacja. 3 (121), ss. 55–68.
• Nikitorowicz, J. 2021. Kultura pokoju jako zadanie edukacyjne w ustawicz­nym procesie kształtowania się tożsamości. W: Kryńska, E.J., Kalisz, Ł. i Suplicka, A. red. Dziecko w historii – między godnością a zniewoleniem. T. 2. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, ss. 44–58.
• Nowak-Dziemianowicz, M. 2016. Walka o uznanie w narracjach. Jednostka i wspólnota w procesie poszukiwania tożsamości. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.
• Sen, A. 2002. Rozwój i wolność. Poznań: Zysk i S-ka.
• Szarfenberg, R. 2003. Problemy definicyjne zjawiska wykluczenia. Raport Grupy nr 2 Zespołu Zadaniowego ds. Integracji Społecznej Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej. Warszawa.
• Środa, M. 2020. Obcy, inny, wykluczony. Gdańsk: Słowo/Obraz/Terytoria.
• Szymczak, M. 1981. Uniwersalny słownik języka polskiego. T. 3. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Witosz B., 2010. O dyskursie wykluczenia i dyskursach wykluczonych z per­spektywy lingwistycznej. Tekst i Dyskurs. 3, ss. 9–23.