Adam Chmara ostatni wojewoda miński i Stanisław August. O podstawach, trwałości i rozpadzie sojuszów oraz przyjaźni politycznych w czasach stanisławowskich

Adam Chmara, the last provincial governor of Minsk, and king Stanisław August Poniatowski. The foundations, strength and break-offs of alliances and political friendship in the time of the last king of Poland

The question of the success of state repairs depends on the support of the citizens, and it was no different in the Commonwealth during the reign of Stanisław August Poniatowski (1764–1795). To carry the repairs out, an appropriate political base was imperative. Stanisław August rationally devised the repairs but sometimes succumbed to external pressure, leading to conflicts. In this way, the paths of A. Chmara and the king diverged, but their relationships did not break up. They resulted from their common “ideology” of repairing the state.

Adam Chmara poslední minský vojvoda a Stanisław August Poniatowski. O základech, trvalosti a rozpadu politických spojenectví a přátelství ve stanislavovských dobách

---

REFERENCES:

• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie
• Archiwum Radziwiłłów, dz. V,
• rkps 1999, Korespondencja A. Chmary z Radziwiłłami
• Biblioteka Czartoryskich w Krakowie (BCz.)
• MNK rkps 893, Korespondencja A. Chmary
• rkps 699, Korespondencja królewska
• Biblioteka Jagiellońska w Krakowie (BJ)
• rkps 6211, Silva rerum A. Chmary
• rkps 6658, Korespondencja A. Chmary
• rkps 6666, Korespondencja A. Chmary
• rkps 6668, Korespondencja A. Chmary
• Biblioteka Narodowa w Warszawie (BN)
• rkps 9002/1-9002/3, Korespondencja A. Chmary
• Biblioteka m. st. Warszawy (BstW)
• rkps akc. 1780, Listy Marianny Chmarzyny do męża A. Chmary
• Biblioteka PAU i PAN w Krakowie
• rkps 1157, Diariusz sejmu 1776
• Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu (BO)
• rkps 4909, Korespondencja Chmarów
• Lietuvos Mokslų Akademijos Vrublevskių Biblioteka, Vilnius (LMAVB) – Fond 9 (Kolekcja)
• rkps 1916, Wiadomości korespondenta z Warszawy
• Lietuvos Valstybes Istorijos Archyvas, Vilnius – Fond 1135, op. 14 (Archiwum Łopacińskich)
• rkps 18, listy do M.T. Łopacińskiego
• Lvivska Naukowa Biblioteka Ukrainy im. W. Stefanyka (Львiвска Наукова Бiблioтека Украiни iм. В. Стефаника) (LNB) – Fond 5, op. 1,
• rkps 5397, Korespondencja Chmarów – Fond 103, dz. VIII (op. 8) (Archiwum Sapiehów)
• rkps 641, Korespondencja Chmarów
• Nacjonalinyj Gistoricznyj Archiu Bielarusij, Mińsk (Нацыянальны Гiстарычны Aрхiў Бeларусi, Miнск) (NGAB) – Fond 1324, op. 1 (Archiwum Chmarów)
• rkps 26, Papiery A. Chmary
• rkps 33, Papiery ekonomiczne i publiczne Chmarów
• rkps 38, Korespondencja Chmarów
• rkps 43, Korespondencja Chmarów
• rkps 60, Korespondencja Chmarów
• rkps 62, Korespondencja Chmarów
• rkps 77, Korespondencja Chmarów
• rkps 84, Korespondencja Chmarów – Fond 1727, op. 1 (Księgi mińskie)
• rkps 17, Księgi mińskie
• rkps 26, Księgi mińskie
• Entreiens du roi Stanislas-Auguste avec Otto Magus von Stackelberg (1773–1775), oprac. D. Dukwicz i E. Zielińska, Warszawa 2017.
• Listy księcia Karola Stanisława Radziwiłła „Panie Kochanku” (1751–1790), wyd. E. Łuniński, Warszawa 1906.
• Stanislas Auguste, Mémoires, éd. A. Grześkowiak-Krwawicz, D. Triaire, Paris 2012.
• [Wyrwicz Karol], Geografia powszechna czasów teraźniejszych albo opisanie krótkie kraiów całego świata, ich położenia, granic, płodu ziemnego, skłonności obywatelów, handlu, obyczajów [...], Warszawa 1773.
• Adolphowa K., Szlachta litewska wobec zbioru praw Andrzeja Zamoyskiego (W świetle litewskich instrukcji poselskich z lat 1776, 1778, 1780 i 1782), [w:] Księga pamiąt­kowa Koła Historyków słuchaczy USB w Wilnie, Wilno 1933, s. 163–184.
• Augustyniak U., Dwór i klientela Krzysztofa Radziwiłła (1585–1640). Mechanizmy patronatu, Warszawa 2001.
• Augustyniak U., Granice wolności obywatela Rzeczypospolitej w XVI–XVII w. Jednostka wobec władzy, prawa i społeczeństwa, [w:] Wolność i jej granice. Polskie dylematy, red. J. Kłoczkowski, Kraków 2007, s. 13–36.
• Biłek J., Spór o przysięgę wojskową w r. 1775–6. (Przyczynek do działalności Rady Nieustającej), [w:] Księga pamiątkowa ku uczczeniu dwudziestopięcioletniej dzia­łalności naukowej prof. Marcelego Handelsmana, Warszawa 1929, s. 109–123.
• Boniecki A., Herbarz Polski, cz. 1: Wiadomości historyczno-genealogiczne o rodach szlacheckich, t. 2, Warszawa 1900.
• Ciara S., Senatorowie i dygnitarze koronni w drugiej połowie XVII wieku, Wrocław– –Warszawa–Kraków 1990.
• Czubaty J., Zasada „dwóch sumień”. Normy postępowania i granice kompromisu poli­tycznego Polaków w sytuacjach wyboru (1795–1815), Warszawa 2005.
• Danilczyk A., W kręgu afery dog rumowej. Sejm 1786, Warszawa 2010.
• Deputaci Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego1697–1794. Spisy, oprac. A. Rachuba i P.P. Romaniuk, Warszawa 2004.
• Filipczak W., Chronologia sejmów z lat 1764–1793, [w:] Chronologia sejmów Rze­czypospolitej Obojga Narodów (1569–1793), red. D. Kupisz, L. Wierzbicki, War­szawa 2021.
• Filipczak W., Życie sejmikowe prowincji wielkopolskiej w latach 1780–1786, Łódź 2012.
• Grześkowiak-Krwawicz A., Dyskurs polityczny Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Po­jęcia i idee, Toruń 2018.
• Grześkowiak-Krwawicz A., Regina libertas. Wolność w polskiej myśli politycznej XVIII wieku, Gdańsk 2006.
• Iwaszkiewicz J., Chreptowicz Joachim Litawor, PSB 1937, t. 3, s. 441–443.
• Jaroszewicz J.[ózef], Obraz Litwy pod względem jej cywilizacyi, od czasów najdawniej­szych do końca wieku XVIII, cz. 3, Wilno 1845.
• Kalenkiewiczówna A., Rozkład partii Tyzenhauza na tle sejmików litewskich, w: Księga pamiątkowa Koła Historyków słuchaczy USB w Wilnie. Wilno 1933, s. 122–155.
• Konopczyński W., Brzostowski Stanisław, PSB 1937, t. 3, s. 56–57.
• Kościałkowski S., Antoni Tyzenhauz, podskarbi nadworny litewski, t. 1, Londyn 1970.
• Macuk A., Tradycyja wybaraŭ połackaga vajavody ŭ XVIII st. (pawodle Metryki WKL), [w:] Aktualnyja pytanni wywuczennia i wydania Metryki Wialikago Kniastwa Li­toŭskaga, red. S.P. Wiciaz et al., Mińsk (Традыцыя выбараў полацкага ваяводы ў XVIII ст. [паводле Метрыкі ВКЛ], [w:] Актуальныя пытанні даследвання і выдаўніцтва Метрыкі ВКЛ, Мінск 2006, s. 120–125.
• Mączak A., Nieformalny system władzy w Polsce i Europie XVI–XVIII w., Warszawa 1994.
• Mączak A., Nierówna przyjaźń. Układy klientalne w perspektywie historycznej, Wro­cław 2003.
• Mączak A., Rzeczpospolita, [w:] Od plemion do Rzeczypospolitej. Naród, państwo, te­rytorium w dziejach Polski, red. A. Mączak, Warszawa 1999.
• Michalski J., Wokół powrotu Karola Radziwiłła z emigracji pobarskiej, „Kwartalnik Historyczny” 1999, t. 106, z. 4, s. 21–
• Mościcki H., Brzostowski Michał Hieronim, PSB 1937, t. 3, s. 53.
• Mościcki H., Chmara Adam, PSB 1937, t. 3, s. 315–
• Rachuba A., Wielkie Księstwo Litewskie w systemie parlamentarnym Rzeczypospolitej w latach 1569–1763, Warszawa 2002.
• Rolnik D., Adam Chmara (1720–1805) – ostatni wojewoda miński w świecie polityki czasów stanisławowskich i jego archiwum, Katowice 2022.
• Rolnik D., Dwór Michała Antoniego Sapiehy i jego rola w edukacji obywatelskiej na przykładzie Adama Chmary, ostatniego wojewody mińskiego, [w:] Sapientia ars Vi vendi putanda est. Wokół kultury i polityki. Studia z dziejów nowożytnych ofiarowa­ne Profesorowi Marianowi Chachajowi, red. A. Perłakowski, F. Wolański, B. Rok, Kraków–Wrocław 2019, s. 115–127.
• Rolnik D., Leonarda Marcina Świeykowskiego (1721–1793) ostatniego wojewody po­dolskiego życie codzienne i publiczne oraz jego myśli o Rzeczypospolitej, Katowice 2016.
• Rolnik D., Mińskie sejmiki poselskie w latach 1778–1786 – między problemami domo­wymi a światem zewnętrznym, Res Historica 51 (2021), s. 317–336.
• Rolnik D., Sejmiki poselskie drugiej połowy panowania Stanisława Augusta (1778– –1793). O czynnikach i motywacjach decydujących o wyborze posłów sejmowych, [w:] Po unii – sejmiki szlacheckie w Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku, red. H. Lu­lewicz, M. Wagner, Siedlce 2013, s. 331–
• Rolnik D., Tropem politycznym i ideologicznym podróży petersburskiej Adama Chma­ry ostatniego wojewody mińskiego (1793), [w:] Lietuvos Didžioji Kunigaikštystė XVIII amžiuje. Idėjos ir (savi)refleksijos, red. R. Šmigelskytė-Stukienė, Vilnius 2020, s. 106–116.
• Rolnik D., Z dziejów związku targowickiego na Litwie. O powstaniu i działalności konfe­deracji mińskiej w latach 1792–1793, [w:] W podróży przez wiek osiemnasty. Studia i szkice z epoki nowożytnej, red. A. Perłakowski, M. Wyszomirska, M. Zwierzy­kowski, Kraków 2015, s. 317–336.
• Romaniuk P.P., Sołłohub (Sołłohub Dowojna Ursyn) Antoni Józef, PSB 2000–2001, t. 40, s. 306–309.
• Rostworowski E., Z dziejów genezy Targowicy. Sprawa kawalerii narodowej w dobie sejmu czteroletniego, „Przegląd Historyczny” 1954, t. 45, z. 1, s. 14–35.
• Stanek W., Konfederacja sejmowa z 1776 roku: narzędzie dworskiego zamachu stanu, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Historia” 1993, t. 28, s. 125–148.
• Stroynowski A., Opozycja sejmowa w dobie rządów Rady Nieustającej. Studium z dzie­jów kultury politycznej, Łódź 2005.
• Tomczyk G., Stronnictwo królewskie na sejmie 1776 roku, „Folia Historica” 1993, nr 49, s. 35–47.
• Uruski S., Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. 2, Warszawa 1905.
• Zakrzewski A.B., Wielkie Księstwo Litewskie (XVI–XVIII w.). Prawo – Ustrój – Społeczeństwo, Warszawa 2013.