Zwierzęta w ciałopalnym obrządku pogrzebowym Słowian na przykładzie znalezisk z obszaru dzisiejszej Polski

  • Author: Łukasz Miechowicz
  • Institution: Instytut Archeologii i Etnologii PAN
  • ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2920-6419
  • Year of publication: 2023
  • Source: Show
  • Pages: 13-67
  • DOI Address: https://doi.org/10.15804/hso230301
  • PDF: hso/38/hso3801.pdf
  • License: This article is an open access article distributed under the terms and conditions of the CreativeCommons Attribution license CC BY-NC-ND 4.0.

Animals in Slavic burial rites: the example of finds from the area of present-day Poland. The article concerns the issues of finds of animal remains in early medieval cremation burials, identified with the Slavs, in today’s Poland. Finds of animal remains discovered in 134 burials in 37 cemeteries have been analysed.

REFERENCES:

  • Abłamowicz R., Analiza archeozoologiczna kości z kurhanów w Guciowie, stan. 6, pow. zamojski, [w:] Fenomen miejsca. Nekropola kurhanowa z neolitu, epoki brązu i wczesnego średniowiecza w Guciowie, pow. zamojski, red. J. Górski, A. Tyniec, Kraków 2018, s. 291–292
  • Andrałojć M., Pochówki psów u pradziejowych społeczeństw Europy Środkowej, Inowrocław 1986
  • Ambros C., Müller H.H., Frühgeschichtliche Pferdskelettfunde aus dem Gebiet der Tschechoslowakei, Bratislava 1980
  • Bede I., The Status of Horses in Late Avar-period Society in the Carpathian Basin, [w:] The very Beginning of Europe? Cultural and Social Dimensions of Early-Medieval Migration and Colonisation (5th–8th Century), red. R. Annaert i in., Bruksela 2012, s. 41–50
  • Boroń P., Pstrokate konie i kamienne trony, Obrzędy intronizacyjne u Słowian, [w:] Obrzęd, teatr, ceremoniał w dawnych kulturach, red. J. Olko, Warszawa 2008, s. 187–216
  • Bronicki A., Wczesnośredniowieczny kopiec w kolonii Depułtycze Królewskie, stan. 8, pow. chełmski, woj. lubelskie, jako przykład hipotetycznego pochówku nakurhanowego, [w:] In silvis, campis... et urbe. Średniowieczny obrządek pogrzebowy na pograniczu polsko-ruskim, red. S. Cygan, M. Glinianowicz, P. Kotowicz, Rzeszów–Sanok 2011, s. 129–144
  • Chilmon K., Badania wykopaliskowe wczesnośredniowiecznych cmentarzysk kurhanowych w Czarnej Wielkiej i Czarnej Cerkiewnej, pow. Siemiatycze, Sprawozdania Archeologiczne 26 (1974), s. 301–316
  • Chilmon K., Janówek Lisowo, gm. Drohiczyn, woj. białostockie. Stanowisko III, Informator Archeologiczny, 10 (1976), s. 197–198
  • Chilmon K., Sprawozdanie z badań wczesnośredniowiecznego kurhanu na stanowisku I w Janówku Lisowie, gm. Drohiczyn, woj. białostockie, Rocznik Białostocki 15 (1981), s. 292–299
  • Dąbrowska E., Wczesnośredniowieczne cmentarzysko kurhanowe w Raciborzu-Oborze (grupa I). Badania z lat 1967–1969, Sprawozdania Archeologiczne 24 (1972), s. 229–242
  • Drewko M., Wielki kurhan z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska we wsi Lipsko, pow. Zamość, Wiadomości Archeologiczne 20 (1954), s. 307–308
  • Duczko W., Ruś wikingów, Warszawa 2006 Dučyc L., Žyvёly i ptuški ŭ pahavalnym abraze kurhanoŭ Belarusi, Gistaricna-arheagicny Sbornik 11 (1997), s. 147–150
  • Dunin-Wąsowicz T., Drogami średniowiecznej Polski. Studia z dziejów osadnictwa i kultury, Warszawa 2011
  • Dzik M., Przemiany zwyczajów pogrzebowych w międzyrzeczu Bugu i górnej Narwi (XI–XV w.), I–II, Rzeszów 2015
  • Eisner J., Devínska Nová Ves. Slovanské pohŕebiště, Bratysława 1952
  • Fijałkowska A., Pochówki końskie w kulturze zachodnich Bałtów – próba wyjaśnienia genezy oraz związków z wierzeniami w okresie od II do XII w. n.e., Argumenta Historica. Czasopismo naukowo-dydaktyczne 4 (2017), s. 40–49
  • Fischer A., Zwyczaje pogrzebowe ludu polskiego, Warszawa 1921
  • Florek M., Uwagi o zróżnicowaniu słowiańskiego obrządku pogrzebowego w Małopolsce w okresie plemiennym (do końca X w.), [w:] In silvis, campis... et urbe. Średniowieczny obrządek pogrzebowy na pograniczu polsko-ruskim, red. S. Cygan, M. Glinianowicz, P. Kotowicz, Rzeszów–Sanok 2011, s. 59–78
  • Gapski M., Koń w kulturze polskiego średniowiecza, Poznań 2014
  • Golubeva L.A., Konske pogrebena w kurganah severo-vostočnoj Rusi VIII–XI ww., Sovetskaa Arheologia 4 (1981), s. 87–98
  • Gorczyca K., Schellner K., Katalog źródeł, [w:] Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Bilczewie, pow. Konin, red. L. Stefaniak, E. Andrzejczyk, K. Gorczyca, K. Schellner, Konin 2012, s. 13–68
  • Götze A., Archäologische Untersuchungen im Urwalde von Bialowies, [w:] Beiträge zur Naturund Kulturgeschichte Lithauens und angrenzender Gebiete, red. E. Stechow, Monachium 1929, s. 511–550
  • Gräslund A., Dog in Graves – a question of Symbolism?, [w:] PECUS. Man and Animal in Antiquity. Proceedings of the Conference at the Swedish Institute in Rome, September 9–12, 2002, red. B.S. Frizell, Rome 2004, s. 167–176
  • Gręzak A., Kurach B., Konsumpcja mięsa w średniowieczu oraz czasach nowożytnych na terenie obecnych ziem Polskich w świetle danych archeologicznych, Archeologia Polski 41 (1996), 1–2, s. 139–167
  • Grotowski P., Sztuka wojenna Słowian w świetle bizantyjskich traktatów wojskowych, Acta Militaria Mediaevalia 1 (2005), s. 9–27
  • Górski J., Tyniec A., Katalog kurhanów, nasypów i obiektów zarejestrowanych/odkrytych w trakcie badań wykopaliskowych na stan. 6 w Guciowie, pow. Zamość w latach 1959–1965, [w:] Fenomen miejsca. Nekropola kurhanowa z neolitu, epoki brązu i wczesnego średniowiecza w Guciowie, pow. zamojski, red. J. Górski, A. Tyniec, Kraków 2018, s. 53–66
  • Hoczyk-Siwkowa S., Kotlina Chodelska we wcześniejszym średniowieczu. Studium archeologiczno-osadnicze, Lublin 2006
  • Hoffmann M., Koń w obrzędowości zachodnich Bałtów i Prusów w świetle wybranych źródeł archeologicznych i historycznych, [w:] Zwierzę jako sacrum w pradziejach i starożytności, red. L. Kostuch, K. Ryszewska, Kielce 2006, s. 61–68
  • Iwaszczuk U., Animal husbandry on the Polish territory in the Early Middle Ages, Quaternaly International 30 (2014), s. 1–33
  • Iwaszczuk U., O czym mówią kości zwierzęce z wczesnośredniowiecznych grodzisk mazowieckich, [w:] Archaeologica Hereditas. Grody średniowiecznego Mazowsza. Księga poświęcona pamięci Marka Dulinicza, red. M. Żurek, M. Krasna-Korycińska, Warszawa–Zielona Góra 2015, s. 227–236
  • Janowski A., Czy groby komorowe z X i początku XI wieku z ziem władztwa wczesnopiastowskiego i Rusi są pochówkami pierwszych chrześcijan?, [w:] Hierofanie, wierzenia, obrzędy... Kultura symboliczna w średniowieczu między pogaństwem a chrześcijaństwem, red. S. Rosik, S. Jędrzejewska, K. Kollinger, Rzeszów 2018, s. 159–186
  • Janowski A., Groby komorowe w Europie środkowo-wschodniej. Problemy wybrane, Szczecin 2015
  • Kajkowski K., Depozyty zwierzęce na nekropoliach zachodniosłowiańskich. Kilka uwag do dyskusji nad genezą fenomenu grobu komorowego na obszarze wczesnośredniowiecznej Polski, [w:] Pochówki w grobach komorowych na ziemiach polskich w okresie wczesnego średniowiecza, red. D. Błaszczyk, D. Stępniewska, Warszawa 2016, s. 140–153
  • Kajkowski K., Mity, kult i rytuał. O duchowości nadbałtyckich Słowian, Szczecin 2017
  • Kajkowski K., Obrzędowość religijna Pomorzan we wczesnym średniowieczu. Studium archeologiczne, Lutynia 2019
  • Kajkowski K., Symbolika wczesnośredniowiecznych depozytów szkieletów koni z ziem polskich, [w:] Hierofanie, wierzenia, obrzędy... Kultura symboliczna w średniowieczu między pogaństwem a chrześcijaństwem, red. S. Rosik, S. Jędrzejewska, K. Kollinger, Rzeszów 2018, s. 121–157
  • Kajkowski K., Kuczkowski A., Pokarm dla duszy – pokarm dla ciała. Szczątki zwierzęce we wczesnośredniowiecznej przestrzeni grzebalnej Pomorza, Materiały Zachodniopomorskie, Nowa seria 6/7 (2011), 1, s. 327–473
  • Kalaga J., Ciałopalny obrządek pogrzebowy w międzyrzeczu Liwca, Bugu i Krzny we wczesnym średniowieczu, Warszawa 2006
  • Kalaga J., Kim byłeś człowieku? Z podlaskiego kurhanu w Czekanowie, Funeralia Lednickie. Spotkanie 13 (Kim jesteś człowieku?), red. J. Wrzesiński, Poznań 2011, s. 97–105
  • Kazanski M., O slavjanskoj konnitse v 6 v. [On Slavic cavalry in 6th c.], Stratum Plus 5 (2009), s. 457–471
  • Kazanski M., Stepnye tradicii w slavanskom vooruženii i konskom spraženii w V–VII vv., Kratke Soobščenia Instituta Arheologii 254 (2019), s. 253–269
  • Karas I., Pohovanâ z konâmi na nekropoli v Šestovici, [w:] Seredovični ta Rannomoderni Starožitnosti Centralno-Shidnoi Evropi, red. V.O. Diatlov i in., Czernihów 2016, s. 41–44
  • Kiersnowski R., Pieniądz kruszcowy w Polsce wczesnośredniowiecznej, Warszawa 1960
  • Kobryń H., Zmiany niektórych cech morfologicznych konia w świetle badań kostnych materiałów wykopaliskowych z obszaru Polski, Warszawa 1984
  • Koperski A., Groby wojowników z koniem na cmentarzysku „staromadziarskim” w Przemyślu, [w:] Słowianie i ich sąsiedzi we wczesnym średniowieczu, red. W. Szymański, M. Dulinicz, Lublin 2003, s. 365–374
  • Kowalski T., Relacja Ibrahima ibn Jakuba z podróży do krajów słowiańskich w przekazie Al-Bekriego, Monumenta Poloniae Historica, series nova 1, Kraków 1946
  • Labuda G., Słowiańszczyzna starożytna i wczesnośredniowieczna. Kolekcja prac mediewistycznych, Poznań 1999
  • Labuda G., Źródła skandynawskie i anglosaskie do dziejów słowiańszczyzny, Warszawa 1961
  • Lewicka-Rajewska U., Arabskie opisanie Słowian, Wrocław 2004
  • Lewicki T., O cenach niektórych towarów na rynkach wschodniej Europy w IX–XI w., Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 1 (1953), nr 1–2, s. 112–132
  • Lewicki T., Obrzędy pogrzebowe pogańskich Słowian w opisach podróżników i pisarzy arabskich głównie z IX–X w., Archeologia 5 (1955), s. 122–154
  • Lewicki T., Średniowieczne źródła arabskie i perskie o hodowli zwierząt domowych u Słowian, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 3 (1954), s. 444–469
  • Lewicki T., Ze studiów nad źródłami arabskimi, Slavia Antiqua 5 (1956), s. 158–183
  • Lorkiewicz W., Badania antropologiczne pochówków ciałopalnych z Grabka, pow. Bełchatów, [w:] Badania archeologiczne na terenie odkrywki „Szczerców” Kopalni Węgla Brunatnego „Bełchatów” S.A., t. 2, red. R. Grygiel, Łódź 2002, s. 547–466
  • Łęga W., Obraz gospodarczy Pomorza Gdańskiego w XII i XIII wieku, Poznań 1949
  • Łukaszyk A., Wierzchowce Bogów. Motyw konia w wierzeniach i sztuce Słowian i Skandynawów, Szczecin 2012
  • Łosiński W., Świelubie, pow. Kołobrzeg, Informator Archeologiczny. Badania 1967 (1968), s. 289–290
  • Łosiński W., Świelubie, pow. Kołobrzeg, st. 2, Informator Archeologiczny. Badania 1969 r. (1969), s. 309
  • Makowiecki D., Analiza archeozoologiczna pochówku konia, Studia Lednickie 5 (1998), s. 117–126
  • Makowiecki D., Gdy umiera człowiek, umiera świat cały. Zwierzęta – towarzysze czy ofiary?, Funeralia Lednickie. Spotkanie 18 (Gdy umiera człowiek, umiera świat cały), red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań 2016, s. 71–88
  • Makowiecki D., Wybrane zagadnienia ze studiów nad gospodarką zwierzętami we wczesnośredniowiecznych kompleksach grodowych Pomorza, Wielkopolski i Dolnego Śląska, [w:] Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce – 15 lat później, red. W. Chudziak, S. Moździoch, Toruń–Wrocław–Warszawa 2006, s. 123–150
  • Miechowicz Ł., Palą siebie w ogniu, gdy umrze im król lub wódz – i palą również jego wierzchowce. Wczesnośredniowieczny pochówek ciałopalny ze szczątkami konia z Chodlika, pow. opolski, woj. lubelskie, Slavia Antiqua 62 (2021), s. 147–169
  • Miechowicz Ł., Wczesnośredniowieczne grody w Kotlinie Chodelskiej, [w:] Grody z okresu plemiennego na Lubelszczyźnie, red. E. Banasiewicz-Szykuła, Lublin 2018, s. 25–70
  • Miechowicz Ł., Wczesnośredniowieczny obrządek pogrzebowy w Kotlinie Chodelskiej na tle Małopolski okresu plemiennego (VIII–X w.), [w:] Kurhany na Wyżynie Lubelskiej, red. G. Mączka, Lublin 2020, s. 13–38
  • Miechowicz Ł., Piątkowska-Małecka J., Stanaszek Ł.M., Stępnik J., „Dom zmarłych” z Chodlika, gm. Karczmiska. woj. lubelskie. Przyczynek do studiów nad grobami typu Alt Käbelich, Slavia Antiqua 63 (2022), s. 160–165
  • Mihajlov K., Pogrebenie voina z konâmi na veršine plakunskoj sopkovidnoj nasypi v svete pogrebalnyh tradicij epohi vikingov, Drevnosti Povolža, red. A.N. Kipričnikov, E.N. Nosov, Sankt Petersburg 1997, s. 105–116
  • Moździoch S., Organizacja gospodarcza państwa wczesnopiastowskiego na Śląsku. Studium archeologiczne, Wrocław 1990
  • Musianowicz K., Przyczynki do osadnictwa mazowieckiego na Podlasiu w XII–XIII wieku, Światowit 21 (1955), s. 247–275
  • Müller-Wille M., Frühgeschichtliche Pferdskeiettfunde im Gebiet der Deutschen Demokratischen Republik. Weimaren Monographien zur Ur – und Frühgeschichte, Weimar 1985
  • Müller-Wille M., Pferdegrab und Pferdeopfen in frühen Mittelalter, Berichten van de Rijksdienst voor Oudheidkunde Bodenmonderzoek 20–21 (1970–1971), s. 119–248
  • Muzolf B., Wczesnośredniowieczne cmentarzysko ciałopalne z obiektem kultowym, [w:] Badania archeologiczne na terenie odkrywki „Szczerców” Kopalni Węgla Brunatnego „Bełchatów” S.A., t. II, red. R. Grygiel, Łódź 2002, s. 401–425
  • Niederle L., Život starých Slovanů, Slovanske Starozitnosti 1, Praga 1911
  • Niemczak K., Analiza szczątków zwierzęcych z wczesnośredniowiecznych pochówków ze stanowiska Niewiarowo-Sochy, [w:] Początki chrześcijaństwa na pograniczu mazowiecko-ruskim w świetle wyników badań wybranych cmentarzysk, red. A. Buko, Warszawa 2019, s. 175–177
  • Olczak H., Krasnodębski D., Osobliwości obrzędowości funeralnej – przykład cmentarzyska w Szczytach-Dzięciołowie, [w:] Początki chrześcijaństwa na pograniczu mazowiecko-ruskim w świetle wyników badań wybranych cmentarzysk, red. A. Buko, Warszawa 2019, s. 72–77
  • Olczak H., Krasnodębski D., Bieńkowska K., Daniłowo Małe i Suraż: dwa cmentarzyska płaskie nad górną Narwią – nowe spojrzenie na wyniki badań, [w:] Początki chrześcijaństwa na pograniczu mazowiecko-ruskim w świetle wyników badań wybranych cmentarzysk, red. A. Buko, Warszawa 2019, s. 77–90
  • Pawlak P., Cmentarzysko ciałopalne i osada ze starszego stadium wczesnego średniowiecza w Myszęcinie, [w:] Myszęcin, stanowisko 19, województwo lubuskie. Od młodszej epoki kamienia po XX w., red. E. Pawlak, P. Pawlak, Zielona Góra 2018, s. 169–395
  • Piątkowska-Małecka J., Pochówki końskie na obszarze Polski północno – wschodniej w I tysiącleciu n.e., Światowit 43 (2000), 2/B, s. 186–201
  • Piątkowska-Małecka J., Zwierzęce szczątki kostne z wczesnośredniowiecznych kurhanów na cmentarzysku w Lipsku – Polesiu, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko w Lipsku-Polesiu, gm. Zamość, red. W. Borkowski, W. Brzeziński, Warszawa 2021, s. 249–257
  • Poleski J., Małopolska w VI–X wieku. Studium osadnicze, Kraków 2013
  • Rajewski Z., Koń w wierzeniach Słowian wczesnośredniowiecznych, Wiadomości Archeologiczne 39 (1975), s. 516–521
  • Różycki Ł., Sztuka wojenna Słowian w świetle dzieła Teofilakta Symokatty, Slavia Antiqua 17 (2016), s. 53–76
  • Sielicka K., Przyczynek do badań nad rolą psów w społecznościach środkowoeuropejskiego Barbaricum, Przegląd Archeologiczny 63 (2015), s. 147–175
  • Słupecki L.P., Wróżbiarstwo pogańskich Słowian, [w:] Słowianie i ich sąsiedzi we wczesnym średniowieczu, red. M. Dulinicz, Lublin–Warszawa 2003, s. 77–78
  • Spehr R., Frühslawische Funde aus Gohlis u. Paußnitz, Kr. Riesa., Ausgrabungen und Funde 12 (1967), 2, s. 86–95
  • Szpunar B. A., Wczesnośredniowieczne cmentarzysko w Brzeźnicy, badania 1997 roku, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 19 (1998), s. 211–216
  • ..2, Testimonia najdawniejszych dziejów Słowian, Seria Grecka, 2: Pisarze z V–X wieku, red. A. Brzóstowska, W. Swoboda, Warszawa 1989
  • ..5, Testimonia najdawniejszych dziejów Słowian, Seria Grecka, 5: Pisarze z X wieku, red. A. Brzóstowska, Warszawa 2009
  • Vajtkunskene L., K uzyčeniŭ kulta konâ v Litve V–VI vv., Sovetskaâ Arheologiâ 2 (1986), s. 100–109
  • Vajtkunskene L., K voprosu o roli konâ v drevnelitovskom pogrebalnom obrâde (V–XIII vv.), [w:] Issledovaniâ v oblasti balto-slavânskoj duhovnoj kultury. Pogrebalnyj obrad, Moskwa 1990, s. 201–206
  • Vicâz S.P., Pahavanii z Kanem na terytorii Belarusi, Materialy pa Arheologii Belarusi 15 (2008), s. 108–125
  • Wałkowska J., Symbolika ofiary z konia we wczesnym średniowieczu na ziemiach polskich, [w:] Nasi mniejsi bracia czy środek przetrwania? Znaczenie zwierząt w dziejach ludzkości, red. J. Jędrysik, Kraków 2014, s. 87–95
  • Węgrzynowicz T., Szczątki zwierzęce jako wyraz wierzeń w czasach ciałopalenia zwłok, Warszawa 1982
  • Wiliński K., Ceny koni w Polsce średniowiecznej, Acta Universitatis Lodzensis. Seria 1: Nauki Humanistyczno-Społeczne 57 (1979), s. 75–110
  • Wrzesińska A., Opracowanie badań antropologicznych wczesnośredniowiecznego cmentarzyska birytualnego w Bilczewie, stan. 1., [w:] Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Bilczewie, pow. Konin, red. L. Stefaniak, E. Andrzejczyk, K. Gorczyca, K. Schellner, Konin 2012, s. 113–126
  • Wojtasik J., Cmentarzysko wczesnośredniowieczne na wzgórzu „Młynówka” w Wolinie, Szczecin 1968
  • Wróbel H., Cmentarzysko kurhanowe w Wielkopolu na stan. 5 gm. Urszulin, [w:] Informator o badaniach archeologicznych w województwie chełmskim w 1989 r. (1990), red. S. Gołub, s. 11–13
  • Wyczółkowski M., Makowiecki D., Horse sacrifices in Prussia in the Early Middle Age Period. Ritual area Poganowo site IV, Olsztyn province (Poland), Archaeologia Baltica 11 (2009), s. 295–304
  • Zawadzka-Antosik B., Wczesnośredniowieczne cmentarzysko w obudowie kamiennej w Grzebsku, pow. Mława, Wiadomości Archeologiczne 38 (1973), 3–4, s. 461–462
  • Zoll-Adamikowa H., Wczesnośredniowieczne cmentarzyska ciałopalne Słowian na terenie Polski, cz. 1: Źródła, Wrocław 1975
  • Zoll-Adamikowa H., Wczesnośredniowieczne cmentarzyska ciałopalne Słowian na terenie Polski, cz. 2: Analiza. Wnioski, Wrocław 1979
  • Zoll-Adamikowa H., Wczesnośredniowieczny obrządek pogrzebowy a zróżnicowanie etniczne na pograniczu polsko-ruskim, [w:] Początki sąsiedztwa. Pogranicze polsko-rusko-słowackie w średniowieczu, red. M. Parczewski, S. Czopek, Rzeszów 1996, s. 81–90
  • Zoltán T., Animal graves I the early medieval period in the Carpathian basin, Archeometriai Műhely 10/3 (2013), s. 237–242
  • Źródła arabskie do dziejów Słowiańszczyzny, t. 3, oprac. A. Kmietowicz, F. Kmietowicz, T. Lewicki, Wrocław – Kraków 1985

pochówki zwierzęce obrządek pogrzebowy animals burials burial rites the Slavs Słowianie archaeology Archeologia

Message to:

 

 

© 2017 Adam Marszałek Publishing House. All rights reserved.

Projekt i wykonanie Pollyart