Polish clergy’s attitude towards the German model of women’s social work in Poland under Prussian rule in the early 20th century as presented in the Poznań press

At the beginning of the 20th century, some Polish Catholic priests in Poland under Prussian rule started to promote modern social work among Polish middle-class women, and encouraged them to attend German social courses. The aim of this article is to show the contexts and trends explaining why Polish clergy chose to promote German models of modern social work among Polish women when the tension between Poles and Germans was building up. The author presents arguments indicating that the idea behind the Polish priests’ efforts to train professional staff of female Catholic activists was to provide support for implementing the principles of the encyclical Rerum novarum among working class families, especially women and children. The author uses the example of Poznań/Posen as an important city where Polish priests promoted modern social work of women. A group of female leaders from the Social Department, a new organisation that was a part of the Association of Catholic Societies for Working Women, supervised by the priests, started to work with the reception and national interpretation of German, and other models of social work. These Polish women were with a part of the patron women’s movement including Ladies of Charity of St. Vincent de Paul Society (Panie Miłosierdzia Towarzystwa św. Wincentego à Paulo) and Sodalities of Mary’s Children (Sodalicje Dzieci Marii) that did not question the leading role of the clergy and German models of social work.

REFERENCES:

• Aus dem Posener Lande. Blätter für Heimatkunde 1909
• Bluszcz 1908
• Dziennik Poznański 1908
• Gazeta dla Kobiet 1911
• Głos Wielkopolanek 1908–1909
• Jahresbericht des Posener Fraueninteressenvereins 1914
• Kurier Poznański 1908
• Posener Tageblatt 1908
• Posener Zeitung 1908
• Postęp 1906
• Praca 1906
• Ruch Chrześcijańsko-Społeczny 1902–1910
• Stowarzyszenie 1913
• Constantia, O potrzebie wyższego wykształcenia dla naszych kobiet sfer inteligentnych, Poznań 1908
• Dzieje Związku Kobiet Pracujących 1906–1931, [in:] Jednodniówka Jubileuszowa Związku Kobiet Pracujących 1906–1931, Poznań 1931, pp. 5–26
• Karwowski S., Historya Wielkiego Księstwa Poznańskiego, T. 3: 1890–1914, Poznań 1931
• Kościński K., Kobieta jako opiekunka prawna. Wskazówki dla Polek, Poznań 1906
• Salomon A., Soziale Frauenbildung, Leipzig–Berlin 1908
• Tułodziecka A., Praca społeczna kobiet w Poznaniu, [in:] Pamiętnik Zjazdu Kobiet Polskich odbytego w dniach 11 i 12 maja 1913, Kraków 1913, pp. 111–124
• Allen A.T., Feminism and Motherhood in Germany, 1800–1914, New Brunswick–New Jersey 1991
• Balzer B., Die preußische Polenpolitik 1894–1908 und die Haltung der deutsch konservativen und liberalen Parteien (unter besonderer Berücksichtigung der Provinz Posen), Frankfurt am Main–Bern, New York, Paris 1990
• Baszko A., Organizowanie się kobiet polskich w Poznańskiem na przełomie XIX i XX wieku, [in:] Działaczki społeczne, feministki, obywatelki... Samoorganizowanie się kobiet na ziemiach polskich do 1918 roku (na tle porównawczym), ed. by A. Janiak-Jasińska, K. Sierakowska, and A. Szwarc, Warszawa 2008, pp. 887–305
• Bednarz-Grzybek R.A., Krasińska I., Popularyzacja czytelnictwa na łamach poznańskiego periodyku „Ruch Chrześcijańsko-Społeczny” (1902–1910), Lubelski Rocznik Pedagogiczny 37 (2018), no. 4, pp. 203–215
• Blanke R., Prussian Poland in the German Empire (1871–1900), New York 1981
• Breuer G., Frauenbewegung im Katholizismus. Der Katholische Frauenbund 1903–1918, Frankfurt–New York 1998
• Canning K., Languages of Labor and Gender. Female Factory Work in Germany 1850–1914, New York 1996
• Chamot M., Polska myśl chrześcijańsko-społeczne w zaborze pruskim w latach 1890–1918, Toruń, 1991
• Chojecki D.K., Umieralność niemowląt w „polskich” rejencjach Prus na początku XX wieku, Przeszłość Demograficzna Polski 37 (2015), no 3, pp. 147–189
• Coppa F.J., Politics and the Papacy in the Modern World, London 2008
• Dzwonkowski R. ks., Listy społeczne biskupów polskich 1891–1918, Paris 1974
• Engeldinger D.W., Niemiecka inteligencja w Poznaniu w latach 1871–1914, Kronika Miasta Poznania 66 (1998), no. 2, pp. 63–76
• Esposito R., Bios. Biopolitics and Philosophy, Minneapolis–London 2008
• Fleckenstein G., Katholische Initiativen zur Lösung der sozialen Frage in Deutschland, Geschichte und Region / Storia e regione 2, (1993), no. 1, pp. 43–64
• Foucault M., The Birth of Biopolitics. Lectures at the College de France 1978–79, ed. by M. Senellart, New York 2008
• Frohmann L., Poor Relief and Welfare in Germany from the Reformation to World War I, New York 2008
• Gräser M., Wohlfahrtsgesellschaft und Wohlfahrtsstaat. Bürgerliche Sozialreform und Welfare State Buildung in den USA und in Deutschland 1880–1940, Göttingen 2009
• Gruziel D., At the Crossroads of New Catholicism and the „Woman Question”: Polish Roman Catholic Laymen’s Social Activism on Behalf of Women in the Three Zones of Partitioned Poland, 1878–1918 (PhD diss., Central European University – Budapest 2012), https://www.etd.ceu.edu ›gphgrd01 [accessed 19.08.2022]
• Grzybek G., Praca socjalna w myśli społecznej arcybiskupa Józefa Bilczewskiego (1860–1923), Horyzonty Wychowania 4 (2017), no. 4, pp. 242–250.
• Hagen W. W., Germans, Poles, and Jews. The Nationality Conflict in the Prussian East, 1772– –1914, Chicago 1980
• Hagen W.W., National Solidarity and Organic Work in Prussian Poland, 1815–1914, Journal of Modern History 44 (1972), no. 1, pp. 38–64
• Hahn M., Przymus modernizacyjny i ucisk integracyjny – rola państwa w kształtowaniu mentalności politycznej Polaków w II połowie XIX wieku, [in:] Ideologie, poglądy, mity w dziejach Polski i Europy. Studia historyczne, ed. by J. Topolski, W. Molik, and K. Makowski, Poznań 1991, pp. 291–292
• Holzem A., Social Welfare in Catholic Germany 1850–1920, [in:] Charity and Social Welfare. The Dynamics of Religious Reform in Northern Europe 1780–1920, ed. by L. van Molle, Lueven 2017, pp. 196–204
• Jakóbczyk W., Sytuacja społeczno-ekonomiczna I polityczna na przełomie XIX/XX w. w Poznańskiem, [in:] W. Jakóbczyk, Studia nad dziejami Wielkopolski, vol. 3: 1890–1914, Poznań 1967, pp. 5–26
• Jaworski R., Polish Women and the Nationality Conflict in the Province of Posen at the Turn of the Century, [in:] Women in Polish Society, ed. by R. Jaworski, and B. Pietrow-Ennker, New York 1992, pp. 53–70
• Karwat J., Od idei do czynu. Myśl i organizacje niepodległościowe w Poznańskiem w latach 1887–1919, Poznań 2002
• Kaufmann F.-X., European Foundations of the Welfare State, New York–Oxford 2012
• Keating K.T., Papal Teaching in the Age of Infallibility, 1870 to the Present. A Critical Evaluation with Historical Illustrations, Oregon 2018
• Kędelski M., Stosunki ludnościowe w latach 1815–1918, [in:] Dzieje Poznania, vol. 2: 1793– –1918, Warszawa–Poznań 1994
• Kopij-Weiß M., Zielińska M., Vorüberlegungen zu den deutsch-polnischen Kulturtransferprozessen aus der Longue Durée-Perspektive, [in:] Transfer und Vergleich nach dem Cross-Cultural-Turn. Studien zu deutsch-polnischen Kulturtransferprozessen, ed. by M. Kopij-Weiß, and M. Zielińska, Leipzig 2015, pp. 29–38
• Kowal S., Społeczeństwo Wielkopolski i Pomorza Nadwiślańskiego w latach 1871–1914, Poznań 1982
• Leeuwen H.D. van, Leeuwen M.H.D. van, Church, State, and Citizen. Charity in the Netherlands from the Dutch Republic to the Welfare State, [in:] Charity and Social Welfare. The Dynamics of Religious Reform in Northern Europe 1780–1920, ed. by L. van Molle, Lueven 2017, pp. 123–146
• Łuczak C., Życie gospodarczo-społeczne w Poznaniu 1815–1918, Poznań 1965
• Madajczyk P., Marzenie o narodzie doskonałym. Między biopolityką a etnopolityką, Warszawa 2018
• Makowski K., Portret poznańczyków przełomu wieków,[in:] Miasto na pocztówce. Poznań na tle porównawczym, ed. by R. Jaworski, and W. Molik, Poznań 1999, pp. 53–61
• Matusik P., „Nadeszła epoka przejścia...”, Nowoczesność a piśmiennictwie katolickim Poznańskiego 1836–1872, Poznań 2011
• Matusik P., Historia Poznania, vol. II, Poznań 2021
• Matwiejczyk W., Fr. Florian Stablewski’s Declaration of Loyalty to the Prussian Authority of 26 October 1891: Between Ambition, Necessity and Obedience, Roczniki Humanistyczne 67 (2019), no 2, pp. 173–207
• Michalski R., Polskie duchowieństwo Katolickie pod panowaniem pruskim wobec sprawy narodowej w latach 1870–1920, Toruń 1998
• Molik W., Inteligencja polska w Poznańskiem w XIX i początkach XX wieku, Poznań 2009
• Molik W., Udział kobiet w polskim ruchu narodowym w Poznańskiem na przełomie XIX i XX w. (lata 1894–1914), [in:] Udział kobiet w polskim ruchu narodowym na Górnym Śląsku i Śląsku Cieszyńskim w XIX i XX wieku, ed. by H. Karczyńska, Opole 1996, pp. 44–59
• Molik W., Z badań nad modelem działacza społeczno-politycznego w polskiej myśli politycznej dzielnicy pruskiej na przełomie XIX i XX wieku, [in:] Polska myśl polityczna na ziemiach pod pruskim panowaniem. Zbiór studiów, ed. by S. Kalembka, Warszawa–Poznań–Toruń 1988, pp. 199–215
• Müller D.H., Arbeiter, Katholizismus, Staat. Der Volksverein für das katholische Deutschland und die katholischen Arbeiterorganisationen in der Weimarer Republik, Bonn 1996
• Myschor Ch., Wyżsi urzędnicy pruskiej administracji prowincjonalnej w Poznańskiem (1871– –1918), Poznań 2012
• Peters D., Mütterlichkeit im Kaiserreich. Die bürgerliche Frauenbewegung und der soziale Beruf der Frau, Bielefeld 1984
• Porter-Szűcs B., Faith and Fatherland. Catholicism, Modernity, and Poland, Oxford 2011
• Sachße Ch, Social Mothers. The Bourgeois Women’s Movement and German Welfare-State Formation, 1890–1929, [in:] Mothers of a New World. Maternalist Politics and the Origins of Welfare States, ed. by S. Koven, and S. Michel, New York 1993, pp. 136–158
• Schmitt S., „All These Forms of Women‘s Work Which Endanger Public Health and Public Welfare”. Protective Labor Legislation for Women in Germany, 1878–1914, [in:] Protecting Women. Labor Legislation in Europe, the United States, and Australia, 1880–1920, ed. by U. Wikander, A. Kessler-Harris, and J. Lewis, Urbana–Chicago 1995, pp. 125–149
• Schmitt S., Der Arbeiterinnenschutz im Deutschen Kaiserreich. Zur Konstruktion der schutzbedürftigen Arbeiterin, Stuttgart–Weimar 1995
• Schröder I., Arbeiten für eine bessere Welt. Frauenbewegung und Sozialreform 1890–1914, Frankfurt/Main–New York 2001
• Schröder I., Wohlfahrt, Frauenfrage und Geschlechterpolitik. Konzeption der Frauenbewegung zur kommunalen Sozialpolitik im Deutschen Kaiserreich 1871–1914, Geschichte und Gesellschaft 21 (1995), pp. 375–385
• Schüler A., Frauenbewegung und soziale Reform. Jane Addams und Alice Salomon in transatlantischen Dialog, 1889–1933, Stuttgart 2004
• Sikorski T., Wątor A., Liga Narodowa w zaborze pruskim i jej działacze, Warszawa 2021
• Stegmann N., „Je mehr Bildung, desto polnischer”. Die Nationalisierung polnischer Frauen in der Provinz Posen (1870–1914), [in:] Frauen und Nation, ed. by U. Grau, Tübingen 1996, pp. 165–177
• Staminate G., Regulating the Social. The Welfare State and Local Politics in Imperial Germany, Princeton–New Jersey 1993
• Strzeszewski C., Banaszczak M. ks., Chrześcijańska myśl i działalność społeczna w okresie międzypowstaniowym 1832–1864, [in:] Historia katolicyzmu społecznego w Polsce 1832–1939, ed. by C. Strzeszewski, Warszawa 1981, pp. 36–134
• Szaraniec K., Ksiądz Stanisław Adamski. Duchowy przywódca Polaków pod zaborem pruskim, Katowice 2011
• Szareyko H., Dwutygodnik Ruch Chrześcijańsko-Społeczny (Poznań 1902–1910), Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, no. 194, Prace Bibliotekoznawcze 9 (1998), pp. 127–142
• Szudarek A., O potrzebie transnarodowego spojrzenia na „kwestię kobiecą” pod zaborem pruskim na przełomie XIX i XX wieku, Czasopismo Naukowe Instytutu Studiów Kobiecych, 6 (2020), no. 1, pp. 24–49
• The Social Teachings of Wilhelm Emmanuel von Ketteler, Bishop of Mainz (1811–1877), ed. by R.J. Ederer, Washington 1981
• Tilse M., Transnationalism in the Prussian East. From National Conflict to Synthesis 1871–1914, Basingstoke 2011
• Trzeciakowski L., Model księdza-społecznika. Duchowieństwo archidiecezji gnieźnieńskiej i poznańskiej w dobie zaboru, [in:] 1000 lat Archidiecezji Gnieźnieńskiej, ed. by J. Strzelczyk, and J. Górny, Gniezno 2000, pp. 327–339
• Trzeciakowski L., The Prussian State and the Catholic Church in Prussian Poland 1871–1914, Slavic Review 26 (1967), pp. 618–637
• Turkowska J.A., Im Namen der „großen Kolonisationsaufgaben”. Das Hygiene-Institut in Posen (1899–1920) und die preußische Hegemonialpolitik in der Osten, Jahrbücher für Geschichte Osteuropas 61 (2013), no. 4, pp. 552–573
• Turkowska J.A., Der kranke Rad des Reiches. Sozielhygiene und nationale Räume in der Provinz Posen um 1900, Marburg 2020
• Turkowska J.A., Mastering Troubling Borders. The Ambivalence of Medical Modernization in the Province of Posen, [in:] From the Midwife’s Bag to the Patient’s File. Public Health in Eastern Europe, ed. by H. Karge, F. Kind-Kovacs, and S. Bernasconi, Budapest–New York 2017, pp. 73–95
• Urbański J., Wiecowiczki, Zofia Tułodziecka i początki radykalnego zawodowego ruchu kobiecego w Wielkopolsce, Poznań 2018
• Wyder G., Wielkopolskie działaczki w ruchu narodowo-demokratycznym na terenie Poznańskiego na przełomie XIX i XX wieku. Szkic do działalności politycznej kobiet, Czasopismo Naukowe Instytutu Studiów Kobiecych 2 (2017), no. 1 (2), pp. 48–72
• Ziółkowska T., The Role of Physical Education in Special Education & Health Institutions in Poznań to 1918, Studies in Physical Culture and Tourism 4 (1996), pp. 42–50