Późnoromańska krypta pod prezbiterium kościoła Dominikanów w Krakowie w świetle badań archeologiczno-architektonicznych
- Institution: UJ
- ORCID: https://orcid.org/0000-0002-1676-5206
- Institution: UJ
- ORCID: https://orcid.org/0000-0003-1650-1144
- Year of publication: 2024
- Source: Show
- Pages: 101-152
- DOI Address: https://doi.org/10.15804/hso240404
- PDF: hso/43/hso4304.pdf
- License: This article is an open access article distributed under the terms and conditions of the CreativeCommons Attribution license CC BY-NC-ND 4.0.
Late Romanesque crypt under the presbytery of the Dominican church in Krakow in the light of archaeological and architectural research
In 2010–2011, archaeological and architectural research was carried out in the crypt room located under the eastern part of the presbytery of the Dominican church in Krakow. The crypt is among atypical architectural solutions adopted in the earliest 13th-century churches of preachers. In fact, the only parallel (and highly presumed) structure may be a possible crypt reconstructed on the basis of an analysis of the differences in the usable levels of the chancel and nave, and the very residually preserved architectural elements that have been identified in the western part of the chancel of the Dominican church in Wrocław. Research on the crypt also made it possible to determine the mutual stratigraphic relations between the individual elements of the spatial system of the Dominican complex. The research results clearly showed that the crypt under the presbytery is not only the oldest element of the monastery’s spatial structure but also one of the first architectural structures in Krakow built from new building material, namely ceramic brick, in the second quarter of the 13th century. The research findings supported by historical sources also allowed to formulate hypotheses regarding the purpose of the crypt and its subsequent transformations.
Pozdně románská krypta pod presbytářem dominikánského kostela v Krakově ve světle archeologických a architektonických výzkumů
REFERENCES:
- Bęczkowska U., Karol Kremer i krakowski urząd budownictwa w latach 1837–1860, Kraków 2010
- Bojęś-Białasik A., Niemiec D., Kościół i klasztor dominikanów w Krakowie w świetle badań archeologiczno-architektonicznych w latach 2010–2012, [w:] Sztuka w kręgu krakowskich dominikanów, red. A. Markiewicz, M. Szyma, M. Walczak, Kraków 2013, s. 257–313
- Bojęś-Białasik A., Niemiec D., Klasztor dominikanów w Krakowie, ul. Stolarska 12, Wyniki badań archeologiczno-architektonicznych przeprowadzonych w 2012 r. na dziedzińcu gospodarczym przy zachodnim skrzydle krużganków, Kraków 2013 (maszyn. w archiwum WOSOZ w Krakowie)
- Bojęś-Białasik A., Niemiec D., Klasztorne fundacje biskupa Iwona Odrowąża w świetle wyników badań archeologiczno-architektonicznych klasztoru dominikanów w Krakowie i opactwa cystersów w Mogile, [w:] Działalność fundacyjna biskupów krakowskich, red. M. Walczak, Kraków 2016, s. 239–278
- Bojęś-Białasik A., Niemiec D., Medieval Ceramics Techniques in Architecture of Cracow’s Dominicans, Forum Urbes Medii Aevi 9 (2015), s. 38–51
- Bojęś-Białasik A., Niemiec D., Opactwa w Lubiążu, Trzebnicy i Mogile a początki cysterskiej architektury ceglanej na Śląsku i w Małopolsce w kontekście filiacyjnych zależności warsztatowych, [w:] Architektura sakralna w początkach państwa polskiego (X–XIII w.), red. T. Janiak, D. Stryniak, Gniezno 2016, s. 459–506
- Borowiejska-Birkenmajerowa M., Odbudowa kościołów Św. Trójcy i św. Franciszka w Krakowie w drugiej połowie w. XIX – koncepcje i realizacje, Krzysztofory. Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa 12 (1985), s. 24–40
- Borowska A., „Opus magnum” Mistrza Tryptyku Dominikańskiego. Piętnastowieczne kwatery retabulum z głównego ołtarza kościoła św. Trójcy w Krakowie w świetle najnowszych badań, [w:] Mendykanci w średniowiecznym Krakowie, red. K. Ożóg, T. Gałuszka OP, A. Zajchowska, Kraków 2008, s. 339–380
- Buczkowski K., Płytki posadzki z XIII wieku w kościele oo. dominikanów w Krakowie, Biuletyn Historii Sztuki i Kultury 7 (1939), nr 2, s. 197–200
- Chorowska M., Kaplica czy wieża? Interpretacja najstarszych reliktów zamku na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu w świetle badań z lat 2011/2012 oraz analogii europejskich, [w:] III Forum Architecturae Poloniae Medieval, t. I, red. K. Stala, Kraków 2013, s. 31–49
- Czyżewski K., Szyma M., Walczak M., lnwentaryzacje kościoła i klasztoru Dominikanów w Krakowie w ujęciu historycznym, [w:] Inwentaryzacja zabytków w Polsce – dzieje, metody, osiągnięcia, red. M.F. Woźniak, Toruń 2021, s. 293–324
- Daranowska-Łukaszewska J., Przyczynek do ikonografii pierwszego nowożytnego ołtarza głównego w kościele Dominikanów w Krakowie, [w:] Artifex doctus. Studia ofiarowane profesorowi Jerzemu Gadomskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, t. I, Kraków 2007, s. 209–217
- Dębowski T., Ceramika lošticka znaleziona na terenie późnośredniowiecznego dworu obronnego w Spytkowicach k/Zatora, [w:] Badania archeologiczne Pracowni Konserwacji Zabytków. Studia i materiały, Warszawa 1988, s. 375–391
- Dębowski T., Kraków – klasztor dominikanów. Wyniki nadzoru archeologicznego prac ziemnych, t. I: Opis i dokumentacja rysunkowa wykopów, Kraków 1997 (maszyn. w archiwum WOSOZ w Krakowie)
- Dettloff A. Nie istniejący XVII-wieczny ołtarz główny w kościele dominikanów w Krakowie w świetle źródeł archiwalnych i przekazów ikonograficznych, Rocznik Krakowski 72 (2006), s. 133–140
- Filipowicz M., Sprawozdanie z badań architektonicznych budynku dawnej biblioteki klasztornej, [w:] Dominikanie w środkowej Europie w XIII–XV wieku. Aktywność duszpasterska i kultura intelektualna, red. J. Kłoczowski, J.A. Spież, Poznań 2002, s. 293–300
- Grzybowski A., Wczesnogotycki kościół i klasztor dominikański w Sieradzu, Warszawa 1979
- Hendel Z., Dalsze wiadomości o świeżo odsłoniętych częściach romańskich klasztoru i kościoła OO. Dominikanów w Krakowie, Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne 2 (1895), nr 4, s. 384–385
- Hendel Z., Dalsze wiadomości o świeżo odsłoniętych częściach romańskich klasztoru i kościoła OO. Dominikanów w Krakowie, Sprawozdanie Komisyi do Badania Historyi Sztuki w Polsce, t. VI, Kraków 1900, s. XIV
- Hillebrand K., Das Dominikanerkloster zu Prenzlau: Untersuchungen zur mittelalterlichen Baugeschichte, Berlin 2003
- Horzela D., Niemiec D., Fragmenty szkieł witrażowych z kościoła Dominikanów pw. Trójcy Świętej w Krakowie, [w:] Cud światła. Witraże średniowieczne w Polsce, red. i główny autor D. Horzela, Kraków 2020, s. 254–255
- Jamroz J.S., Średniowieczna architektura dominikańska w Krakowie, Rocznik Krakowski 41 (1970), s. 5–28
- Janczykowski J., Subiektywny przegląd wydarzeń konserwatorskich w Krakowie i Małopolsce w 2011 roku, Renowacje i Zabytki 1 (2012), s. 18–30
- Kopera F., Średniowieczna architektura kościoła i klasztoru OO. Dominikanów w Krakowie. Na podstawie zdjęć architektonicznych Zygmunta Hendla, Rocznik Krakowski 20 (1926), s. 57–76
- Kostuch B., Para płytek z kościoła Dominikanów w Krakowie, [w:] Kraków – europejskie miasto prawa magdeburskiego 1257–1791, Kraków 2007, s. 387–388
- Krasnowolski B., Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013
- Krautheimer R., Die Kirchen der Bettelorden in Deutschland, Berlin 2000
- Kubica A., Późnośredniowieczne szczątki ludzkie odkryte na wirydarzu oraz pod prezbiterium klasztoru O.O. Dominikanów w Krakowie w sezonie 2010, Kraków 2012 (maszyn. w archiwum Instytutu Archeologii UJ w Krakowie)
- Kurowicz P., Fryz z motywem lilii z kościoła dominikańskiego w Sieradzu, Sieradzki Rocznik Muzealny 12 (2009), s. 83–99
- Labuda G., Zaginiona kronika z pierwszej połowy XIII wieku w „Rocznikach Królestwa Polskiego” Jana Długosza. Próba rekonstrukcji, Poznań 1983
- Lenkiewicz T., Kościół Marii Magdaleny w Krakowie w świetle ostatnich odkryć archeologicznych, [w:] Biuletyn Krakowski. Prace konserwatorskie i archeologiczne, t. 1, Kraków 1959, s. 78–98
- Loenertz OP R. J., „Żywot świętego Jacka” autorstwa lektora Stanisława jako źródło historyczne, [w:] Święty Jacek Odrowąż. Studia i źródła – skarby dominikańskie, red. M. Zdanek, Kraków 2007, s. 29–68
- Łepkowski J., Kości Bł. Iwona Odrowąża i Leszka Czarnego w Kościele XX. Dominikanów w Krakowie znalezione, Czas, nr 138 z 18 VI 1856, s. 1–2
- Łużyniecka E., Średniowieczny kościół i klasztor cysterski w Lubiążu, Kwartalnik Architektury Urbanistyki 33 (1988), z. 2, s. 83–112
- Łużyniecka E., Architektura średniowiecznych klasztorów cysterskich filiacji lubiąskiej, Wrocław 1995
- Łyczak M., Górski R., Wyniki badań archeologicznych prowadzonych w rejonie bazyliki Św. Trójcy na terenie Placu Dominikańskiego w Krakowie (etap I – część południowa Placu), [w:] Sztuka w kręgu krakowskich dominikanów, red. A. Markiewicz, M. Szyma, M. Walczak, Kraków 2013, s. 235–256
- Madej-Anderson A., Repräsentation in einer Bettelordenskirche. Die spätmittelalterlichen Bildtafeln der Dominikanek in Krakau, Leipzig 2007
- Małachowicz E., Wczesnośredniowieczna architektura kościoła dominikanów we Wrocławiu, Kwartalnik Architektury i Urbanistyk 20 (1975), s. 11–50
- Małachowicz E., Architektura zakonu dominikanów na Śląsku, [w:] Z dziejów sztuki śląskiej, red. Z. Świechowski, Warszawa 1978, s. 93–148
- Niemiec D., Ornamentowane posadzki w kościołach romańskich na ziemiach polskich, [w:] Architektura sakralna w początkach państwa polskiego (X–XIII w.), red. T. Janiak, D. Stryniak, Gniezno 2016, s. 191–254
- Niemiec D., Piece do wypału ceramiki budowlanej i wapna w XIII-wiecznym klasztorze dominikanów w Krakowie, Archaeologia Historica Polona 25 (2017), s. 13–17
- Nowak J.T., Turza W., Skarby krakowskich klasztorów, t. II, Kraków 2012
- Pianowski Z., Architektura monumentalna wczesnośredniowiecznego Krakowa, [w:] Kraków w chrześcijańskiej Europie X–XIII w. Katalog wystawy, Kraków 2006, s. 162–219
- Piątkiewicz-Dereniowa M., Płytki posadzkowe z opactwa benedyktynów w Tyńcu, Folia Historiae Atrium 6/7 (1971), s. 239–267
- Plezia M., Wincenty z Kielc, historyk polski z pierwszej połowy XIII wieku, Studia Źródłoznawcze 7 (1962), s. 15–41
- Popiel P., W sprawie kościoła Dominikańskiego (Dokończenie), Czas, nr 130 z 9 VI 1887, s. 2
- Prix D., Dlouhý presbytář kostela v Žárech: k sakrální architektuře moravsko-slezského pomezí kolem roku 1300, Opava 2011
- Prokop K.R., Odkrycie grobu księcia Leszka Czarnego w krakowskim kościele dominikanów w roku 1856, Rocznik Krakowski 71 (2005), s. 115–123
- Remer J., Kronika Konserwatorska, Rocznik Krakowski 30 (1938), s. 249–264
- Rożek M., Groby królewskie w Krakowie, Kraków 1977
- Rożek M., Książęta u Dominikanów, Dziennik Polski z 7 III 2009, s. 7
- Spież OP J.A., Początki dominikanów w Polsce według Liber beneficiorum Jana Długosza na tle najstarszych żywotów św. Dominika, Roczniki Historyczne 78 (2012), s. 51–82
- Starzyński M., Herby i pieczęcie opactwa i opata klasztoru cystersów w Mogile. Tradycja i współczesność, Cistercium Mater Nostra 4 (2010), s. 121–146
- Szewczyk-Wojtasiewicz M., Ceramiczna płytka posadzkowa, [w:] Kraków – europejskie miasto prawa magdeburskiego 1257–1791, Kraków 2007, s. zakres stron
- Szewczyk-Wojtasiewicz M., Ceramiczne płytki posadzkowe z katedry romańskiej na Wawelu, Slavia Antiqua 40 (1999), s. 151–167
- Szewczyk-Wojtasiewicz M., Późnoromańska posadzka ceramiczna w katedrze na Wawelu, [w:] Acta Archaeologica Waweliana, t. III, red. Z. Pianowski, Kraków 2006, s. 85–106
- Szyma M., Kościół i klasztor dominikanów w Krakowie. Architektura zespołu klasztornego do lat dwudziestych XIV wieku, Kraków 2004
- Świechowski Z., Wczesna architektura ceglana pomiędzy Odrą i Wisłą, [w:] Artifex doctus. Studia ofiarowane profesorowi Jerzemu Gadomskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, t. I, Kraków 2007, s. 243–251
- Świechowski Z., Katalog architektury romańskiej w Polsce, Warszawa 2009 Tomkowicz S., Nieco o zabytkach krakowskich, ich miłośnikach i ich niszczycielach, Czas, nr 29 z 6 II 1887, s. 1–2
- Untermann M., Nachwort, [w:] R. Krautheimer, Die Kirchen der Bettelorden in Deutschland, Berlin 2000, s. 197–208
- Zdanek M., „Zaginiona kronika dominikańska” z XIII wieku. Próba nowego spojrzenia, [w:] Fontes et historia. Prace dedykowane Antoniemu Gąsiorowskiemu, red. T. Jurek, I. Skierska, Poznań 2007, s. 245–282
- Zdanek M., Kaplice i ołtarze dominikańskiego kościoła Świętej Trójcy w Krakowie do początku XVII w., [w:] Sztuka w kręgu krakowskich dominikanów, red. A. Markiewicz, M. Szyma, M. Walczak, Kraków 2013, s. 109–125
- Żaki A., Badania nad przedlokacyjnym Krakowem w 1962 roku (seria X), Sprawozdanie Archeologiczne 17 (1965), s. 278–287
- Żmudzki P., Studium podzielonego Królestwa. Książę Leszek Czarny, Warszawa 2000
krypta cegła romanizm kościół Dominikanów crypt brick Romanesque art Dominican church Krakow