Wiedeńskie nauki Franciszka i Adama Trembińskich (1765–1768)

Viennese education of Franciszek and Adam Trembińskis (1765–1768)

Drawing on preserved letters, the article presents the adventures of Franciszek and Adam, sons of Walerian Trembiński and his wife Ludwika, née Rostworowski, in choosing a school, preparing for their departure, staying in Vienna and studying in a local school. After home education and at the Lvov Jesuits, they were sent under the care of Father Borzejowski to Savoy Academy, a school founded in 1746 by Maria Theresa, Duchess of Savoy. Itexisted until 1778. Poles also studied in the school, acquiring skills of importance for the nobility. The letters of representatives of the Trembiński family and their next of kin contain information on the course of their studies, daily life, contacts with other Poles and important personas, and the cost of their stay in Vienna. They are supplemented by newspapers coverage of the activities of young men from Savoy Academy.

Vídeňská výuka Franze a Adama Trembinských (1765–1768)

REFERENCES:

• Archiwum Główne Akt Dawnych (dalej AGAD), Archiwum Roskie (dalej ARos.), sygn. 60/26: Trembińska Ludwika z Rostworowskich, podsędkowa lubelska do Starzeńskiej Anieli z Trembińskich 1765–1767
• AGAD, ARos., sygn. 60/15 błędnie opisany jako list księdza Marka Gracyana rektora Akademii Sabaudzkiej do Starzeńskiej Anieli z Trembińskich 1765 r. Powinno być księdza Gracjana Marxa, rektora Akademii Sabaudzkiej do Ludwiki Trembińskiej, podsędkowej lubelskiej, 1765
• AGAD, ARos., sygn. 60/27 Trembiński do Starzeńskiej Anieli z Trembińskich starościny brańskiej, 1765
• AGAD, ARos., sygn. 60/3 Borzejowski do Starzeńskiej Anieli z Trembińskich starościny brańskiej 1765
• AGAD, ARos., sygn. 60/80 Ks. Borzejowski do Trembińskiej z Rostworowskich, podsędkowej lubelskiej
• AGAD, ARos., sygn. 60/81 Trembiński F. do Trembińskiej z Rostworowskich, podsędkowej lubelskiej
• Biblioteka Litewskiej Akademii Nauk im. Wróblewskich w Wilnie, sygn. F 17–10, s. 123–130
• Benachrichtigung: über die theresianisch-savoysche Ritterakademie in Wien, begründet durch Maria Theresia, Herzogin von Savoyen, Wien 1749, https://www.digital.wienbibliothek.at/wbrobv/content/titleinfo/4683628 [dostęp: 16.03.2024]
• Boniecki A., Herbarz polski, cz. I, t. VIII, Warszawa 1905
• Czacki F., Refleksje synowi do Wiednia (1777), [w:] Przestrogi i nauki dla dzieci. Instrukcje rodzicielskie (XVIII w.), wstępem i objaśnieniami opatrzyły M.E. Kowalczyk i D. Żołądź- -Strzelczyk, Wrocław 2017, s. 339–347
• Informaycja synowi memu Sewerynowi do Wiednia i dalszych cudzych krajów jadącemu, dana dnia 14 Februarii Roku Pańskiego 1759 w Podhorcach, [w:] Przestrogi i nauki dla dzieci. Instrukcje rodzicielskie (XVIII w.), s. 152–156
• Institutions politiques par Monsieur le Baron de Bielfeld, 1760 (Institutions politiques par Monsieur le Baron de Bielfeld. Tome premier troisième 1 : Free Download, Borrow, and Streaming : Internet Archive) [dostęp: 21.11.2023]
• Na schyłku dni Rzeczypospolitej. Kartki z pamiętnika Michała Starzeńskiego (1757–1795), wyd. H. Mościcki, Warszawa 1914
• Pamiętnik Franciszka Karpińskiego z przedmową Piotra Chmielowskiego, Drukarnia Granowskiego i Sikorskiego, Warszawa 1898, s. 46
• Radziwiłłowa z Pociejów K., Przestrogi, czyli maksymy dane synowi jadącemu do Wiednia (1766), [w:] Przestrogi i nauki dla dzieci. Instrukcje rodzicielskie (XVIII w.), wstępem i objaśnieniami opatrzyły M.E. Kowalczyk i D. Żołądź-Strzelczyk, Wrocław 2017, s. 251–267
• Teki Dworzaczka, 16515 (nr 1349) 1772 teki.bkpan.poznan.pl/search.php?section=2&single=1&fileno=1&page=6738 [dostęp: 10.12.2023]
• Augsburgische Extra-Zeitung, 10 bis 12. Jan. Anno 1768 https://digitale-sammlungen.de/en/view/bsb10505137_00037_u001?page=,1 [dostęp: 4.01.2024].
• Augsburgische Extra-Zeitung 15. Sept. Anno 1767, https://digitale-sammlungen.de/en/view/bsb10505136?q=Lubomirski&page=824,825 [dostęp: 4.01.2024]
• Frankfurter Meß-Relationen 1767/1768.
• Ordinari Münchener Zeitung 1766. https://digitale-sammlungen.de/en/view/bsb10505666?q=%28Ordinari-M%C3%BCnchner-Zeitungen.+1766%29&page=514,515 [dostęp: 4.01.2024]
• Wiadomości Warszawskie 1765, nr 75; 1772, nr 21
• Wienerisches Diarium oder Nachrichten von Staats, vermischten, und gelehrten Neuigkeiten 29 Augustmonats 1766, nr 70. https://anno.onb.ac.at/cgi-content/anno?aid=wrz&-datum=17660830&seite=7&zoom=55 [dostęp: 4.01.2024]
• Aleksandrowska E., O „sławnym poecie” Melchiorze Starzeńskim i nieznanej jego twórczości: z warsztatu bibliografa „Monitora” (10), Pamiętnik Literacki 87 (1996), 4, s. 171–194
• Aleksandrowska E., Starzeński Melchior, PSB, t. 42, Warszawa – Kraków 2003–2004, s. 416–418
• Barycz H., Uniwersytet Wiedeński w życiu umysłowym Polaków, [w:] tenże, Z dziejów polskich wędrówek naukowych za granicę, Wrocław – Warszawa – Kraków 1969
• Biernacki, K. Dzieduszycki Tadeusz, PSB, t. 6, Kraków 1948, s. 117–119
• Conrads N., Ritterakademien der frühen Neuzeit. Bildung als Standesprivileg im 16. und 17. Jahrhundert, Göttingen 1982
• Engelbrecht H., Geschichte des österreichischen Bildungswesens. Erziehung und Unterricht auf dem Boden Österreichs, Bd. 3: Von der frühen Aufklärung bis zum Vormärz, Wien 1984
• Górski K.M., Karpiński w Wiedniu: 1770–1771, Pamiętnik Literacki 1 (1902), 1/4, s. 24–43
• Górzyński S., Arystokracja polska w Galicji: studium heraldyczno-genealogiczne, Warszawa 2009
• Guglia E., Das Theresianum in Wien. Vergangenheit und Gegenwart, Wien 1912
• Haratym A., Szeptycki Szymon, PSB, t. 48, Warszawa – Kraków 2012–2013, s. 255–256
• Maksimowicz K., Seweryna Rzewuskiego droga do targowicy, Gdańsk 2002
• Niedobitowski K., Malczyce salon literacki 18-go wieku, AS. Ilustrowany Magazyn Tygodniowy, nr 29 z 1939, s. 12 i 18
• Poten B. von, Geschichte des Militär-Erziehungs-und Bildungswesens in den Landen deutscher Zunge, Bd. 3: Ősterreich, Berlin 1893
• Puchowski K., Jezuickie kolegia szlacheckie Rzeczypospolitej Obojga Narodów, Gdańsk 2007
• Rostworowski E., Poniatowski Andrzej, PSB, t. 27, Wrocław 1983, s. 412–420
• Rostworowski S., Monografia rodziny Rostworowskich. Lata 1386–2012. Tacy byli i są, t. 1, Warszawa 2013
• Schwarz J., Geschichte der Savoy’schen Ritter-Akademie in Wien vom Jahre 1746 bis 1778, Wien– –Leipzig 1897
• Shek Brnardić T., The Upbringing of Competent and Patriotic Officers: Military Education at the Theresian Military Academy in Wiener Neustadt (1752–1805), Povijesni Prilozi 36 (2017), nr 53, s. 109–132
• Społeczne i kulturowe uwarunkowania edukacji Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku. Materiały z badań, część pierwsza i druga, red. K. Puchowski, Warszawa 2017, 2018
• Staszewski J., Łubieński Bogusław (lub Jan Bogusław), PSB, t. 18, Wrocław–Warszawa–Kraków 1973, s. 474
• Szczygielski W., Lubomirski Teodor, PSB, t. 18, Wrocław–Warszawa–Kraków 1973, s. 60–63
• Szczygielski W., Potocki Wincenty, PSB, t. 28, Wrocław 1984–1985, s. 227–229
• Szklarska E., Rostworowski Jan Wiktoryn, PSB, t. 32, Wrocław–Warszawa–Kraków 1989–1991, s. 196–197
• Taborski R., Polacy w Wiedniu, Wrocław 1992
• Załęski S., Jezuici w Polsce, t. IV, cz. II: Kolegia i domy założone w pierwszej dobie rządów Zygmunta III, 1588–1608, Kraków 1904
• Załęski S., Ojcowie jezuici we Lwowie, Lwów 1880
• Zielińska Z., Starzeński Maciej Maurycy, PSB, t. 42, Warszawa–Kraków 2003–2004, s. 412–416
• Złota księga szlachty polskiej przez Teodora Żychlińskiego, r. XVIII, Poznań 1896
• Żołądź-Strzelczyk D., On ”Attributes of Companions or Guardians” during Educational Travels for Young People in the Modern Era – in the Light of Apodemic Literature and Parental Instructions, Res Historica 50 (2020), s. 99–125
• Żołądź-Strzelczyk D., „Pod każdym względem szlachetne ci daję wychowanie”. Studia z dziejów wychowania szlachty w epoce staropolskiej, Wrocław 2017
• Żołądź-Strzelczyk, „Refleksje synowi wyjeżdżającemu do Widnia” – Feliksa Czackiego wskazówki dla syna, [w:] Staropolskie podróżowanie, red. B. Rok, F. Wolański, Kraków 2016, s. 271–280