Obrazowanie ziemi wielokrotnej . Szkic o wybranych sposobach przedstawiania nowych pograniczy niemiecko-polskich

The goal of the text is to put forth a number of terms that will facilitate the analysis of the ways in which new German-Polish borderlands are presented that focus on the issues of the Other. Alongside the exploratory perspective, the article identifies (and terms) the following ways: eliminative-one-sided (on the example of Polish poems from the late 1940s); revelatory-documenting (exemplified by an artistic film documentary made in the 21st); expository-archiving (based on three anthologies of borderland narratives prior to 1945). The essence of the article also includes an expansion of the definition of the term “multiple land”. This meta-term is of polycentric nature. Its use determines a multi-perspective view of various borderland territories. It may be used in didactics as a means of facilitating the understanding and description of phenomena and processes characteristic of borderlands. The term multiple land enables a retreat from myth-based vocabulary, such as the Polish “regained territories” or German “Lost Heimat”. The article also emphasizes the need for a particular metalinguistic sensitivity in academic and educational descriptions of borderlands.

Celem tej wypowiedzi jest zaproponowanie terminów pomocnych w analizie sposobów przedstawiania nowych pograniczy niemiecko-polskich, które powstały po drugiej wojnie światowej. Terminy te można wykorzystać w dydaktyce akademickiej. Pozwalają one bowiem skoncentrować uwagę na policentryzmie i problemach Innego. W artykule - obok badawczego - pokazano (i dookreślono) następujące rodzaje prezentacji pograniczy: eliminacyjno-jednostronny (na przykładzie wierszy polskich z drugiej połowy lat czterdziestych XX wieku); odkrywczo-dokumentacyjny (na przykładzie artystycznego dokumentu filmowego powstałego w XXI wieku); prezentacyjno-archiwizujący (na przykładzie antologii narracji pograniczy sprzed 1945 roku). Istotę wypowiedzi stanowi rozwinięcie definicji pojęcia: ziemia wielokrotna. Ten metatermin ma charakter policentryczny. Jego użycie determinuje wieloperspektywiczny ogląd terytoriów różnych pograniczy. Może też być wykorzystywany w dydaktyce jako środek ułatwiający zrozumienie oraz opis zjawisk i procesów charakterystycznych dla pograniczy. Określenie „ziemia wielokrotna” umożliwia rezygnację ze słownictwa wywodzącego z mitów, na przykład polskiego „ziem odzyskanych” czy niemieckiego „utraconego Heimatu”. W artykule została również zwrócona uwaga na konieczność szczególnej wrażliwości metajęzykowej w badawczych i edukacyjnych opisach pograniczy.

REFERENCES:

• Goliński, L., Fenikowski, F. (1946). Odra szumi po polsku. Poznań: Wydawnictwo Zachodnie.
• Wojciechowski, Z. (1948). Słowa wstępne. W: K. Sosnowski, M. Suchocki (red.). Dolny
• Śląsk, cz. 1 (seria „Ziemie Staropolskie”). Poznań: Instytut Zachodni.
• Musielak, M. (1985). Polski Związek Zachodni a granica na Odrze i Nysie Łużyckiej w latach 1945-1948. Przegląd Zachodni, 1.
• Głowiński, M. (1990). Nowomowa po polsku. Warszawa: PEN.
• Balcerzan, E. (2003). Perehenia i słoneczniki. Wstęp S. Sterna-Wachowiak. Poznań: Stowarzyszenie Pisarzy Polskich.
• Gadamer, H.-G. (2004). Prawda i metoda. Zarys hermeneutyki filozoficznej. Tłum. B. Baran. Warszawa: PWN.
• Scholz-Lübbering, H., Lämmer, H. (red.). (2009). Allerei Geschichten aus der Oderbruch. Vevais: Galerie.
• Kowalczyk, I. (2011). Podróż do przeszłości. Interpretacje w polskiej sztuce krytycznej. Warszawa: Wydawnictwo SWPS Academica.
• Scholz-Lübbering, H., Norden, B. (red). (2011). Götter, Geister, Wassernixen entlang der Oder. Ergebnisse einer Tagung in Słubice im September. Leipzig: Leipziger Universitätverlag.
• Gosk, H. (red). (2012). Narracje migracyjne w literaturze polskiej XX i XXI wieku. Kraków: Universitas.
• Scholz-Lübbering, H. Lämmer, H. (red.). (2012). Wie die Oder rauscht. Allerlei Geschichten entlang der Oder und aus der Neumark / Jak szumi Odra. Rozmaite historie znad Odry i z Nowej Marchii. Tłum. R. Dampc-Jarosz. Leipzig: Leipziger Universitätverlag.
• Zielińska, A. (2013). Mowa pogranicza. Studium o językach i tożsamościach w regionie lubuskim. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
• Taborska, K. (2017/2019). Literatura miejsca. Piśmiennictwo postlandsberskie. Gorzów Wielkopolski: Wydawnictwo Naukowe AJP.
• Dampc-Jarosz, R., Scholz-Lübbering, H. (red.) (2019). Nadodrzańskie opowieści. Antologia tekstów niemieckich autorów z obszaru Środkowej i Dolnej Odry przed 1945 rokiem. Katowice: Śląsk.
• Taborska, K. (2019). Strategie kreowania wizerunków dziecka w narracjach autobiograficznych pokolenia wojenno-pojałtańskiego. Autobiografia. Literatura. Kultura. Media, 1.
• Zielińska, A. (2019). Grenzlandsprache. Untersuchung der Sprachen und Identitäten in der Region Lebus, Tłum. K. Steinke. Berlin: Peter Lang Verlag.