Wspomnienia polskiej uczennicy zesłanej w okresie powojennym na Syberię w perspektywie dokumentów

Memories of a Polish school girl exiled to Siberia in the post-war period in the perspective of documents

Background: The article aims to present the fate of children sent with their families to the Soviet Union in the post-war years, preserved in the memory and private collections of Janina Góral (de domo Nesterowicz). The interview touches on such topics as Soviet crimes, conditions in Siberia, the denationalization of Polish children, the struggle against religion, rape – including an example of a mass rape whose victims and perpetrator are still alive – and attempts to cope with inhuman realities. The collected materials also describe the reality of Soviet school, daily and family life of exiled Poles in Siberia. Objectives: Initially, the recording of Janina Góral’s testimony by a team of volunteers from the group Niezapomniani – Inicjatywa Brzeskiej Młodzieży Patriotycznej within the framework of the Kotwica Pokoleń project was aimed at popularizing the history of Brzeg witnesses to history. With the deepening of the research, it became a priority to compile the collected materials into one coherent narrative, which will help answer the question about the course of the deportation of the person reporting and the brutal reality she faced at that time in school and beyond. Methods: The main tool used in the research is oral history, recorded as part of the Kotwica Pokoleń project. The primary source critique was done on the basis of sources, from the private collections of the person who gave his account. These included school certificates, personnel files, schoolgirl characteristics, and documents related to the repatriation, delivery duty and work of Michal Nesterowicz, Janina’s father. Criticism was also extended to Russian and Polish literature related to the issue under study. Results: With the help of the research, the exact history of Janina Góral’s education from grades 4 to 9 was determined, the overwhelming majority of which took place in Siberia near the town of Zima. In addition to determining the living conditions and the course of the deportation, attention was paid to the various forms of oppression and dangers faced by Polish children. Conclusions: The research showed the inconsistency of Janina Góral’s account with the documentation. They also revealed the communist school system in Siberia in light of the experiences of the Polish schoolgirl, and expanded knowledge of life in forced settlements in the Soviet Union in the Irkutsk region. In addition, they revealed the crime of gang rape that occurred against two exiled Polish women and a Ukrainian woman. They also demonstrated the value of combining research conducted by the oral history method with private collections. In addition, they draw attention to the trauma that war and captivity leave in a person.

Problematyka badawcza: Artykuł ma na celu przedstawienie losów dzieci zsyłanych wraz z rodzinami na teren Związku Sowieckiego w latach powojennych, zachowanych w pamięci i prywatnych zbiorach Janiny Góral z domu Nesterowicz. Wywód porusza taką tematykę jak: zbrodnie sowieckie, warunki panujące na Syberii, wynarodowienie polskich dzieci, walka z religią, gwałty – w tym przykład zbiorowego, którego ofiary i oprawca wciąż żyją – i próby radzenia sobie z nieludzką rzeczywistością. Zebrane materiały opisują także realia szkoły sowieckiej, życie codzienne i rodzinne zesłanych Polaków na Syberii. Pytania badawcze: Początkowo rejestracja relacji Janiny Góral przez zespół wolontariuszy z grupy Niezapomniani – Inicjatywa Brzeskiej Młodzieży Patriotycznej w ramach projektu Kotwica Pokoleń miała na celu popularyzować historię brzeskich świadków historii. Wraz z pogłębieniem badań priorytetem stało się opracowanie zebranych materiałów w jedną spójną narrację, dzięki której będzie można odpowiedzieć na pytanie o przebieg zsyłki osoby relacjonującej i brutalną rzeczywistość, z jaką się wtedy zderzyła w szkole oraz poza nią. Metody badawcze: Głównym narzędziem zastosowanym w badaniach jest historia mówiona, zarejestrowana w ramach projektu Kotwica Pokoleń. Podstawowa krytyka źródłowa została dokonana na podstawie źródeł, ze zbiorów prywatnych osoby, która złożyła swoje relacje. Były to świadectwa szkolne, akta osobowe, charakterystyki uczennicy oraz dokumenty związane z repatriacją, obowiązkiem dostaw i pracą Michała Nesterowicza, ojca Janiny. Poszerzono krytykę także o rosyjską i polską literaturę, powiązaną z badanym zagadnieniem. Ustalenia: Przy pomocy badań określono dokładną historię edukacji Janiny Góral od klasy 4 do 9, z czego przytłaczająca większość odbyła się na Syberii w okolicach miasta Zima. Oprócz ustalenia warunków życiowych i przebiegu zsyłki zwrócono uwagę na różne formy ucisku i niebezpieczeństw, z którymi spotykały się dzieci polskie. Wnioski: Badania pokazały niesprzeczność relacji Janiny Góral z dokumentacją. Ukazały także system szkolnictwa komunistycznego na Syberii w świetle doświadczeń polskiej uczennicy oraz poszerzyły wiedzę na temat życia w specposiołkach w obwodzie Irkuckim. Ponadto ujawniły zbrodnię zbiorowego gwałtu, do której doszło na dwóch zesłanych Polkach i Ukraince. Pokazały także wartość łączenia badań prowadzonych metodą historii mówionej ze zbiorami prywatnymi. Oprócz tego zwracają uwagę na traumę, którą pozostawia wojna i niewola w człowieku.

REFERENCES:

• Źródła
  • Kotwica Pokoleń – Janina Góral. Mrozy Syberii, reż. S. Kozieja, Brzeg 2018.
  • Relacja ustna Janiny Góral z dnia 12 czerwca 2018.
  • Relacja ustna Janiny Góral z dnia 3 września 2022.
  • Zbiory prywatne Janiny Góral, Harakteristika na uchenicu 4 klassa Nesterovich Ninu.
  • Zbiory prywatne Janiny Góral, Harakteristika na uchenicu 5 klassa „b” za 1952–53 uchebnii god.
  • Zbiory prywatne Janiny Góral, Harakteristika na uchenicu 6 klassa „b” Nesterovich Ninu Mihailovnu za 1953–54 uchebnii god.
  • Zbiory prywatne Janiny Góral, Harakteristika na uchenicu 7 klassa „b” Nesterovich Ninu Mihailovnu za 1954–55 uchebnii god.
  • Zbiory prywatne Janiny Góral, Karta ewidencyjna repatrianta.
  • Zbiory prywatne Janiny Góral, Karta repatriacyjna nr 10273.
  • Zbiory prywatne Janiny Góral, Lichnoe delo.
  • Zbiory prywatne Janiny Góral, Obyazatelstvo na postavku gosudarstvu v 1955 godu myasa, moloka, yaic, shersti, kozhevennogo sirya i kartofelya.
  • Zbiory prywatne Janiny Góral, Świadectwo ukończenia piątej klasy.
  • Zbiory prywatne Janiny Góral, Tabel pro uspishnist, povedinku ta vidviduvannia za 1950/1951 navlch. rik
  • Zbiory prywatne Janiny Góral, Tłumaczenie z rosyjskiego akt personalnych Janiny Nesterowicz z dnia 27.09 1974.
  • Zbiory prywatne Janiny Góral, Udostoverenie obsh’estvennogo kontrolera no. 13.
  • Zbiory prywatne Janiny Góral, Vedomost’ ocenki i povedeniya za 1951/ 1952 uchebnii god.
  • Zbiory prywatne Janiny Góral, Vedomost’ ocenki i povedeniya za 1953/ 1954 uchebnii god.
  • Zbiory prywatne Janiny Góral, Vedomost’ ocenki i povedeniya za 1954/ 1955 uchebnii god.
• Literatura
  • Drugi powszechny spis ludności z dn. 9.XII 1931 r. Mieszkania, gospodarstwa domowe, ludność, stosunki zawodowe. Województwo Tarnopolskie, red. Szulc Stefan, „Statystyka Polski. Seria C” 1938, zesz.
  • Olechowski P., „Usprawnić pracę wychowawczą…” – obraz polskojęzycznego szkolnictwa w sowieckim Lwowie na łamach „Czerwonego Sztandaru”, „Glaukopis” 2016, nr 33 s. 116–138.
  • Proverka i ocenka, [w:] Rossiiskaya pedagogicheskaya enciklopediya, red. V.V Davidov, t. 2, Nauchnoe izdatelstvo „Bolshaya rossiiskaya enciklopediya”, Moskwa 1993, ss. 199–201.
  • Przelaskowski W., Szkolnictwo polskie w ZSRR w okresie II wojny światowej, „Niepodległość i Pamięć” 1996, nr 6, s. 65–84.
  • Trela-Mazur E., Sowietyzacja oświaty w Małopolsce Wschodniej pod radziecką okupacją 1939–1941, Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Jana Kochanowskiego, Kielce 1998.
  • Vseobsh’ee obuchenie, [w:] Rossiiskaya pedagogicheskaya enciklopediya, red. V.V Davidov, t. 2, Nauchnoe izdatelstvo „Bolshaya rossiiskaya enciklopediya”, Moskwa 1993, s. 174–178.
  • Zima: Gorod kotorii nam dorog, red. VV. Trubnikov i in., Sibirskie promisli, Krasnojarsk 2013.