Emigracyjne konstatacje Jerzego Giedroycia i Gustawa Herlinga-Grudzińskiego z 1983 r. Perspektywa francuska i włoska

Emigration constatations by Jerzy Giedroyc and Gustaw Herling-Grudziński in 1983. French and Italian perspectives

From the beginning of the 1830s, mass emigration from Poland, not occurring on such a scale before, was noted, mainly for political reasons (especially after the defeats of the November and January uprisings). The emigration trend continued throughout practically the entire 20th century. It entered the history of Poles, especially the war and post-war period. The coming to power of the communists generated many problems. For political reasons, many dissidents sought freedom outside enslaved Poland. Many of them voluntarily and also under the compulsion of the then “people’s” government. There were two main centers of the political and cultural life of the Polish diaspora – in London and Paris. The Literary Institute, with its founder Jerzy Giedroyc and collaborator Gustaw Herling-Grudziński, played a significant role in the post-war period. Both, despite having different experiences and visions of a free and independent Poland, unanimously saw emigration as a specific form of struggle against the communist regime in Poland. They saw help and weapons in this struggle in the spoken and written word, through which they influenced both the Polish diaspora in many countries and their compatriots in Poland, which was subjugated by communists. They noticed the entire complexity of the problems faced by Polish emigrants, especially those arriving abroad at the beginning of the 1980s. Their accurate diagnoses and advice were not always accepted by the Polish diaspora. The interviews with them in a retrospective form reflect the atmosphere and spirit of the difficult and complex reality of that time.

REFERENCES:

• Źródła archiwalne
  • Archiwum Oddziału IPN w Krakowie (AIPN Kr)
  • AIPN Kr, 0179/201 p.d. A t. 1, Załącznik do informacji statystycznej: Emigracje zewnętrzne, Biuro Paszportów MSW, Warszawa 1983.
• Źródła drukowane
  • GUS, Biuletyn statystyczny nr 04/2021.
• Opracowania
  
  • Druga wielka emigracja 1945–1990, cz. 1: A. Friszke, Życie polityczne emigracji, cz. 2: P. Machcewicz, Emigracja w polityce międzynarodowej, cz. 3: R. Habielski, Życie społeczne i kulturalne emigracji, Warszawa 1999.
  • Emigracja jest sposobem walki politycznej, „Kontakt. Miesięcznik redagowany przez członków i współpracowników NSZZ Solidarność” 1983, nr 3–4.
  • Frenkel M., Aktualność tzw. „doktryny Giedroycia” w kontekście polityki Unii Europejskiej wobec Rosji, „Przegląd Europejski” 2019, nr 2.
  • Giedroyc Jerzy, Janta-Połczyński Aleksander, Korespondencja 1947– 1974, Warszawa 2009.
  • Giedroyc Jerzy, Jedlicki Witold, Listy 1959–1982, Warszawa 2018.
  • Giedroyc Jerzy, Małaniuk Jewhen, Listy 1948–1963, Warszawa 2014.
  • Giedroyc Jerzy, Mieroszewski Juliusz, Listy 1957–1975, t. 1–3, Warszawa 2017.
  • Giedroyc Jerzy, Najder Zdzisław, Listy 1957–1985, Warszawa 2014.
  • Giedroyc J., Słowo wstępne, [w:] J. Giedroyc, Autobiografia na cztery ręce, Warszawa 2006.
  • Giedroyc J., Vincenz, Stanisław, Listy 1946–1969, Warszawa 2021.
  • Giedroyc J., Wittlin, Józef Listy 1947–1976, Warszawa 2018.
  • Giedroyc J., Zbyszewski Wacław A., Listy 1939–1984, Warszawa 2021.
  • Glugla P., Problematyka migracyjna XX wieku a troska Kościoła katolickiego o wychodźców sezonowych na przykładzie diecezji tarnowskiej w latach 1910–1913, „Historia Slavorum Occidentis” 2021, nr 4 (31).
  • Grygajtis K., Federalizm paryskiej „Kultury” i jego twórcy – Jerzy Giedroyc i Juliusz Mieroszewski, „Państwo i Społeczeństwo” 2006, nr 4.
  • Habielski R., Jerzy Giedroyc i Juliusz Mieroszewski. Prolegomena i motywy polityki wschodniej, [w:] Giedroyc a Ukraina. Ukraińska perspektywa Jerzego Giedroycia i środowiska paryskiej „Kultury”, red. M. Semczyszyn, M. Zajączkowski, Warszawa–Lublin–Szczecin 2014.
  • Herling-Grudziński Gustaw, [w:] Mały słownik pisarzy polskich na obczyźnie 1939–1980, red. B. Klimaszewski, Warszawa 1992, s. 127-130.
  • Heruday-Kiełczewska M., Francuska lewica a NSZZ „Solidarność”, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 2015, nr 142, z. 4.
  • Hofman L., Zjednoczona Europa w publicystyce paryskiej „Kultury”, Lublin 2001.
  • Janeta M., Polacy w Wielkiej Brytanii. Emigracja powojenna i poakcesyjna. Różnice, podobieństwa, wzajemne relacje, „Studia Migracyjne – Przegląd Polonijny” 2012, nr 3 (145.
  • Jaźwińska M., Lukowski W., Okólski M., Przyczyny i konsekwencje emigracji z Polski, Warszawa 1999.
  • Kaczmarek M., Geneza i rozwój prasy polonijnej oraz emigracyjnej, „Rocznik Prasoznawczy” 2012, t. 6.
  • Kaliski B., Sprawa taterników. Przerzut od Giedroycia, „Karta” 2004, nr 40.
  • Kieniewicz S. (red.), Polskie wychodźstwa popowstaniowe i inne emigracje polityczne w Europie w XIX wieku, [w:] Polska XIX wieku. Państwo, społeczeństwo, kultura, Warszawa 1982.
  • Kłoczowski J.A., OP, Kłocz. Autobiografia. Rozmawiają Artur Sporniak i Jan Strzałka, Kraków 2015.
  • Kopczyński K., Przed przystankiem Niepodległość. Paryska „Kultura” i kraj w latach 1980–1989, Warszawa 1990.
  • Korek J., Paradoksy paryskiej „Kultury”. Ewolucja myśli politycznej w latach 1947–1980, Stockholm 1998.
  • Kręcisz M., Wielka Emigracja. Przywódcy, koncepcje, działania, „Acta Juvenum” 2017, t. 2.
  • Kudelski Z., Biografia Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Lublin 2015.
  • Łukasiewicz S. (red.), Emigracyjne miscellanea. Studia z dziejów polskiej emigracji politycznej 1939–1990, Warszawa 2017.
  • Łukasiewicz S., Olczak M. (red.), Archiwalia do dziejów polskiej emigracji politycznej z lat 1939–1990, Warszawa 2018.
  • Łukasiewicz S., Zimnowojenna emigracja polityczna jako przedmiot badań, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2010, nr 1 (15).
  • Marchlewicz K., Wielka Emigracja na Wyspach Brytyjskich (1831–1863), Poznań 2008.
  • Mieroszewski J., Oblicze emigracji, „Kultura” 1953, nr 4 (66).
  • Molenda J., Zwiać za wszelką cenę. Słynni uciekinierzy i emigranci z PRL, Warszawa 2020.
  • Niebelski E. (red.), Emigracja postyczniowa 1863 roku, Lublin 2010.
  • Nowak J., Szczerbiński M. (red.), W służbie Polsce i emigracji. Księga dedykowana Profesorowi Edwardowi Szczepanikowi, Gorzów Wielkopolski 2002.
  • Nowinowski S.M., Stobiecki R. (red.), Jerzego Giedroycia rozrachunki z historią i polityką. Studia i szkice w czterdziestą rocznicę Zeszytów Historycznych, Warszawa 2009.
  • Ptasińska-Wójcik M., Inwigilacja Instytutu Literackiego przez Służbę Bezpieczeństwa w czasach Gomułki, [w:] Aparat bezpieczeństwa wobec emigracji politycznej i Polonii, red. R. Terlecki, Warszawa 2005.
  • Richter A. (red.), Polacy w Wielkiej Brytanii. Historie mówione i wizualne, Warszawa 2017.
  • Silva, G. da, Histoire de la CGT-FO et son union départamentale de Paris (1895–2009), Paris 2009.
  • Speina J., Powojenne losy żołnierzy polskich na zachodzie (w świetle twórczości beletrystycznej pisarzy drugiej emigracji), „Archiwum Emigracji. Studia – Szkice – Dokumenty” 2011, z. 1–2 (14–15).
  • Stobiecki R., Nowinowski S. (red.), „Zeszyty Historyczne” z perspektywy półwiecza, Warszawa 2017.
  • Waingertner P., Jerzego Giedroycia idea ULB – geneza, założenia, próby realizacji. Zarys problematyki, „Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej XIX i XX wieku” 2015, t. XV.
  • Wołk G., Paszport w jedną stronę? Emigracja internowanych po wprowadzeniu stanu wojennego, [w:] Internowani i uwięzieni w stanie wojennym, red. T. Kurpierz, J. Neja, Katowice–Warszawa 2018.
  • Woźniczka Z., Kryzysy w PRL w ocenie powojennej emigracji (zarys problemu), [w:] Europa XX–XXI wieku. Społeczno-polityczne konsekwencje kryzysów, red. M. Gruszczyk, L. Krzyżanowski, M. Skrzypek, Katowice 2017.
  • Wrede M., Archiwum Instytutu Literackiego Kultura – podsumowanie prac archiwalnych prowadzonych w latach 2009–2016, [w:] Archiwalia do dziejów polskiej emigracji politycznej z lat 1939–1990, red. S. Łukasiewicz, M. Olczak, Warszawa 2018.
  • Wrzesiński W. (red.), Polska myśl polityczna XIX i XX wieku, t. XI: Między irredentą, lojalnością a kolaboracją. O suwerenność państwową i niezależność narodową (1795–1989), Toruń 2001.
  • Żebrowski M., Jerzy Giedroyć. Życie przed „Kulturą”, Kraków 2021.
• Prasa
  • „Dziennik Związkowy Polish Daily Zgoda” 1983, 1986.
  • „Naprzód. Organ Polskiej Partii Socjalistycznej” 1947.
  • „Związkowiec. Braterstwo. Tolerancja. Oświata” [Kanada] 1962, 1972.
• Netografia
  • https://kulturaparyska.com/pl/people/show/gustaw-herling-grudzinski/biography.
  • http://wspolnotapolska.org.pl/30lat/polonia_i_polacy.php.