Tradycje i współczesność osadnictwa wiejskiego na Podhalu

Past and Present of Rural Settlement in Podhale

Natural conditions in Podhale were less favorable for settling than those in other parts of Poland. The first settlers, who came here in the 13th c. from lands in the Vistula river valley along its tributaries, took formerly flat zones of Podhale, covered by thick forest. During the second stage of colonization, that initiated in the 16th c., the less advantageous areas, where soil and climatic conditions were worse, began to be settled. New Villages were usually founded in the stream valleys. To many Podhale Villages, especially to those situated in the mountains, belong numerous hamlets, consisted of several houses, separated from the rest of village. Those hamlets lie often in the glades within the forest, to which an access is difficult, due to considerable denivelations.  Podhale is the region known by its traditional architecture. The houses show a considerable variety of types. The so-called „Zakopane style”, enriched artistically by Stanisław Witkiewicz, is famous and appreciated all over Poland.  A modernisation of Podhale rural settlement has been observed since the 605. Although a physiognomy of houses was different in particular subregions, those built in last decades of the 2oth c. are similar everywhere. This unification concerns also their inner equipment.  A traditional image of highlander family, having many children and consisted of several generations, occupying a flat of 1-2 rooms only, has passed. Nowadays in the typical highlander family each person has the separate room. This fact reflects the best a scope of a progress achieved by Podhale during its development stage, especially in the an half of the past century.

REFERENCES:

• Adamczyk M. J., Gorce w latach 1670-1870 i zmiany w ich krajobrazie, ,,Wierchy” 1997, 100.
• Długopolski E., Przywileje sołtysów podhalańskich, Rocznik Podhalański„, Zakopane- Kraków 1914-1921,
• Dobrowolski K., Najstarsze osadnictwo Podhala, Badania dziejów społecznych i gospodarczych" 1935, nr 20
• Gotkiewicz M., Osadnictwo Kotlin Podtatrzańskich w rozwoju dziejowym, Przewodnik VI zjazdu Polskiego Towarzystwa Geograficznego, cz. I.„ Kraków 1958.
• Hampel J.,_. Pod zaborem austriackim i w II Rzeczypospolitej (1772-1939), [w:] U podnóża Gorców. Wczoraj i dziś wsi podhalańskich Gminy Nowy Targ, F. Kiryk i B. Górz. (red.), Nowy Targ 1999.
• Kupczyński Stan badań nad osadnictwem Podhala, „Wierchy” 1926, r. 6.
• Leszczycki S., Problem rozproszenia względnie skupienia osad na obszarze województwa krakowskiego i śląskiego, Sprawozdanie z czynności i posiedzeń Polskiej Akademii Umiejętności 1932 t. 37, nr 10.
• Podkański K., Granice i osiedlenie Podhala, Sprawozdanie z czynności i posiedzeń^. Polskiej Akademii Umiejętności 1896, t. 1, nr 3.
• Podkański K., Pisma pośmiertne, Podhale, Kraków 1922
• Rafacz J., Dzieje i ustrój Podhala Nowotarskiego, Warszawa 1935.
• Semkowicz W, Materiały źródłowe do osadnictwa górnej Orawy, cz. 1. Zakopane 1932, 2, Zakopane 1939.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1881.
• Wrzosek A.., Z problematyki geograficzno-gospodarczej regionu podtatrzańskiego. Przewodnik VI zjazdu Polskiego Towarzystwa Geograficznego, cz. I. , Kraków 1958.
• Zaborski B., O kształtach wsi w Polsce i ich rozmieszczeniu, Prace Komisji Etnograficznej Polskiej Akademii Umiejętności 1926, nr 1, Kraków.