„Notatki z wielkich czasów” i „Pamiętniki z lat 1916–1918”. Ludomił German i jego zapiski z czasów I wojny światowej

“Notes from the Great Times” and “Memoirs from the Years 1916–1918”. Ludomil German and his notes from the First World War the Years 1916–1918”.

The article presents the last years of the life of Ludomił German (1851–1921), a Galician teacher and school inspector, playwright, translator and politician. He was an activist of the Democratic-National Party and Polish Democratic Party, member of the Austrian parliament in Vienna (1907–1918) and the National Parliament in Lviv (1912–1914), vice-president of the Chamber of Deputies and vice-president of the Polish Circle. During the World War I, he kept a diary in which he described his activities in the Supreme National Commitee (established on August 16th, 1914), the Polish Circle and the parliament, as well as the history of the Polish Legions, the struggle for their leadership and the efforts undertaken by the leaders of Galicia and the Kingdom of Poland to unificate the Polish lands and create a more or less independent Polish state. As a supporter of the trialist option (replacing the dualistic Austro-Hungarian Monarchy with the trialistic Austro-Hungary-Poland, created as a result of the joining of the Russian Kingdom of Poland to Galicia), he saw the place of Poles at the side of the Habsburgs almost until the end of the war. He spent the end of his life in Lviv, where he also died. His diary, divided into two parts, is kept in the collections of manuscripts of the Jagiellonian Library in Cracow, Poland (number 8537 I, „Notes from great times”, original) and in the Vasyl Stefanyk National Scientific Library of Ukraine in Lviv (Fond 5, number 6415, vol. I–III, „Memoirs of 1916–1918, copy).

Artykuł przedstawia ostatnie lata życia Ludomiła Germana (1851–1920), galicyjskiego nauczyciela i inspektora szkolnego, dramatopisarza, tłumacza i polityka, działacza Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego i Polskiego Stronnictwa Demokratycznego, posła do Rady Państwa w Wiedniu (1907–1918) i Sejmu Krajowego we Lwowie (1912–1914), wiceprezydenta Izby Posłów i wiceprezesa Koła Polskiego. Po wybuchu I wojny światowej zaczął prowadzić dziennik, w którym opisywał swoją działalność w powstałym 16 VIII 1914 r. Naczelnym Komitecie Narodowym, w Kole Polskim i Radzie Państwa, a także historię Legionów Polskich i walkę o ich kierownictwo oraz podejmowane przez liderów Galicji i Królestwa Polskiego dążenia, mające na celu zjednoczenie ziem polskich i utworzenie z nich mniej lub bardziej niepodlełego państwa. Jako zwolennik opcji trialistycznej (zastąpienia dualistycznej monarchii austro-węgierskiej trialistyczną Austro-Węgry- -Polską, powstałą w wyniku przyłączenia Królestwa Polskiego do Galicji) niemal do końca wojny widział miejsce Polaków u boku Habsburgów. Schyłek życia spędził we Lwowie, gdzie też zmarł. Dziennik Germana, podzielony obecnie na dwie części, jest przechowywany w zbiorze rękopisów Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie (sygn. 8537 I, „Notatki z wielkich czasów”, oryginał) i w Lwowskiej Narodowej Naukowej Bibliotece Ukrainy im. W. Stefanyka (Fond 5, sygn. 6415, t. 1–3, „Pamiętniki z lat 1916–1918”, kopia).

REFERENCES:

• Źródła niedrukowane
• Biblioteka Jagiellońska: rkps 8537 I, Notatki z wielkich czasów Ludomiła Germana.
• rkps 8538 IV, Załączniki do Notatek z wielkich czasów Ludomiła Germana.
• Львівська національна наукова бібліотека України ім. В. Стефаника: F. 5, sygn. 6415, t. 1–3, Ludomił German: Pamiętniki z lat 1916–1918; t. IV, Załączniki do pamiętnika dr. Ludomiła Germana z lat 1916–1918.
• Źródła drukowane
• Biliński L., Wspomnienia i dokumenty, t. 2, Warszawa 1925.
• Bobrzyński M., Z moich pamiętników, t. 2, oprac. A. Galos, Wrocław 2006.
• Daszyński I., Pamiętniki, t. 2, oprac. K. Piskała, Warszawa 2017.
• Głąbiński S., Wspomnienia polityczne, cz. 1, Pelplin 1939.
• Jaworski W.L., Diariusz 1914–1918, oprac. M. Czajka, Warszawa 1997.
• Korespondencja i papiery polityczne Jana Gwalberta Pawlikowskiego z lat 1904–1914, oprac. T. Sikorski, A. Wątor, Radzymin–Szczecin 2014.
• Longchamps de Berier B., Ochrzczony na szablach powstańczych… Wspomnienia (1884–1918), oprac. W. Suleja, W. Wrzesiński, Wrocław [i in.] 1983.
• Ostoja-Zagórski W., Moje wspomnienia, oprac. P. Kowalski, Toruń 2021.
• Witos W., Moje wspomnienia, cz. 1–2, oprac. E. Karczewski, J.R. Szaflik, Warszawa 1988–1990.
• Prasa
• Czas, 1916
• Gazeta Lwowska, 1920
• Nowa Reforma, 1916
• Opracowania
• Binder H., Galizien in Wien. Partein, Wahlen, Fraktionen und Abgeordnete im Übergang zur Massenpolitik, Wien 2005.
• Buszko J., Polacy w parlamencie wiedeńskim 1848–1918, Warszawa 1996.
• Buszko J., Sytuacja polityczna w Galicji (1914–1918), „Zeszyty Naukowe UJ” 1991, t. 975, Prace Historyczne, z. 95.
• Drozdowski M., Naczelny Komitet Narodowy (1914–1918). Polityczne i organizacyjne zaplecze Legionów Polskich, Kraków 2017.
• Gaul J., Austro-Węgry w poszukiwaniu sojuszników politycznych w Królestwie Polskim 1914–1918, „Studia Historyczne” 2006, R. 49, z. 2.
• Gaul J., Z działalności kapitana Włodzimierza Zagórskiego, „Przegląd Historyczny” 1997, t. 88, z. 1.
• Grodziski S., Sejm Krajowy Galicyjski 1861–1914, Kraków 2018.
• Hahn W., German Ludomił, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 7, Kraków–Warszawa 1948–1958.
• Inwentarz rękopisów Biblioteki Jagiellońskiej nr 8001–9000. Część II, nr 8501–9000, oprac. A. Jałbrzykowska, Kraków 1972.
• Kuczyński K.A., Ludomił German. Poseł i pisarz. Szkic do portretu, [w:] Polacy w austriackim parlamencie. W 130. rocznicę Koła Polskiego, Lublin–Wiedeń 1997.
• Litwin-Lewandowska D., O polską rację stanu w Austrii. Polacy w życiu politycznym w Austrii w okresie monarchii dualistycznej (1867–1918), Lublin 2008.
• Molenda J., Próby utworzenia ogólnonarodowej reprezentacji politycznej stronnictw Królestwa Polskiego (sierpień–grudzień 1915 r.), „Najnowsze Dzieje Polski. Materiały i studia z okresu 1914–1939” 1960, t. IV.
• Pająk J.Z., O rząd i armię. Centralny Komitet Narodowy (1915–1917), Kielce 2003.
• Pająk J.Z., Od autonomii do niepodległości. Kształtowanie się postaw politycznych i narodowych społeczeństwa Galicji w warunkach Wielkiej Wojny 1914–1918, Kielce 2012.
• Suleja W., Orientacja austro-polska w latach I wojny światowej (do aktu 5 listopada 1916 roku), Wrocław 1992.
• Suleja W., Spór o kształt aktywizmu: Piłsudski a Sikorski w latach I wojny światowej, [w:] W kręgu twórców myśli politycznej. Zbiór studiów, red. H. Zieliński, Wrocław [i in.] 1983.
• Szymczak D., Zmierzch galicyjskiego austrofilizmu i idei austro-polskiej. Michał Bobrzyński jako minister dla Galicji i kwestia wyodrębnienia Galicji (1916–1917), „Galicja. Studia i Materiały” 2015, t. 1.
• Wątor A., Słownik działaczy Narodowej Demokracji w Galicji, Szczecin 2008.