Jan Stachniuk (1905–1963) – Neo-Pagan and National Bolshevik
- ORCID: https://orcid.org/0000-0001-9750-5256
- Year of publication: 2020
- Source: Show
- Pages: 55-73
- DOI Address: https://doi.org/10.15804/pbs.2020.03
- PDF: pbs/8/pbs803.pdf
Jan Stachniuk (1905–1963) was genuine Polish philosopher and political activist. Stachniuk started his activity in ranks of the left-wing Piłsudskite youth movement but during 1930s he became an ideologue of the anti-Catholic ultra-nationalist far right group called Zadruga. Under Nazi occupation of Poland Zadruga movement was absorbed into left-nationalist Stronnictwo Zrywu Narodowego and after the World War II Stachniuk unsuccessfully tried to collaborate with new communist regime. His ideology was synthesis of pantheist neopaganism, extreme pan-Slavic nationalism and totalitarian (quasi-Stalinist) version of socialism but his last – and most mature – works proclaimed universalist ideal of human creativity.
REFERENCES:
- Brzozowski S., Ludzkość i naród, „Świt” 1907, no. 26.
- Bujak W., Historia Stronnictwa Pracy 1937–1946–1950, Warszawa 1988.
- Czapiński K., Niewczesne pomysły. Polski nacjonalizm przeciw chrześcijaństwu, „Robotnik” 1939, no. 210.
- Czapiński K., O przebudowę duszy polskiej – Akcja “Zadrugi”, „Robotnik” 1937, no. 384.
- Czarnowski M. S., Fragmenty życiorysu Jana Stachniuka na tle wydarzeń politycznych w Polsce powrześniowej (typescript, 1988).
- Grott B., Religia, cywilizacja, rozwój: wokół idei Jana Stachniuka, Kraków 2003.
- Gulanowski J., New Pole in New Poland. Upbringing according to Jan Stachniuk, [in:] Utopia, Ideology and/or Everyday Education Practice, ed. W. Złobicki, Wrocław 2019).
- Hoffmann H., Astralistyka (Szkice z dziejów religioznawstwa polskiego), Kraków 1991. Kim jesteśmy?, “Zadruga” 1937, no. 1.
- Kossak-Szczucka Z., Pod dyktandem Berlina, Warszawa 1942.
- Łużyca B., Polska Myśl Nacjonalistyczna na przełomie XIX i XX wieku, „Zadruga” 1939, no. 3.
- Majchrowski J. M., Geneza politycznych ugrupowań katolickich: Stronnictwo Pracy, Grupa „Dziś i Jutro”, Paris 1984.
- Majchrowski J. M., Szkice z historii polskiej prawicy politycznej lat Drugiej Rzeczypospolitej, Kraków 1986.
- Majchrowski J. M., Grott B., „Arkona”, „Zaranie”, „Kuźnia”, „W drodze” i „Stanica”: pisma wydawane przez zadrużan w brytyjskiej strefie okupacyjnej w Niemczech, „Kwartalnik Historii Prasy Polskiej” 1982, no. 2.
- Malewski W., Ideały a rzeczywistość “Zadrugi”, „Tęcza” 1938, no. 12.
- Okraska R., Słowiańska sielanka. Józef Niećko i jego „neopogańska” wizja dziejów Polski, [in:] Religia – Polityka – Naród. Studia nad współczesną myślą polityczną, ed. R. Łętocha, Kraków 2010.
- Okraska R., W kręgu Odyna i Tryglawa, Biała Podlaska 2001.
- Piotrowski M., Służba idei czy serwilizm? Zygmunt Felczak i Feliks Widy Wirski w najnowszych dziejach Polski, Lublin 1994.
- Potrzebowski S., Słowiański ruch Zadruga, Szczecin 2016.
- Stachniuk’s letter to A. Wacyk (29 November 1945).
- Stachniuk J., Dzieje bez dziejów. Teoria wewnętrznego rozwoju Polski, Wrocław 1990.
- Stachniuk J., Wspakultura, Warszawa 1948.
- Stachniuk J., Źródła różnic, „Zadruga” 1938, no. 1.
- Strutyński M., The Ideology of Jan Stachniuk and the Power of Creation, [in:] Modern Pagan and Native Faith Movements in Central and Eastern Europe, eds. K. Aitamurto, S. Simpson, Abingdon 2013.
- Szczepański T., Stachniuk Jan „Stoigniew”, [in:] Zadruga: Słownik Biograficzny Uczestników Ruchu Zadrużnego w XX wieku, eds. M. Dymek, T. Szczepański, Warszawa 2019.
- Tichá K., Tadeusza Micińskiego walka o Człowieka. Od indywidualistycznego symbolu Lucyfera do Słonecznego Boga jako mitu doskonalącej się zbiorowości, Olomouc 2009 [typescript of PdD dissertation].
- Tomasiewicz J., Demiurgizm jako przykład neopoganizmu rasowo-nacjonalistycznego, “Ex Nihilo” 2012, no. 1.
- Tomasiewicz J., Naprawa czy zniszczenie demokracji? Tendencje autorytarne i profaszystowskie w polskiej myśli politycznej 1921–1935, Katowice 2012.
- Tomasiewicz J., Po dwakroć niepokorni. Szkice z dziejów polskiej lewicy patriotycznej, Łódź 2014.
- Tomasiewicz J., Ugrupowania zadrużne i neozadrużne w okresie okupacji hitlerowskiej (1939–1945), „Historia i Polityka” 2012, no. 7.
- Wacyk A., Jan Stachniuk – 1905–1963. Życie i dzieło, vol. 1, Wrocław 1976.
- Witowski A. [J. Mosdorf J.], Romantyzm kopca termitów, „Prosto z Mostu” 1935, no. 29.
- Zryw narodowy – synteza polskiej myśli politycznej, „Zryw” 1943, no. 19.
- Stachniuk’s Works:
- Kolektywizm a naród (Collectivism and the Nation), 1933.
- Heroiczna wspólnota narodu. Kapitalizm epoki imperializmu (Heroic Community of Nation. Capitalism in Age of Imperialism), 1935.
- Państwo a gospodarstwo. Geneza etatyzmu w Polsce (The State and the Economy: Origin of the Statism in Poland), 1939.
- Dzieje bez dziejów. Teoria wewnętrznego rozwoju Polski (History without History. Theory of internal development of Poland), 1939.
- Zarys ekonomii (An Outline of Economy), 1942 – under Widy’s name.
- Zagadnienia totalizmu (Problems of Totalitarianism), 1943.
- Polska i rewolucja (Poland and revolution), 1945 – under Widy’s name.
- Droga wielkiej odbudowy (Way of a great Restoration), 1946 – under Felczak’s name.
- Człowieczeństwo i kultura (Humanity and Culture), 1946.
- Walka o zasady. Drugi front trzeciej Rzeczpospolitej (A Struggle for Principles. The second front of the Third Republic), 1947.
- Wspakultura (The Back-culture), 1948.
- Chrześcijaństwo a ludzkość (Christianity and Humanity), 1997.
- Droga rewolucji kulturowej w Polsce. Studium o rekonstrukcji psychiki narodowej (The Way
- of Cultural Revolution in Poland. Study about the reconstruction of national mind), 2006.
- Mit słowiański (The Slav Myth), 2006.
communism nationalism neopaganism komunizm nacjonalizm neopoganizm