Odpowiedzialność konstytucyjna prezydentów postradzieckich republik autorytarnych

Constitutional Responsibility of the Presidents in the Post-Soviet Authoritarian States

The article tackles the issue of constitutional responsibility of the Presidents of post-Soviet authoritarian republics (Russia, Belarus, Azerbaijan, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Uzbekistan, Tajikistan, and Turkmenistan). This institution exists in the legal orders of most of them, although the complicated procedure, that involves parliaments, supreme courts, and constitutional courts makes it hardly possible to successfully impeach the President. This confirms the thesis that the institution of a democratic state of law in the case of most post-Soviet countries is just a facade. The consecutive parts of the text discuss the existing models of constitutional responsibility of the Presidents of democratic countries, the views of Russian-language legal doctrine regarding this issue, and the regulations implemented by the post-Soviet authoritarian states. The procedure is multi- stage, and the reason for impeachment may be a state treason or a serious crime, but generally not a constitutional tort.

Artykuł podejmuje problem odpowiedzialności konstytucyjnej prezydentów postradzieckich republik autorytarnych (Rosji, Białorusi, Azerbejdżanu, Kazachstanu, Kirgistanu, Uzbekistanu, Tadżykistanu i Turkmenistanu). Instytucja ta istnieje w prawodawstwie większości z nich, aczkolwiek złożona procedura, angażująca parlamenty, sądy najwyższe i sądy konstytucyjne sprawia, iż faktyczne szanse na przeprowadzenie impeachmentu są iluzoryczne. Potwierdza to tezę o fasadowości instytucji demokratycznego państwa prawa w przypadku większości państw postradzieckich. W kolejnych częściach tekstu omówiono istniejące modele odpowiedzialności konstytucyjnej prezydentów państw demokratycznych, poglądy rosyjskojęzycznej doktryny na przedmiotowe zagadnienie oraz rozwiązania funkcjonujące w postradzieckich państwach autorytarnych. Choć wykazują one pewną zbieżność z modelem odpowiedzialności egzekwowanej przez parlament, to procedura jest wieloetapowa, a przyczyną impeachmentu może być zdrada państwa lub poważne przestępstwo, lecz co do zasady nie delikt konstytucyjny.

REFERENCES:

• Authoritarian Constitutionalism. Comparative Analysis and Critique, red. H.A. Garcia, G. Frankenberg, Cheltenham-Northampton 2019.
• Banaszak B., Porównawcze prawo konstytucyjne współczesnych państw demokratycznych, Warszawa 2012.
• Czachor R., Instytucja „lidera narodu” w republikach Azji Środkowej. Analiza prawno-porównawcza, „Wrocławsko-Lwowskie Zeszyty Prawnicze” 2019, nr 10.
• Czachor R., Superprezydencjalizm jako odrębny system polityczno-prawny, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2022, nr 4 (68).
• Dziemidok-Olszewska B., Odpowiedzialność głowy państwa i rządu we współczesnych państwach europejskich, Lublin 2012.
• Elkins Z., Ginsburg T., Melton J., The Content of Authoritarian Constitutions [w:] Constitutions in Authoritarian Regimes, red. T. Ginsburg, A. Simpser, New York 2014.
• Formy odpowiedzialności konstytucyjnej w państwach europejskich, red. S. Grabowska, R. Grabowski, Toruń 2010.
• Grabowska S, The Head of State’s Constitutional Liability, „Polish Political Science Yearbook” 2017, vol. 46 (1).
• Grabowska S., Modele odpowiedzialności konstytucyjnej prezydenta we współczesnych państwach europejskich, Toruń 2012.
• Kondratiewa-Bryzik J., Formy odpowiedzialności konstytucyjnej w Federacji Rosyjskiej [w:] Formy odpowiedzialności konstytucyjnej w państwach europejskich, red. S. Grabowska, R. Grabowski, Toruń 2010.
• Moustafa T., Law and Courts in Authoritarian Regimes, „Annual Review of Law and Social Science” 2014, vol. 10.
• Partlett W., Crown-Presidentialism, „International Journal of Constitutional Law” 2022, vol. 20 (1).
• Tushnet M., Authoritarian Constitutionalism, „Cornell Law Review” 2015, vol. 100, no. 2.
• Zaleśny J., Odpowiedzialność konstytucyjna w Europie Środkowo-Wschodniej [w:] Zagadnienia konstytucjonalizmu krajów Europy Środkowo-Wschodniej, red. T. Mołdawa, Warszawa 2003.
• Zaleśny J., Odpowiedzialność konstytucyjna w Federacji Rosyjskiej [w:] Federacja Rosyjska 1991–2001, red. J.W. Adamowski, A. Skrzypek, Warszawa 2002.
• Zaleśny J., Prawne i polityczne aspekty odpowiedzialności konstytucyjnej w Polsce po 1989 roku, „Studia Politologiczne” 2013, nr 28.
• Боголейко А.М., Василевич Г.А., Конституционно-правовая ответственность в Республике Беларусь и зарубежных странах, Минск 2016.
• Виноградов В.А., Актуальные проблемы конституционно-правовой ответственности, „Законодательство” 2002, nr 10.
• Кутафин О.Е., Неприкосновенность в конституционном праве Российской Федерации, Москва 2004.
• Кутафин О.Е., Предмет конституционного права, Москва 2001.
• Научно-практический комментарий к Конституции Российской Федерации, red. В.В. Лазарев, Москвa 2001.
• Пляхимович И.И., Комментарий к Конституции Республики Беларусь в двух томах, t. 2, Минск 2015.