Konstytucyjne prawo do zmiany wyznania

The Constitutional Right to Change Religion

The right to change religion comprises two sub-rights: the right to join a religious community and the right to withdraw from it. The former requires that the consent of the individual and the religious group be a necessary and sufficient condition for establishing membership. Such a right is generally uncontroversial and respected in practice, whereas the right to leave a religious association is sometimes difficult to exercise. This is due to the fact that this matter is left to be determined by the internal laws of religious associations, resulting in fragmented regulation, unequal treatment, and insufficient procedural guarantees. The situation could be significantly improved by regulating the procedure for leaving a religious association in state law. However, a distinction must be made between the spiritual and legal dimensions of membership. The article is based on doctrinal research involving the Strasbourg requirements, national case law, and existing legal scholarship.

Prawo do zmiany wyznania obejmuje dwa uprawnienia szczegółowe: prawo do przystąpienia do wspólnoty religijnej oraz prawo do wystąpienia z niej. Pierwsze z tych uprawnień wymaga, aby zgodna wola jednostki i grupy religijnej była warunkiem koniecznym i zarazem wystarczającym do nawiązania stosunku członkostwa. Tak rozumiane uprawnienie na ogół nie budzi kontrowersji i jest respektowane w praktyce, natomiast wykonywanie prawa wystąpienia ze związku wyznaniowego napotyka nieraz trudności. Wynikają one z pozostawienia tej materii do unormowania w systemach prawa wewnętrznego związków wyznaniowych, co skutkuje rozproszeniem regulacji, nierównym traktowaniem i niedostatkiem gwarancji proceduralnych. Sytuację znacznie poprawiłoby uregulowanie procedury wystąpienia ze związku wyznaniowego w prawie państwowym. W tym celu jednak trzeba odróżnić od siebie członkostwo w wymiarze duchowym i w wymiarze prawnym. W opracowaniu przeprowadzono analizę formalno-dogmatyczną uwzględniającą standard strasburski, praktykę orzeczniczą organów krajowych i dyskusję doktrynalną.

REFERENCES:

• Banaszak B., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2009.
• Borecki P., Naczelny Sąd Administracyjny wobec problemu wystąpień z Kościoła katolickiego. Refleksje na kanwie postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego z 21.05.2018 r., I OPS 6/17, „Przegląd Sądowy” 2020, nr 4.
• Borecki P., Przyjęcie w poczet członków gminy wyznaniowej żydowskiej. Glosa do wyroku SN z dnia 15 września 2017 r., III CSK 241/16, „Radca Prawny. Zeszyty Naukowe” 2018, nr 1.
• Brzozowski W., Członkostwo w związku wyznaniowym. Glosa do wyroku SN z 15.09.2017 r., III CSK 241/16, „Przegląd Sądowy” 2018, nr 4.
• Fabiańczyk A., Wystąpienie z Kościoła formalnym aktem według prawa kościelnego, „Kościół i Prawo” 2017, nr 2.
• Jabłońska P., Formalny akt wystąpienia z Kościoła katolickiego, „Prawo Kanoniczne” 2020, nr 3.
• Jędrczak S., Nabycie i ustanie członkostwa w związku wyznaniowym, „Przegląd Prawa Wyznaniowego” 2020, t. 12.
• Leigh I., Balancing Religious Autonomy and Other Human Rights under the European Convention, „Oxford Journal of Law and Religion” 2012, nr 1.
• Lerner N., Proselytism, Change of Religion, and International Human Rights, „Emory International Law Review” 1998, vol. 12.
• Łyko Z., Wolność sumienia i wyznania w relacji: człowiek–kościoły–państwo [w:] Podstawowe prawa jednostki i ich sądowa ochrona, red. L. Wiśniewski, Warszawa 1997.
• Maroń G., Cywilno – i karnoprawne aspekty religijnego ostracyzmu (shunningu), „Prokuratura i Prawo” 2021, nr 7–8.
• Messner F., Comparative remarks: Religious laws and dynamics of belonging and status [w:] Routledge Handbook of Religious Laws, red. R. Bottoni, S. Ferrari, London–New York 2019.
• Olszówka M., Komentarz do art. 53 [w:] Konstytucja RP. Komentarz, t. I, Art. 1–86, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016.
• Pańczyk F., Pomiędzy zasadą autonomii i niezależności państwa oraz kościołów i związków wyznaniowych a prawem do prywatności, czyli krytycznie o obecnym modelu ochrony danych osobowych przetwarzanych przez Kościół katolicki, „Przegląd Sądowy” 2023, nr 7–8.
• Stahnke T., Proselytism [w:] Routledge Handbook of Law and Religion, red. S. Ferrari, London–New York 2015.
• Winczorek P., Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku, Warszawa 2008.
• Zieliński T.J., Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania z 1989 r. jako „magna charta” swobód światopoglądowych w Polsce [w:] Prawo wyznaniowe w Polsce (1989– 2009). Analizy – dyskusje – postulaty, red. D. Walencik, Katowice–Bielsko-Biała 2009