Are Courts Strong Enough for Direct Democracy? A Lesson from Poland

The article analyses the multifaceted role of the judiciary in protecting direct democracy, which is crucial and includes monitoring constitutionality, ensuring consistency of the law, protecting minority rights and preventing abuse of power. The aim of the article is to examine the ability of Polish courts to meet these challenges, particularly in light of the constitutional crisis that began in 2015. Poland’s experience with the 2015 and 2023 referendums highlights the shortcomings of the current system, which often serves as a tool for the authorities rather than a means for citizens to exercise power directly. A major shortcoming in Poland is the lack of mandatory checks on the constitutionality of referendum questions, which creates a risk of instrumental use of direct democratic processes by those in power.

Czy sądy są wystarczająco silne dla demokracji bezpośredniej? Lekcja z Polski

Artykuł analizuje wieloaspektową rolę sądownictwa w ochronie demokracji bezpośredniej, która jest kluczowa i obejmuje monitorowanie zgodności z konstytucją, zapewnienie spójności prawa, ochronę praw mniejszości, jak też zapobieganie nadużyciom władzy. Celem artykułu jest zbadanie zdolności polskich sądów do sprostania tym wyzwaniom, zwłaszcza w świetle kryzysu konstytucyjnego, który rozpoczął się w 2015 r. Doświadczenia Polski z referendami w 2015 i 2023 r. uwypuklają wady obecnego systemu, który często służy jako narzędzie dla władz, a nie środek bezpośredniego sprawowania władzy przez obywateli. Główną wadą w Polsce jest brak obowiązkowej kontroli konstytucyjności pytań referendalnych, co stwarza ryzyko instrumentalnego wykorzystania bezpośrednich procesów demokratycznych przez rządzących.

REFERENCES:

• Bień-Kacała A., Konstytucjonalizm nieliberalny w Polsce po 2015 roku [in:] Sądownictwo konstytucyjne: teoria i praktyka, vol. 3, ed. M. Granat, Warszawa 2020.
• Bień-Kacała A., Jackiewicz A., Militant democracy – demokracja, która sama się broni (?), “Państwo i Prawo” 2017, no. 8.
• Dajnowicz-Piesiecka D., Przestępczość przeciwko wyborom i referendum w Polsce w latach 1999–2019, Przegląd Sejmowy” 2022, no. 2 (169).
• Doktór-Bindas K., Pre-constitutional Referendum and the Admissibility of Amending the Basic Law Pursuant to Article 125 of the Constitution of the Republic of Poland of 1997, “Toruńskie Studia Polsko-Włoskie” 2018, v. XIV.
• Grabowska S., Referendum ogólnokrajowe w Polsce – analiza przypadku, “Studia Politologiczne” 2019, no. 53.
• Grajewski K., Jeszcze raz o referendum przedkonstytucyjnym, “Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2020, no. 2 (54).
• Guzik-Makaruk E.M., Wojewoda E., Przestępstwa przeciwko wyborom i referendum – wybrane aspekty prawnokarne i kryminologiczne, “Białostockie Studia Prawnicze” 2016, iss. 20/A.
• Jabłoński M., Polskie referendum akcesyjne, Wrocław 2007.
• Jabłoński M., Referendum ogólnokrajowe w polskim prawe konstytucyjnym, Wrocław 2001.
• Jachimowicz M., Przestępstwa z ustawy o referendum, “Przegląd Sejmowy” 2008, no. 1 (84).
• Konstytucyjny spór o granice zmian organizacji i zasad działania Trybunału Konstytucyjnego: czerwiec 2015 – marzec 2016, eds. P. Radziewicz, P. Tuleja, Warszawa 2017.
• Kozielewicz W., Przestępstwa przeciwko wyborom i referendum jako przejaw ochrony wolności wyborcy [in:] Prawnokarne aspekty wolności, ed. M. Mozgawa, Warszawa 2006.
• Michalak J., Rola Sądu Najwyższego oraz sądów powszechnych w procesie przeprowadzania referendum [in:] Aktualne problemy referendum, eds. B. Tokaj, A. Feja-Paszkiewicz, B. Banaszak, Zielona Góra 2016.
• Podolak M., Instytucja referendum w Polsce, “Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio K, Politologia” 2007, no. 14.
• Projekt postanowienia Prezydenta RP o zarządzeniu ogólnokrajowego referendum – opinie prawne, “Opinie i Ekspertyzy” OE-234, Warszawa 2015.
• Radziewicz P., Kontrola konstytucyjności uchwał Sejmu (uwagi na marginesie postanowienia TK w sprawie U 8/15), “Państwo i Prawo” 2016, no. 7.
• Rytel-Warzocha A., Zasada demokracji bezpośredniej na tle poglądów nauki prawa konstytucyjnego i praktyki ustrojowej 25 lat obowiązywania Konstytucji, “Państwo i Prawo” 2022, no. 10.
• Rytel-Warzocha A., Constitutional referendum in Poland in the Light of Constitutional Regulation and Controversy Arising from Constitutional Practice, “Gdańskie Studia Prawnicze” 2018, vol. XL.
• Rytel-Warzocha A., The Principle of Direct Democracy [in:] Constitutional Law. The Basic Concepts, eds. A. Gajda, A. Rytel-Warzocha, P. Uziębło, Gdańsk-Warszawa 2017.
• Sadurski W., Polski kryzys konstytucyjny, Łódź 2020.
• Uziębło P., O dopuszczalności konstytucyjnego referendum konsultacyjnego, “Krajowa Rada Sądownictwa” 2018, no. 1.
• Uziębło P., Demokracja partycypacyjna. Wprowadzenie, Gdańsk 2009.
• Winczorek P., Dyskusje konstytucyjne, Warszawa 1996.