„W tej Rzeczypospolitej prawo królem, prawo senatorem, prawo szlachcicem”. Idea nadrzędności prawa i jej praktyczne konsekwencje w realiach staropolskiej przedkonstytucyjnej monarchii „mieszanej” (XVI–XVIII wiek)

The presented article is devoted to using present-day legal terminology in scientific research on pre-modern and pre-constitutional states’ legal systems. The main focus of analysis is the rule of law principle existence between the 16th and 18th centuries in the Polish-Lithuanian Commonwealth. The author tries to establish whether this is even justified to use the modern idea of the rule of law to describe the Polish-Lithuanian pre-partitions political system? And, if so, how technically do that to avoid presentism? The author tries to formulate a set of features concerned with the rule of law principle applicable to the Polish-Lithuanian Commonwealth. He also tries to determine the set of conditions necessary for the rule of law principle to blossom in pre-modern reality fully

“In this Commonwealth, the Law is a King, the Law is a Senator and the Law is a Nobleman”. The Rule of Law Principle and its Practical Consequences in the Reality of Old-Polish Pre-Constitutional Mixed Monarchy

Artykuł poświęcony jest problemowi używania współczesnej terminologii prawnej w badaniach naukowych dotyczących przednowoczesnego i przekonstytucyjnego systemu prawnego. Główny przedmiot analizy to istnienie zasady rządów prawa w Rzeczpospolitej Polsko-Litewskiej między XVI a XVIII w. Autor stara się ustalić czy jest w ogóle usprawiedliwione odwoływanie się do współczesnej idei rządów prawa by opisać system rządów w Rzeczpospolitej? A jeśli tak, to jak tego dokonać by uniknąć prezentyzmu? Autor stara się sformułować zespół cech dotyczących zasady rządów prawa, które można by odnieść do Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Próbuje też ustalić zestaw warunków, które były konieczne do rozwoju idei rządów prawa w przednowoczesnej rzeczywistości.

REFERENCES:

Literature:

• Bobiatyński K., W walce o hegemonię. Rywalizacja polityczna w Wielkim Księstwie Litewskim w latach 1667–1674, Warszawa 2016.
• Dybaś B., Sejm pacyfikacyjny w 1699 r., Toruń 1991.
• Dziewanowski-Stefańczyk B., Pieniądz w służbie króla i Rzeczypospolitej, Polityka monetarne w dyskursie sejmowym w latach 1658–1668, Warszawa 2020.
• Ekes J., Trójpodział władzy i zgoda wszystkich. Naczelne zasady „ustroju mieszanego” w staropolskiej myśli politycznej, Siedlce 2001.
• Giaro T., Czy Rzymianie byli ludem prawa? Problemy porównań diachronicznych, [w:] Społeczeństwo a władza. Ustrój, prawo, idee, red. J. Przygodzki, M.J. Ptak, Wrocław 2010.
• Gierowski J.A., The Polish-Lithuanian Commonwealth. From Anarchy to Well-Organised State, Kraków 1996.
• Grześkowiak-Krwawicz A., Dyskurs polityczny Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Pojęcia i idee, Toruń 2018.
• Hundert Z., Mechanizm wyboru deputatów z województwa mazowieckiego do Trybunału Koronnego w 1688 r. Przyczynek do badań układów klientalnych na Mazowszu w dobie panowania Jana III, „Czasopismo Prawno Historyczne” 2020, t. 72, z. 1.
• Kempa T., Wobec kontrreformacji: protestanci i prawosławni w obronie swobód wyznaniowych w Rzeczypospolitej w końcu XVI iw pierwszej połowie XVII wieku, Toruń 2007.
• Kołodziej R., „Ostatni wolności naszej klejnot”. Sejm Rzeczypospolitej za panowania Jana III Sobieskiego, Poznań 2014.
• Konopczyński W., Liberum veto. Studium porównawczo-historyczne, Kraków 2002.
• Kucharski T., “Treasury settlements” accepted by the General Diet in the Polish-Lithuanian Commonwealth (1569–1791): a purely feudal institution or a great step towards modern parliamentary Control on the Implementation of the Budget by the Government, „Giornale di Storia Costituzionale” 2019, t. 37.
• Kucharski T., Funkcja kontrolna sejmu walnego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów (1572– 1764) w świetle jego własnych uchwał, [w:] Konstytucje państw nowożytnych: przegląd prawno-historyczny, red. M. Serowaniec, J. Zemła, M. Dorochowicz, Toruń 2019.
• Kucharski T., Instytucja egzorbitancji w systemie prawnoustrojowym Rzeczypospolitej Obojga Narodów, Toruń 2014.
• Kucharski T., Konstytucje „egzorbitancyjne” w Rzeczypospolitej w latach 1607–1648. Zarys problematyki, „Czasopismo Prawno Historyczne” 2012, t. 64, z. 2.
• Kucharski T., Naderwany” sejm konwokacyjny w 1696 r. Uwagi o nieodzowności historii prawa na marginesie pracy Ewy Gąsior, „Czasopismo Prawno Historyczne” 2019, t. 71, z. 1.
• Lewandowska-Malec I., Demokracje polskie. Tradycje – współczesność – oczekiwania, Kraków 2013.
• Lewandowska-Malec I., Tradycje odpowiedzialności prawnej monarchy w Polsce, „Państwo i Społeczeństwo” 2010, t. X, nr 4.
• Moniuszko A., Rejestry nieruchomości (księgi gruntowe) w dawnej Polsce – czy naprawdę istniały? O badaniach historycznoprawnych na tle artykułu Dariusza Felcenlobena „Rejestry nieruchomości w dawnej Polsce”, „Czasopismo Prawno Historyczne” 2014, t. 66, z. 1.
• Naworski Z., O prawie i sądach w dawnej Polsce. Refleksje nad monografią Adama Moniuszki Mazowieckie sądy ziemskie (1588–1648). Organizacja – funkcjonowanie – postępowanie, wyd. Capidoglio, Warszawa 2013, ss. 364, „Czasopismo Prawno Historyczne” 2015, t. 67, z. 2.
• Naworski Z., Rozważania o statusie prawnym sędziów w dawnej Polsce, [w:] Potentia non est nisi da bonum, księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Zbigniewowi Witkowskiemu, red. M. Serowaniec, A. Bień-Kacała, A. Kustra-Rogatka, Toruń 2018.
• Naworski Z., Szlachecki wymiar sprawiedliwości w Prusach Królewskich. Organizacja i funkcjonowania, Toruń 2004.
• Olszewski H., Doktryny prawno-ustrojowe czasów saskich (1697–1740), Warszawa 1961.
• Olszewski H., Państwo prawa. Doświadczenia przeszłości i wizja ustroju Polski, Szczecin 1996.
• Pawłowska-Kubik A., Rokosz sandomierski 1606–1609. Rzeczpospolita na politycznym rozdrożu, Toruń 2019.
• Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego, wyd. J. Czubek, t. III, Kraków 1916– 1918.
• Salmonowicz S., Fryderyk Wielki, Wrocław–Warszawa–Kraków 1996.
• Święcicka P., Uwagi o metodzie badań historycznoprawnych. W związku z rozprawą Jerzego Kolarzowskiego, Idea praw jednostki w pismach Braci Polskich. U narodzin nowożytnej koncepcji praw człowieka, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2009, ss. 241, „Czasopismo Prawno Historyczne” 2012, t. 64, z. 1.
• Tracz-Tryniecki M., Republika versus monarchia. Myśl polityczna i prawna Andrzeja Maksymiliana Fredry, Łódź 2019.
• Uruszczak W., Historia Państwa i Prawa Polskiego, Warszawa 2013.
• Zakrzewski A., Czemu ma obecnie służyć historia prawa, co jej grozi?, „Miscellanea Historico- Iuridica” 2011, t. 10.
• Zakrzewski A., O niezbędności warsztatu historycznego. Na marginesie pracy Jana Majchrowskiego, Wojewoda w dawnej Polsce, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2019, ss. 224, il., „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2020, t. 71, z. 1.