Ustrój republikański z perspektywy stulecia Konstytucji marcowej z 1921 r.

The republican system from the perspective of the century of the March Constitution of 1921

The main purpose of this article is to show the evolution of the understanding of the republican form of government in the Republic of Poland. This analysis concerns not only the legal regulation of this constitutional principle, but also refers to changes in the views of the constitutional doctrine on the perception of the republican principle, including its components. Discrepancies in the perception of the principle of the republican form of government among researchers were and are significant, which shows that for over 100 years of an independent Polish State, these disputes are still vigorous. The aforementioned differences in the interpretation of the republican principle concern primarily the material elements of this principle, revealing the relationship between the republican system and other principles of the system, first of all the principle of the sovereignty of the people (the nation), the principle of the separation of powers and the principle defining the system of government. For this reason, it becomes necessary to decode these rules in a way that respects the republican traditions. and, consequently, in a way that allows the implementation of the values that underpin the creation of the republican system, not so much as a negation of the monarchy, but as an alternative form to it.

Celem niniejszego artykułu jest ukazanie ewolucji pojmowania republikańskiej formy rządów w Rzeczypospolitej Polskiej. Analiza ta dotyczy nie tylko regulacji prawnej tej zasady ustrojowej, ale także zmian poglądów doktryny konstytucyjnej na kwestie postrzegania zasady republikańskiej, w tym elementów na nią się składających. Rozbieżności postrzegania zasady republikańskiej formy rządów wśród badaczy były i są znaczące, co pokazuje, że przez ponad 100 lat niepodległego państwa polskiego spory te w dalszym ciągu są aktualne. Wspomniane różnice w interpretacji zasady republikańskiej dotyczą przede wszystkim elementów materialnych tej zasady, ujawniających związek pomiędzy ustrojem republikańskim a innymi zasadami ustrojowymi, przede wszystkim zasadą suwerenności ludu (narodu), zasada podziału władzy oraz zasadą określającą system rządów. W tym celu konieczne staje się dekodowanie tych zasad z uwzględnieniem tradycji republikańskich, a co za tym idzie w sposób pozwalający na realizacje tych wartości, które legły u podstaw stworzenia ustroju republikańskiego, nie tyle jako negacji monarchii, lecz jako formy stanowiącej dla niej alternatywę.

REFERENCES:

• Banaszak B., Prawo konstytucyjne, Warszawa 2017.
• Baum S., Hans Kelsen and the Case for Democracy, Colchester 2012.
• Burda A., Polskie prawo państwowe, Warszawa 1977.
• Car S., Nowa Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1935.
• Car S., Z zagadnień konstytucyjnych Polski. Istotna i zakres władzy Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Państwowość polska w jej rozwoju historycznym, Warszawa 1924.
• Ciszewski W., Republikańskie odczytanie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, „Przegląd Konstytucyjny” 2017, nr 4.
• Cybichowski Z., Polskie prawo państwowe na tle uwag z dziedziny nauki o państwie i porównawczego prawa państwowego, Warszawa 1925.
• Cybichowski Z., Polskie prawo państwowe na tle uwag z dziedziny nauk o państwie i porównawczego prawa państwowego, t. 2, Warszawa 1933.
• Czerwiński K., Tradycja republikańska i jej znaczenie dla współczesnej edukacji obywatelskiej, „Annales Universitatis Maria Curie- Skłodowska. Sectio J” 2017, vol. XXX, nr 3.
• Esmein A., Prawo konstytucyjne, Warszawa 1921.
• Garlicki L., Polskie prawo konstytucyjne, Warszawa 2020.
• Górecki D., Pozycja ustrojowo-prawna Prezydenta Rzeczypospolitej i rządu w ustawie konstytucyjnej z 23 kwietnia 1935 r., Łódź 1995.
• Granat M., Konstytucyjne zasady ustroju, [w:] Polskie prawo konstytucyjne, red. W. Skrzydło, Lublin 2000.
• Granat M., Prawo konstytucyjne w pytaniach i odpowiedziach, Warszawa 2017.
• Groeger G., Dyktatura ex lege jako możliwe rozwiązanie problemu rewizji konstytucji, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, 1929, nr 1.
• Janicki K., Państwo bez terytorium, [w:] K. Janicki, R. Kuzak, D. Kaliński, A. Zaprutko-Janicka, Przedwojenna Polska w liczbach, Warszawa 2020.
• Jaworski W.L., Prawa państwa polskiego, zeszyt 2A, Kraków 1921.
• Jaworski W.L., Trybunał Konstytucyjny, [w:] Ankieta o konstytucji z 17 marca 1921, red. W.L. Jaworski, Kraków 1924.
• Kempner SA, Bezpośrednie prawodawstwo ludowe, Warszawa 1918.
• Komarnicki W., Ustój państwowy Polski współczesnej. Geneza i system, Wilno 1937.
• Kumaniecki W.K., Trzy konstytucje, [w:] Ankieta o konstytucji z 17 marca 1921, red. W.L. Jaworski, Kraków 1924.
• Kumaniecki Z., Nowa Konstytucja Polska, Kraków 1935.
• Kumaniecki Z., Ustrój polityczny Polski. Konstytucja kwietniowa i system wyborczy (sejmowy, senacki, prezydencki), Kraków 1937.
• Langer T., Z problematyki teoretycznej pojęcia formy prawa, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1969, z. 4.
• Leszczyński A., Ludowa historia Polski, Warszawa 2020.
• Litawski J., Bezpośrednie ustawodawstwo ludowe, Kraków 1932.
• Ławniczak A., Masternak-Kubiak M., Republikańska forma państwa w ujęciu Konstytucji RP, „Państwo i Prawo” 1999, z. 8.
• Makiłła D., Moc prawna aktu 5 listopada 1916 r., „Przegląd Sejmowy” 2017, nr 1.
• Maliniak W., Kryzys w konstytucjonalizmie współczesnym, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1921, nr 4.
• Prawo konstytucyjne, red. S. Bożyk, Białystok 2009.
• Prawo konstytucyjne, red. Z. Witkowski, Toruń 2009.
• Prawo konstytucyjne RP, red. P. Sarnecki, Warszawa 2001.
• Prokop K., W poszukiwaniu systemu rządów u progu niepodległości (1918-1921), „Miscellanea Historico-Iuridica” 2018, t. XVII, z. 1.
• Siemieński F., Prawo konstytucyjne, Warszawa-Poznań 1978.
• Skrzydło W., Ustrój polityczny Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, Rzeszów 1979.
• Sokolewicz W., Zubik M., Uwaga 5 do art. 1, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. I, Warszawa 2016.
• Srokosz J., Autorytarna władza Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w myśli Stanisława Cara, „Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem” 2009, t. 31.
• Starzyński S., Główne niedomagania naszego ustroju konstytucyjnego, [w:] Ankieta o konstytucji z 17 marca 1921, red. W.L. Jaworski, Kraków 1924.
• Stembrowicz J., Szymczak T., Głowa państwa w systemie socjalistycznym (naczelne organy typu prezydialnego i prezydent republiki), „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1966, z. 1.
• Szerer M., Pojęcie Narodu w Konstytucji z 17-go Marca, [w:] Ankieta o konstytucji z 17 marca 1921, red. W.L. Jaworski, Kraków 1924.
• Szymański Ł., Stanisław Starzyński o przemianach ustrojowych w Polsce w latach 19181935, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego. Seria Prawnicza” 2020, z. 110.
• Uziębło P., Inicjatywa ustawodawcza obywateli w Polsce na tle rozwiązań ustrojowych państw obcych, Warszawa 2006.
• Winnicki Z., Rada Regencyjna Królestwa Polskiego i jej organy (1917-1918), Wrocław 2017.
• Wiszowaty M.M., Zasada monarchiczna i jej przejawy we współczesnych ustrojach europejskich i pozaeuropejskich monarchii mieszanych, Gdańsk 2015.
• Witkowski Z., Wybrane zasady ustroju Rzeczypospolitej, [w:] Prawo konstytucyjne, red. Z. Witkowski, Toruń 2009.
• Woźnicki M., Wybory do Sejmu i Senatu w świetle ordynacji wyborczych z 1935 r., „Studia Iuridica Lublinensia” 2014, nr 22.