100 lat definiowania polskiego modelu „separacji” władzy sądowniczej

100 years of defining the Polish model of “separation” of the judiciary – what we had, what we have and what we might want to have

The subject of the study is an analysis of over a hundred years of practice defining the role and political position of courts in Poland. The verification will be subject to compliance in the practice of exercising power not only with constitutional provisions (or indicating the reasons and consequences of their omission), but also with other regulations that accompany the creation and application of specific legal solutions in the context of guaranteeing the independence of the judiciary. At the same time, the assessment of the adopted solutions in terms of respect for the standards developed by international bodies for the protection of individual freedoms and rights and EU bodies was taken into account.

Przedmiotem opracowania jest analiza ponad stu letniej praktyki definiowania roli i pozycji ustrojowej sądów w Polsce. Weryfikacji poddane zostanie poszanowanie w praktyce sprawowania władzy nie tylko postanowień konstytucyjnych (lub wskazanie przyczyn i konsekwencji ich pominięcia), ale i inne regulacje, które towarzyszą kreowaniu i stosowania konkretnych rozwiązań prawnych w kontekście zagwarantowania niezależności sądownictwa. Jednocześnie uwzględniona została ocena przyjmowanych rozwiązań pod kątem respektowania standardów wypracowanych przez międzynarodowe organy ochrony wolności i praw jednostki i organy UE.

REFERENCES:

• Abu Gholeh M., Bury P., Bezpośredni wybór sędziów na przykładzie Stanów Zjednoczonych Ameryki, [w:] Instytucje demokracji bezpośredniej w praktyce, red. O. Hałub, M. Jabłoński, M. Radajewski, Wrocław 2016.
• Balicki R., Władza sądownicza w Polsce - model konstytucyjny i rzeczywistość polityczna po wyborach w 2015 roku, [w:] Demokracja konstytucyjna w Polsce, red. T, Słomka, Warszawa 2019.
• Bałaban A., Konstytucyjna legalizacja pozycji sądów jako podstawa ich niezależności (tezy do dyskusji), [w:] Konstytucja w państwie demokratycznym, red. S. Patyra, M. Sadowski, K. Urbaniak, Poznań 2017.
• Bień-Kacała A., Polski przypadek judicialization of politics. Kilka słów o roli TK po 2015 roku, [w:] Dookoła Wojtek… Księga pamiątkowa poświęcona Doktorowi Arturowi Wojciechowi Preisnerowi, red. R. Balicki, M. Jabłoński, Wrocław 2018.
• Celej M., Ustrój sądów powszechnych w latach 1919-2010, cz. 1, „Kwartalnik Krajowej Rady Sądownictwa” 2011, nr 2.
• Ciapała J., Pozycja Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie stosowania prawa łaski jako refleks dawnej funkcji głowy państwa, [w:] Konstytucja w państwie demokratycznym, red. S. Patyra, M. Sadowski, K. Urbaniak, Poznań 2017.
• Duszka-Jakimko H., Haczkowska M., Niezależność władzy sądowniczej - realna czy iluzoryczna? Rozważania teoretyczno-prawne, [w:] Idea wolności i niezależności w państwie demokratycznym - perspektywa praw jednostki. Księga Jubileuszowa dedykowana Halinie Ziębie-Załuckiej w czterdziestą rocznicę pracy naukowej, Rzeszów 2017.
• Esmein A., Zasady prawa konstytucyjnego, Warszawa 1904.
• Gajda A., Kontrola zarządcza w sądach powszechnych - wybrane zagadnienia, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2017, nr 2(36).
• Gajewska A., Kilka uwag o niezawisłości sędziowskiej, [w:] Trzecia władza. Sądy i trybunały w Polsce. Materiały Jubileuszowego L Ogólnopolskiego Zjazdu Katedr i Zakładów Prawa Konstytucyjnego, Gdynia 24-26 kwietnia 2008 r., Gdańsk 2008.
• Garlicki L., „Absorpcja” czy „neutralizacja? Uwagi o zmianach ustawy o Sądzie Najwyższym w latach 2017-2018, [w:] Konstytucjonalizm polski. Refleksje z okazji jubileuszu 70-lecia urodzin i 45-lecia pracy naukowej Profesora Andrzeja Szmyta, Gdańsk 2020.
• Garlicki L., Sądy - po zmianach, „Gdańskie Studia Prawnicze” Wybrane zagadnienia prawa konstytucyjnego w Polsce, 2018, t. XL.
• Granat M., Konstytucyjność prawa bez sądu konstytucyjnego, [w:] Państwo i jego instytucje. Konstytucja - sądownictwo - samorząd terytorialny, red. R. Balicki, M. Jabłoński, Wrocław 2018.
• Jakimko W., Zakres dopuszczalnej ingerencji Ministra Sprawiedliwości w sferę funkcjonowania sądów, [w:] Konstytucyjny model władzy sądowniczej w Polsce - wybrane problemy, red. M. Jabłoński, S. Jarosz-Żukowska, Wrocław 2013.
• Kluza J., Uprawnienia do orzekania przez asesorów sądowych w sprawach karnych. Uwagi na tle postanowienia Sądu Najwyższego z 26 maja 2020 r., I KZP 14/19, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2021, nr 1(59).
• Komentarz do Konstytucji, t. II, Komentarz do art. 87-243, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016.
• Koncewicz T.T., Sądowa sprawiedliwość proceduralna w prawie europejskim, „Gdańskie Studia Prawnicze” Sprawiedliwość, 2016, t. XXXV.
• Konstytucja. Praworządność. Władza sądownicza. Aktualne problemy władzy sądowniczej, red. Ł. Bojarski, K. Grajewski, J. Kremer, G. Ott, W. Żurek, Warszawa 2019.
• Ławnikowicz G., Niezawisłość sądów w myśli prawniczej Polski międzywojennej, „Studia Iuridica Lubliniensis” 2007, nr 9.
• Łętowska E., Łętowski J., Co wynika dla sądów z konstytucyjnej zasady podziału władz, [w:] Konstytucja i gwarancje jej przestrzegania. Księga pamiątkowa ku czci prof. J. Zakrzewskiej, Warszawa 1996.
• Łukaszczuk A., Zagadnienie kontroli konstytucyjności prawa w pracach nad zmianą Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 marca 1921 r., w latach 1930-1935, [w:] Konstytucjonalizm polski. Refleksje z okazji jubileuszu 70-lecia urodzin i 45 - lecia pracy naukowej Profesora Andrzeja Szmyta, Gdańsk 2020.
• Małajny R., Trzy teorie władzy podzielonej, Warszawa 2001.
• Małolepszy M., Kryteria i procedura wyboru sędziów w Anglii i Walii, [w:] Kryteria i procedura wyboru sędziów sądów powszechnych w wybranych państwach europejskich, Warszawa 2020.
• Markiewicz J., Kształtowanie się polskiego systemu prawa sądowego i jego twórcy w okresie międzywojennym 1919-1939 (wybrane zagadnienia), „Teka Komisji Prawniczej Lubelskiego Oddziału Polskiej Akademii Nauk” 2010, t. 3.
• Materniak-Pawłowska M., Instytucja sędziego śledczego w II Rzeczypospolitej, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2013, t. LXV, nr 1.
• Materniak-Pawłowska M., Ustrój sądownictwa powszechnego w II Rzeczypospolitej, Poznań 2003.
• Materniak-Pawłowska M., Zawód sędziego w Polsce w latach 1918-1939, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2011, nr 1.
• Mijal P., Koncepcja reformy Krajowej Rady Sądownictwa - uwagi na tle projektów zmian struktury i organizacji sądownictwa, [w:] Konstytucja w państwie demokratycznym, red. S. Patyra, M. Sadowski, K. Urbaniak, Poznań 2017.
• Mikuli P., Sądownictwo w Zjednoczonym Królestwie: wybrane zagadnienia, Kraków 2019.
• Minister Sprawiedliwości a prokuratura. W poszukiwaniu optymalnego modelu relacji, red. M. Mistygacz, G. Kuca, P. Mikuli, Kraków 2021.
• Patyra S., Sądownictwo dyscyplinarne w kontekście ograniczeń konstytucyjnych, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2020, nr 4 (56).
• Piotrowski R., Konstytucyjne granice reformowania sądownictwa, „Krajowa Rada Sądownictwa” 2017, nr 2.
• Słomka T., Władza sądownicza w warunkach kryzysu demokracji konstytucyjnej, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2020, nr 4(56).
• Sobczak J., Niezawisłość sędziowska i niezależność sądów i trybunałów, [w:] Konstytucja w państwie demokratycznym, red. S. Patyra, M. Sadowski, K. Urbaniak, Poznań 2017.
• Sobczak J., Niezawisłość sędziowska i niezależność sądów i trybunałów a zasady tworzenia okręgów sądowych, [w:] Instytucjonalne gwarancje zasady pluralizmu politycznego w Polsce na tle standardów europejskich, red. M. Paździor, B. Szmulik, Lublin 2014.
• Sobczak J., Próby rozciągnięcia kontroli administracji centralnej na jednostki wymiaru sprawiedliwości a zasada niezawisłości sędziów, [w:] Studia nad współczesnymi systemami politycznymi. Instytucje i mechanizmy rywalizacji politycznej. Księga dedykowana Profesorowi Andrzejowi Antoszewskiemu, red. R. Alberski, W. Jednaka, D. Skrzypiński, t. II, Toruń 2014.
• Stępień-Załucka B., Sędziowski stan spoczynku. Studium konstytucyjnoprawne, Warszawa 2019.
• Suchocka H., Aktualność wartości chronionych przez Konstytucję z 1997 r., „Gdańskie Studia Prawnicze” Wybrane zagadnienia prawa konstytucyjnego w Polsce 1997-2017, 2018, t. XL.
• Suchocka H., Podział władz - czy zasada wciąż aktualna?, [w:] Konstytucja w państwie demokratycznym, red. S. Patyra, M. Sadowski, K. Urbaniak, Poznań 2017.
• Szarycz J., Kanadyjski wymiar sprawiedliwości, Toronto, Warszawa 1997.
• Szmyt A., Dekonstrukcja Trybunału Konstytucyjnego w Polsce w świetle opinii Komisji Weneckiej, „Gdańskie Studia Prawnicze” Wybrane zagadnienia prawa konstytucyjnego w Polsce 1997-2017, 2018, t. XL.
• Szynal G., Polskie sądownictwo pracy w okresie międzywojennym, „Roczniki Administracji i Prawa” 2016, nr XVI(2).
• Uruszczak W., Niezależność sądów, niezawisłość i samorządność sędziowska w dawnej i niedawnej Polsce, [w:] Krajowa Rada Sądownictwa. XX-lecie działalności, red. P. Tuleja, Warszawa 2010.
• Witkowski Z., Zakres recepcji konstytucjonalizmu francuskiego III Republiki w Konstytucji marcowej, „Acta Universitatis Nicilai Copernici”, Prawo XXIV, z. 156, Toruń 1985.
• Zieliński M., Zasady i wartości konstytucyjne, [w:] Zasady naczelne Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r., red. A. Bałaban, P. Mijal, Szczecin 2011.