Samorząd terytorialny jako filar demokratycznego państwa - refleksje o idei samorządności terytorialnej na tle tradycji samorządowych II Rzeczpospolitej Polskiej

Territorial self-government as a pillar of the democratic state – reflections on the idea of local self-government in the light of the self-governing traditions of the Second Republic of Poland

Territorial self-government has been widely analyzed in Polish literature of the interwar period. At that time, its three theories were formulated: naturalistic, state and political. The first one contrasted the self-government with the state, stressing that municipality is historically older than the latter and, as a result, independent; it is the state that derives its powers from the municipality, and not conversely. The second theory advanced a thesis that state power is exercised by state authorities, including through local communities with a separate legal status. Self-governance was thus to be expressed in the idea of decentralizing public authority. Although it identified self-government with state administration, the third theory demanded that self-governmental powers be exercised by independent officials, regarding their independence as a guarantee of effective exercise of the powers attributed to self-government. Investigations made at that time into the essence, nature, and form of self-government remained valid until the present day, determining democratic values as the basis for territorial self-government’s status in the current Constitution of Poland.

Samorząd terytorialny poddano szerokiej analizie w polskim piśmiennictwie okresu międzywojennego. Sformułowano wówczas trzy jego teorie: naturalistyczną, państwową i polityczną. Pierwsza przeciwstawiała samorząd państwu akcentując, iż gmina jest historycznie od niego starsza i w efekcie niezależna; to państwo od niej wywodzi swe prawa, a nie odwrotnie. Druga głosiła tezę, że władza państwowa jest sprawowana przez organy państwa, w tym za pośrednictwem lokalnych społeczności o wyodrębnionym statusie prawnym. Samorządność wyrażać się zatem miała w idei decentralizacji władzy publicznej. Trzecia teoria, choć utożsamiała samorząd z administracją państwową, to jednak domagała się, by władza samorządowa była sprawowana przez niezależnych urzędników, dopatrując się w ich niezależności gwarancji efektywnego sprawowania należnego samorządowi władztwa. Ówczesne dociekania o istocie, charakterze i formie samorządności są aktualne po dziś dzień, determinując osadzenie w obowiązującej Konstytucji RP statusu ustrojowego samorządu na wartościach demokratycznych.

REFERENCES:

• Agopszowicz A., Zarys prawa samorządu terytorialnego, Katowice 1994.
• Babiak J., Samorząd terytorialny w II Rzeczpospolitej, [w:] Władza lokalna w procesie transformacji systemowej, red. J. Babiak, A. Ptak, Kalisz-Poznań 2010.
• Bigo T., Związki publiczno-prawne, Warszawa 1928 (reprint Warszawa 1990).
• Bosiacki A., Od naturalizmu do etatyzmu. Doktryny samorządu terytorialnego Drugiej Rzeczypospolitej 1918-1939, Warszawa 2006.
• Chorążewska A., Zasada ochrony samorządności terytorialnej. Studium konstytucyjne, Katowice 2018.
• Ciapała J., Samorząd terytorialny w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, [w:] Prawo samorządu terytorialnego, red. Z. Ofiarski, M. Mokrzyc, Szczecin 1999.
• Dolnicki B., Marchaj R., Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2017, z. 3.
• Dolnicki B., Marchaj R., Związek metropolitalny w województwie śląskim, „Samorząd Terytorialny” 2017, nr 7/8.
• Gill A., Teorie samorządowe w literaturze międzywojennej, „Samorząd Terytorialny” 1999, nr 11/107.
• Izdebski H., Polski model samorządu terytorialnego a wyzwania XXI wieku, [w:] Samorząd terytorialny - ale jaki?, red. A. Lutrzykowski, Toruń 2009.
• Izdebski H., Samorząd terytorialny w II Rzeczypospolitej, [w:] Samorząd terytorialny. Zagadnienia prawne i administracyjne, red. A. Piekara, Z. Niewiadomski, Warszawa 1998.
• Klimek M., Samorząd terytorialny w deklaracjach ideowych i praktyce politycznej Polskiego Stronnictwa Ludowego w III Rzeczypospolitej, Lublin 2013.
• Komarnicki W., Ustrój państwowy Polski współczesnej. Geneza i system, Wilno 1937, reprint Kraków 2006.
• Łabno A., System rządów w Rzeczypospolitej Polskiej, [w:] Samorząd terytorialny w Polsce i Portugalii. Analiza prawnoporównawcza, red. B. Dolnicki, Warszawa 2015.
• Niżnik-Dobosz I., Współczesne ujęcie państwowej teorii samorządu terytorialnego w Polsce, „Acta Universitatis Carolinae Iuridica” 2010, nr 1 (56).
• Panejko J., Geneza i podstawy samorządu europejskiego, Paryż 1926 (reprint Warszawa 1990).
• Partycypacja społeczna w samorządzie terytorialnym, red. B. Dolnicki, Warszawa 2014.
• Paziewska E., Samorząd terytorialny wczoraj i dziś, Warszawa 2011.
• Pietrzyk-Reeves D., Idea społeczeństwa obywatelskiego, Toruń 2012.
• Przeorski T., Organizacja gminy miejskiej według projektu rządowego, „Samorząd Miejski” 1924, nr 1.
• Skrzydło-Niżnik I., Model ustroju samorządu terytorialnego w Polsce na tle zagadnień ustrojowego prawa administracyjnego, Kraków 2007.
• Tocqueville Ch.A, O demokracji w Ameryce, Warszawa 1976.
• Wójcik S., Samorząd terytorialny w Polsce w XX wieku. Myśl samorządowa historia i współczesność, Lublin 1999.