Wolność sumienia i religii jako „constitutional essentials” w orzecznictwie polskiego Trybunału Konstytucyjnego

Freedom of conscience and religion as “constitutional essentials” in the rulings of the Polish Constitutional Tribunal

In the paper I put forward a thesis that it is possible to distinguish two different ways of understanding Rawls’ constitutional essentials – universal and particularistic. The aim of the article is to provide an answer to the question whether there exists such a form of particularistic interpretation that does not compromise its coexistence with the universal interpretation. The answer is based on an analysis of the understanding of freedom of conscience and religion contained in the judgments of the Polish Constitutional Tribunal. Two forms of particularistic interpretation may be identified. The first strengthens the position of minorities, while the second of the majority. The first form may coexist with the universalist constitutional essentials, provided that it eliminates the actual existing inequalities, whereas particularistic interpretation of constitutional essentials is acceptable when it allows for a better implementation of the idea of autonomy.

Wolność sumienia i religii jako „constitutional essentials” w orzecznictwie polskiego Trybunału Konstytucyjnego

W artykule stawiam tezę, iż można wyróżnić dwa sposoby rozumienia Rawlsowskich constitutional essentials – uniwersalne i partykularne. Celem artykułu jest odpowiedź na pytanie, czy istnieje taka forma partykularnej interpretacji, która nie naruszałaby współwystępowania z uniwersalną. Odpowiedzi udzielam na podstawie analizy sposobu rozumienia wolności sumienia i religii zawartej w orzecznictwie polskiego Trybunału Konstytucyjnego. Zidentyfikować można dwie formy partykularnej interpretacji. Pierwsza wzmacnia pozycję mniejszości, druga natomiast pozycję większości. Pierwsza forma może współistnieć z uniwersalistycznym constitutional essentials jeżeli niweluje faktyczne istniejące nierówności. Partykularna interpretacja constitutional essentaials jest dopuszczalna, gdy pozwala na lepszą realizację idei autonomii.

REFERENCES:

Literature:

• Arystoteles, Metafizyka, tłum. K. Leśniak, Warszawa 1983.
• Borecki P., Respektowanie polskiego Konkordatu z 1993 roku – wybrane problemy, Warszawa 2012.
• Dworkin R., Freedom’s Law. The Moral Reading of American Constitution, New York 1997.
• Dworkin R., Religia bez Boga, tłum. B. Baran, Warszawa 2014.
• Forst R., Das Recht auf Rechtfertigung. Elemente einer konstruktivistischen Theorie der Gerechtigkeit, Frankfurt am Main 2007.
• Habermas J., Tolerancja religijna jako stymulator praw kulturowych, [w:] J. Habermas, Między naturalizmem a religią. Rozprawy filozoficzne, tłum. M. Pańków, Warszawa 2012.
• Habermas J., Über den inneren Zusammenhang von Rechtsstaat und Demokratie, [w:] Zum Begriff der Verfassung. Die Ordnung des Politischen, Hrsg. U.K. Preuß, Frankfurt am Main 1994.
• Kant I., Krytyka czystego rozumu, tłum. R. Ingarden, Kęty 2001.
• Kant I., Metafizyczne podstawy nauki prawa, tłum. J. Galewicz, [w:] I. Kant, Dzieła zebrane, t. V, red. W. Włoch, Toruń 2011.
• Kant I., Spór fakultetów, tłum. M. Żelazny, [w:] I. Kant, Dzieła zebrane, t. V, red. W. Włoch, Toruń 2011.
• Kant I., Uzasadnienie metafizyki moralności, tłum. M. Wartenberg, Kęty 2001.
• Kelsen H., Foundations of Democracy, „Ethics” 1955, vol. 66, No. 1.
• Kelsen H., O istocie i wartości demokracji, tłum. F. Turynowa, Warszawa–Wrocław 1985.
• Kelsen H., Reine Rechtslehre (zweite Auflage) mit einem Anhang Das Problem der Gerechtigkeit, Wien 1967.
• Locke J., List o tolerancji, tłum. L. Joachimowicz, Warszawa 1963.
• Maclure J., Taylor Ch., Secularism and Freedom of Conscience, tłum. J.M. Todd, Cambridge-London 2011.
• Michelman F.I., Constitutional Authorship, [w:] Constitutionalism. Philosophical Foundations, red. L. Alexander, Cambridge 1998.
• Michelman F.I., Rawls on Constitutionalism and Constitutional Law, [w:] The Cambridge Companion to Rawls, red. S. Freeman, Cambridge 2003.
• Müller J.-W., Constitutional Patriotism, Princeton–Oxford 2007.
• Nussbaum M., Nowa nietolerancja religijna. Przezwyciężyć politykę strachu w niespokojnych czasach, tłum. S. Szymański, Warszawa 2018.
• Rawls J., Liberalizm polityczny, tłum. A. Romaniuk, Warszawa 1998.
• Rogowska A., Wolność sumienia i wyznania w orzecznictwie polskiego Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 2015
• Rosenfeld M., Constitutional Identity, [w:] The Oxford Handbook of Comparative Constitutional Law, red M. Rosenfeld, A. Sajó, Oxford 2012.
• Sager L.G., The Why of Constitutional Essentials, „Fordham Law Reviev” 2004, vol. 72.
• Sobczak J., Gołda-Sobczak M., Wolność sumienia i wyznania jako prawo człowieka, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska” 2012, nr 1.
• Spinoza B., Traktat teologiczno-polityczny, [w:] B. Spinoza, Traktaty, tłum. I. Halpern-Myślicki, Kęty 2003.