Jak nie Trybunał Konstytucyjny to co? O rozproszonej kontroli konstytucyjności prawa w Polsce

If not the Constitutional Tribunal, then What? On Dispersed Constitutional Review in Poland

The discussion on the model of constitutional review of law in Poland gained a new dimension after 2016 in connection with the ongoing constitutional crisis. First of all, there is a question of whether, irrespective of the competences of the Constitutional Tribunal, on the grounds of the binding constitutional provisions, also courts may review the constitutionality of statutory provisions in the process of their application. Although after 1997 the principle became established that the Constitutional Tribunal had exclusive competence to review the constitutionality of acts in Poland, a clear change in this respect is now visible both in doctrine and jurisprudence. The majority of doctrinal representatives justify the admissibility of dispersed judicial review by the inability of the Constitutional Tribunal to perform its basic function, treating it as something exceptional, incidental, determined by the doctrine of necessity. The aim of this paper is to present the debate on the admissibility of dispersed judicial review on the grounds of the Polish Constitution, as well as to indicate the possible directions of its development.

Dyskusja na temat modelu kontroli konstytucyjności prawa w Polsce zyskała nowy wymiar po 2016 r. w związku z trwającym kryzysem konstytucyjnym. Przede wszystkim powróciło pytanie, czy niezależnie od kompetencji Trybunału Konstytucyjnego, na gruncie obowiązujących przepisów konstytucyjnych również sądy mogą dokonywać kontroli konstytucyjności przepisów ustawy w procesie ich stosowania. Pomimo, iż po 1997 r. utrwaliła się zasada, iż wyłączną kompetencję do kontroli konstytucyjności ustaw w Polsce ma Trybunał Konstytucyjny, obecnie widoczna się wyraźna zmiana w tym zakresie zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie. Większość przedstawicieli doktryny uzasadnia dopuszczalność rozproszonej kontroli konstytucyjności prawa niemożliwością wykonywania przez Trybunał Konstytucyjny swej podstawowej funkcji, traktując ją jako coś wyjątkowego, incydentalnego, determinowanego doktryną konieczności. Celem artykułu jest przybliżenie debaty na temat dopuszczalności rozproszonej kontroli konstytucyjności prawa na gruncie obowiązujących przepisów Konstytucji, jak również wskazanie kierunków rozwoju tej formy kontroli konstytucyjności prawa.

REFERENCES:

• Banaszak B., Komentarz do art. 8, [w:] B. Banaszak, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2009.
• Chmielarz-Grochal A., Sułkowski J., Wybór sędziów Trybunału Konstytucyjnego w 2015 r. jako początek głębokiego kryzysu ustrojowego w Polsce, „Przegląd Konstytucyjny” 2018, nr 2.
• Garlicki L., Sądownictwo konstytucyjne w Europie Zachodniej, Warszawa 1987.
• Garlicki L., Trybunał a wejście w życie nowej Konstytucji, „Państwo i Prawo” 1997, nr 11–12.
• Garlicki L., Trybunał Konstytucyjny a sądownictwo, „Przegląd Sądowy” 1998, nr 1.
• Gutowski M., Kardas P., Sądowa kontrola konstytucyjności prawa. Kilka uwag o kompetencjach sądów powszechnych do bezpośredniego stosowania konstytucji, „Palestra” 2016, nr 4.
• Jaworska M., Sądy jako organy wymiaru sprawiedliwości w polskim porządku prawnym, [w:] Identyfikacja granic wolności i praw jednostki. Prawnoporównawcza analiza tożsamego przypadku pod kątem praktyki stanowienia prawa amerykańskiego i polskiego, red. M. Jabłoński, Wrocław 2016.
• Kardas P., Rozproszona kontrola konstytucyjności prawa w orzecznictwie Izby Karnej Sądu Najwyższego oraz sądów powszechnych jako wyraz sędziowskiego konstytucyjnego posłuszeństwa, „Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych” 2019, r. XXIII, nr 4.
• Kolasiński K., Wpływ orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego na orzecznictwo sądowe, [w:] Księga XV-lecia, red. F. Rymarz, A. Jankiewicz, Warszawa 2001.
• Koncewicz T.T., “Emergency Constitutional Review”: thinking the unthinkable? A Letter from America, „Verfassungsblog”, 26 marzec 2016 r., https://verfassungsblog.de/emergency-constitutional-review-thinking-the-unthinkable-a-letter-from-america.
• Konstytucyjny spór o granice zmian organizacji i zasad działania Trybunału Konstytucyjnego: czerwiec 2015 – marzec 2016, red. P. Radziewicz, P. Tuleja, Warszawa 2017.
• Kustra A., Kelsenowskie podstawy sądownictwa konstytucyjnego, [w:] Sądownictwo konstytucyjne, red. M. Granat, Warszawa 2018.
• Mączyński A., Bezpośrednie stosowanie Konstytucji przez sądy, „Państwo i Prawo” 2000, nr 5.
• Mikuli P., W sprawie ewentualnej możliwości kontroli konstytucyjności ustaw przez sądy, [w:] Szkice o zasadach i instytucjach ustrojowych II i III Rzeczypospolitej, red. M. Grzybowski, Kraków 2002.
• Mikuli, Doktryna konieczności jako uzasadnienie dla rozproszonej kontroli konstytucyjności ustaw w Polsce, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2018, tom XI.
• Nita B., Bezpośrednie stosowanie konstytucji a rola sądów w ochronie konstytucyjności prawa, „Państwo i Prawo” 2002, z. 9.
• Preisner A., Dookoła Wojtek. Jeszcze o bezpośrednim stosowaniu Konstytucji RP, [w:] Sześć lat stosowania Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Doświadczenia i inspiracje, red. L. Galicki, A. Szmyt, Warszawa 2003.
• Radziewicz P., Kryzys konstytucyjny i paradygmatyczna zmiana konstytucji, „Państwo i Prawo” 2020, nr 10.
• Rytel-Warzocha A., Kontrola konstytucyjności prawa przez sądy powszechne – rozwiązania państw nordyckich, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2014, t. XXXI.
• Rytel-Warzocha A., Contemporary Problems of the Judiacial Power in Poland, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2020, vol. 24.
• Rytel-Warzocha A., The dispute over the Constitutional Tribunal in Poland and its impact on the constitutional rights and freedoms, „International Comparative Jurisprudence” 2017, vol. 3, nr 2.
• Rytel-Warzocha A., Szmyt A., Current constitutional changes in Poland against the background of Polish political and legal tradicions, „Juridiskā Zinātne” 2019, nr 12.
• Rytel-Warzocha A., Szmyt A., Dispute over the reform of the “third power” in Poland, [w:] Bratislavské právnické fórum 2018: ústavodarná moc verzus kontrola ústavnosti: zborník príspevkov z medzinárodnej vedeckej konferencie 22. – 23. februára 2018, red. J. Andraško, J. Hamul‘ak, Bratislava 2018.
• Sadurski W., Poland’s Constitutional Breakdown, Oxford 2019.
• Trzciński J., Normy kompetencyjnej nie można domniemywać. Glosa do uchwały Sądu Najwyższego, „Rzeczpospolita”, 5 grudnia 2001 r.
• Wiącek M., Pytanie prawne sądu do Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 2011.
• Wolny M., Szuleka M., Narzędzie w rękach władzy. Funkcjonowanie Trybunału Konstytucyjnego w latach 2016–2021, Raport przygotowany dla Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, Warszawa 2021.
• Zwierzchowski E., Europejskie modele scentralizowanej kontroli konstytucyjności aktów prawnych, [w:] Prawo i kontrola jego zgodności z Konstytucją, red. E. Zwierzchowski, Warszawa 1997.