Idea niegodziwości prawa a konstytucyjny obowiązek jego przestrzegania

The Idea of Injustice of the Law and the Constitutional Obligation to Obey It

The obligation to comply with the law specified in Art. 83 of the Constitution of the Republic of Poland is important not only in terms of dogma and law. It is also imminently related to such fundamental notions as the essence of law or recognition that unjust law isn’t law. Considering the above, the purpose of the paper is not only to compare the doctrinal concept of the wickedness of law with Art. 83 of the Constitution, but also to answer the question whether this concept can be applied to contemporary democratic states. The analysed framework can especially be meaningful in democracies that are undergoing the so-called reversed systemic transition as it can help protect them against taking quasi authoritarian or quasi totalitarian forms. The wicked law concept can therefore constitute one of the last, if not the last, level of protection for a democratic system, one of the new forms of implementation of the “defensive democracy”, and its use can be a moral and a legal obligation.

Określony art. 83 Konstytucji obowiązek przestrzegania prawa Rzeczypospolitej Polskiej ma istotne znaczenie nie tylko w perspektywie dogmatyczno-prawnej. W immanentny sposób wiąże się on także z tak fundamentalnymi zagadnieniami jak istota prawa czy też uznanie, że prawo niesprawiedliwe nie jest prawem. Uwzględniając powyższe celem artykułu jest nie tylko zestawienie doktrynalnej idei niegodziwości prawa z treścią art. 83 Konstytucji, ale także odpowiedź na pytanie czy koncepcja ta może znaleźć zastosowanie we współczesnych państwach demokratycznych. Analizowana konstrukcja może mieć szczególne znaczenie w tych demokracjach, w których zachodzą procesy tzw. odwrotnej tranzycji ustrojowej i chronić je przed przeistoczeniem się w formy quasi autorytarne lub quasi totalitarne. Idea niegodziwości prawa może stanowić zatem jeden z ostatnich, jeżeli nie ostatni, poziom ochrony ustroju demokratycznego, jedną z nowych form realizacji koncepcji „demokracji zdolnej do obrony”, a posłużenie się nią może być nie tylko moralnym ale także i prawnym obowiązkiem.

REFERENCES:

• Arystoteles, Polityka, Wrocław 2005.
• Bieczyński M., Koncepcja sprawiedliwości Gustava Radbrucha, „Civitas. Studia z filozofii polityki” 2011, nr 13.
• Campos A.S., Aquinas’s „lex iniusta non est lex”: a Test of Legal Validity, „Archives for Philosophy of Law and Social Philosophy” 2014, nr 3.
• Cyceron, O państwie ; O prawach, Antyk, Kęty 1999.
• Działocha K., Łukaszczuk A., Komentarz do art. 83, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. L. Garlicki, M. Zubik, Warszawa 2016.
• Fascynujące ścieżki filozofii prawa, red. J. Zajadło, Warszawa 2012.
• Florczak-Wątor M., Komentarz do art. 83, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej: komentarz, red. P. Tuleja, Warszawa 2022.
• Grabowski A., Prawnicze pojęcie obowiązywania prawa stanowionego. Krytyka niepozytywistycznej koncepcji prawa, Kraków 2009.
• Herodot, Dzieje, Wrocław 2006.
• Jabłoński P., Formuła Radbrucha w świetle krytyki Herberta L.A. Harta, „Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem” 2020, nr 2.
• Kelly J.M., Historia zachodniej teorii prawa, Kraków 2006.
• Krzemiński M., Grabowski A., Lex iniustissima non est lex, [w:] Argumenty i rozumowania prawnicze w konstytucyjnym państwie prawa. Komentarz, red. M. Florczak-Wątor, A. Grabowski, Kraków 2021.
• Łącki P., „Lex iniusta non est lex” czy „lex iniustissima non est lex”? J. Finnis i R. Alexy o obowiązywaniu niesprawiedliwego prawa, „Państwo i Prawo” 2018, nr 9.
• Łuszczyńska M., Ubi ratio, ibi ius: doktryna prawna świętego Tomasza z Akwinu, Lublin 2013.
• Piechowiak M., Komentarz do art. 82, [w:] Konstytucja RP. Komentarz, t. I, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016.
• Pietrzykowski T., Polski kryzys konstytucyjny oczami pozytywisty prawniczego, „Państwo i Prawo” 2022, nr 3.
• Platon, Państwo, Prawa, Kęty 1999.
• Potrzeszcz J., Pozytywistyczna a niepozytywistyczna koncepcja prawa, „Roczniki Nauk Prawnych” 2005, nr 2.
• Radbruch G., Filozofia prawa, Warszawa 2009.
• Russel J.S., Natural Law and Lex Iniusta Non Est Lex, „Law and Philosophy” 2000, nr 4.
• Rytel-Warzocha A., Jak nie Trybunał Konstytucyjny to co? O rozproszonej kontroli konstytucyjności prawa w Polsce, „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2022, nr 3.
• Sakowicz A., Komentarz do art. 83 Konstytucji RP, [w:] Konstytucja RP. Komentarz, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016.
• Skrzydło W., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2013.
• Sofokles, Antygona, Król Edyp, Elektra, Wrocław 2004.
• Św. Augustyn, Dialogi filozoficzne. O nauczycielu, O wolnej woli, Warszawa 1953.
• Św. Augustyn, Państwo Boże, Kęty 1998.
• Św. Tomasz z Akwinu, Suma teologiczna, Londyn 1985.
• Winczorek P., Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Warszawa 2000.
• Woleński J., O formule Radbrucha, „Principia” 2015, t. 61–62.
• Zajadło J., Formuła Radbrucha – geneza, treść, zastosowanie, „Państwo i Prawo” 2000, nr 6.
• Zajadło J., Formuła Radbrucha a paradygmat niepozytywistycznej teorii prawa, „Gdańskie Studia Prawnicze” 2000, t. VII.
• Zajadło J., Formuła Radbrucha. Filozofia prawa na granicy pozytywizmu prawniczego i prawa natury, Gdańsk 2001.