Polsko-litewskie negocjacje restytucyjne w latach Trzeciej Rzeczypospolitej (1991–2018)

Polish-Lithuanian restitutive negotiations in the period of the Third Republic of Poland (1911–2018)

Since regaining independence in 1991, Lithuanian historical documents have been kept in two archives: 1) the Lithuanian State Historical Archives (Lietuvos Valstybes Istorijos Archyvas); 2) the Lithuanian Central State Archives (Lietuvos Centrinis Valstybinis Archiv). Making them available for Polish scholars was a subject of negotiations between Polish and Lithuanian archivists. In June 11, 1993 in Białystok there was signed an agreement of cooperation between the Head Office of State Archives (Jerzy Skowronek) and the Office of the Chief Archivist of Lithuania (Stanislovas Gediminas Ilgunas). It concerned mainly information sharing about Lithuanian documents in Poland and Polish documents in Lithuania.
1994 Treaty Between the Republic of Poland and the Republic of Lithuania on Friendly Relations and Neighbourly Cooperation signed on April 26, 1994 has regulated the issues of cultural heritage protection in its Articles XVIII and XXIII. Based on the treaty and consistently with the principle of pertinence (territorial affiliation), on October 26, 1994 there was signed Polish- Lithuanian Initiating Protocol on Exchanging Record Documents. Further talks between Director Jerzy Skowronek (1937–1996) and Stanislovas Gediminas Ilgunas (1936–2010) held in the Lithuanian Archives Department and the Lithuanian State Historical Archives resulted in agreeing on the working schedules of Polish and Lithuanian archivists.
Moreover, queries were concluded by the Military Archival Commission which made more than 100 thousand copies of acts of the Ministry of Foreign Affairs of Lithuania coming from 1918–1939, documents of Poles imprisoned between September 1939 and July 1940 (in Kalvarija and Birštonas), and acts of Lithuanian NKVD and KGB – kept in the Lithuanian Central State Archives and the Lithuanian Special Archives of the former KGB.
On January 6, 1995 – independently on the agreement between Polish and Lithuanian archives – the Ambassador of Lithuania to Poland, HE Antanas Valionis (born in 1950), conveyed the copies of documents concerning 52 Poles murdered in Vilnius in 1944–1947 by NKVD to the Chief Commission for the Prosecution of Crimes against the Polish Nation.
Polish-Lithuanian exchanging revindication that took place in 1995– –1998 led to the State Archive’s in Suwałki conveying to the Lithuanian State Historical Archives more than 70 thousand of microfilm frames with civil status books produced in 1808–1912 on the territory of middle and eastern part of the former Sejny County that was accessed to Lithuania after the I World War. Simultaneously, Lithuanians conveyed to the State Archive in Białystok also more than 70 thousand of microfilm frames made by XIX-th century record books of parish deaneries in Białystok, Knyszyn and Sokółka.
On December 16, 1999 the governments of the Republic of Poland and the Republic of Lithuania signed a bilateral agreement on the cooperation of government plenipotentiaries in terms of cultural heritage protection that has become the pillar of joint archive studies, library conservation, securing the monuments of sacral and residential architecture, and the joint discovering and studying the common past.
On November 28, 2006 in Warsaw there was held a summit of the Polish- Lithuanian Expert Group on the Preservation of Cultural Heritage during which both sides declared cooperation between the archives of Poland and Lithuania. Sides agreed to collect data concerning Polish documents in Lithuania and Lithuanian documents in Poland.
Despite Lithuania keeps Polish cultural heritage appropriated in 1939– 1940 and discriminates against Polish minority, it has become an important partner in Polish Eastern politics in recent ten years.
In Lithuania – independently on studies conducted in Poland, Belarus, Ukraine and Moscow – there are very advanced works on editing another volumes of Lithuanian Metrica which is a collection of copies of almost all documents leaving the grand-ducal office between 1440–1795. It has been published since the end of XIX-th century in the Romanov Empire in the series of the National Library of Russia. In 1993–2015 there were published 53 volumes of the Lithuanian Metrica and a series edited in Poland. Now there should be expected – despite financial problems – the edition of another 27 volumes, several of which are already ready to print. However, there are still 500 volumes of acts of the Grand Duchy of Lithuania that await publication. It would be a task equally magnificent to Polish Bibliography of Estreichers.
Still, the matter of returning archives concerning the current Polish state remains unresolved. The same applies to the prewar Wróblewski Library – nationalized in 1940 by the authorities of Soviet Lithuania and transformed into the Library of the Academy of Sciences of Lithuanian Soviet Socialist Republic (currently the Wroblewski Library of the Lithuanian Academy of Sciences).

Польско-литовские реституционные переговоры во время Третьей Речи Посполитой (1991–2018)

Начиная с восстановления независимости в 1991 году архивные исто- рические материалы Литвы хранятся в двух архивах: 1) Историческом Архиве Литовского Государства (Lietuvos Valstybes Istorijos Archyvas); 2) Литовском Центральном Государственном Архиве (Lietuvos Centrinis Valstybinis Archiv). Их предоставление польским исследователям стало предметом двусторонних переговоров между архивистами Польши и Литвы. 11 июня 1993 года в Белостоке было подписано соглашение о сотрудничестве между Главной Дирекцией Государственных Архивов (Ежи Сковронек) и Генеральной Дирекцией Государственных Архивов Литвы (Станисловас Гедиминас Ильгунас). В основном оно касалось обмена информациями о литуаниках в Польше и полониках в Литве.
Заключен 26 апреля 1994 года в Вильнюсе договор между Поль- шей и Литвой о дружественных отношениях и добрососедском со- трудничестве выяснил вопросы, связанные с охраной культурного наследия в ст. XVIII и XXIII. Дальнейшие разговоры Генерального Директора Государственных Архивов Ежи Сковронка (1937–1996) со Станисловасом Гедиминасом Ильгунасом (1936–2010) в Департамен- те Архивов Литвы и в Литовском Государственном Историческом Ар- хиве привели к договоренности график работы архивистов Польши и Литвы.
Кроме того, архивный запрос проводила Военная Архивная Ко- миссия, выполнив более 100 тысяч ксерокопии с акт литовского МИД (1918–1939 гг.), документации интернированных поляков – с сен- тября 1939 до июля 1940 гг. – и акт литовского НКВД и КГБ СССР. Документы были хранены в Центральном Государственном Архиве и в Специальном Литовском Архиве бывшего КГБ. 6 января 1995 года – независимо от соглашения между архи- вами Польши и Литвы – посол Литвы в Польше Антанас Вальионис (Antanas Valionis) (род. 1950 г.) передал Главной Комиссии по Иссле- дованиям Преступлений Против Польской Нации копии документов о 52-ух поляках убитых НКВД в Вильнюсе в 1944–1947 гг. С 1995–1998 гг. прошла польско-литовская ревиндакация , кото- рая привела к передачи через Государственный Архив в г. Сувалки в Исторический Архив Литовского Государства чуть более 70 тысяч кадров микрофильмов книг актов гражданского состояния. Докумен- ты были произведены в годы 1808–1912 на территории централь- ной и восточной части бывшего округа г. Сейны. Литовцы передали для Государственного Архива в Белостоке также чуть более 70 тысяч кадров микрофильмов, изготовленных из метрических книг XIX-ого века.
16 декабря 1999 года было подписано двустороннее соглашение между правительствами Польши и Литвы о сотрудничестве представи- телей правительств в области защиты наследия культуры. Стало оно основой для совместного проведения архивных исследований, обслу- живания книжных коллекций, защиты памятников культовой архитек- туры, а также изучения и исследования совместного прошлого.
28 ноября 2006 года состоялось в Варшаве заседание Польско-Ли- товской Группы Экспертов по Сохранению Культурного Наследия, во время которого обе стороны заявили дальнейшее сотрудничество между архивами Польши и Литвы.
Несмотря на содержание через Литву польского культурного на- следия (из 1939–1940 гг.) и дискриминацию поляков в Литве, она ста- ла важным партнером в польской восточной политике в последние десять лет.
В Литве – независимо от исследований в Польше, а также в Бела- руси, Украине и в Москве – очень продвинутые работы над изданием следующих томов Литовской Метрики. Теперь следует ожидать – не- смотря на финансовые трудности – еще 27 следующих томов, из ко- торых часть уже готова к печати.
Всё время остается нерешенный вопрос возврата архивных мате- риалов, касающихся нынешней территории польского государства, а также коллекции книг довоенной Библиотеки Врублевских, которая преворатилась в Библиотеку Академии Наук Литовской ССР в 1940 году (в настоящее время Центральная Библиотека Литовской Акаде- мии Наук в Вильнюсе).

BIBLIOGRAFIA:

• Abrosymava S.V., Rachuba A., Dasledavannì ì matèryâly Metrykì Vâlìkaga Knâstva Lìtoǔskaga, t. I–III, Minsk 2002–2004.
• Акты, относящиеся к истории Западной России, t. 1 (6), Сборник документов канцелярии великого князя литовского Александра Ягеллончика, 1494– –1506 гг. Шестая книга записей Литовской метрики, С. Петербург 2012.
• Aniszczenko J., Emâl’ânčyk U., Lulewicz H., Rachuba A., Deputaci Trybunału Głów­nego Wielkiego Księstwa Litewskiego (1697–1794). Spis, Warszawa 2004.
• Aniszczenko J., Emâl’ânčyk U., Lulewicz H., Rachuba A., Urzędnicy Wielkiego Księ­stwa Litewskiego. Spisy: t. 4: Ziemia smoleńska i województwo smoleńskie XIV– XVIII wiek, Warszawa 2003.
• Aniszczenko J., Emâl’ânčyk U., Lulewicz H., Rachuba A., Urzędnicy Wielkiego Księ­stwa Litewskiego. Spisy: t. 1: Województwo wileńskie XIV–XVIII wiek, Warszawa 2004.
• Aniszczenko J., Emâl’ânčyk U., Lulewicz H., Rachuba A., Deputaci Trybunału Głów­nego Wielkiego Księstwa Litewskiego (1582–1696). Spis, Warszawa 2007.
• Aniszczenko J., Emâl’ânčyk U., Lulewicz H., Rachuba A., Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy: t. 2: Województwo trockie XIV–XVIII wiek, Warszawa 2009.
• Aniszczenko J., Emâl’ânčyk U., Lulewicz H., Rachuba A., Urzędnicy Wielkiego Księ­stwa Litewskiego. Spisy, t. 3: Księstwo Żmudzkie XV–XVIII wiek, Warszawa 2015.
• Błaszczyk G., Metryka litewska. Rejestry podymnego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Księstwo Żmudzkie 1690 r., Warszawa 2009.
• Buchowski K., Polityka zagraniczna Litwy 1990–2012. Główne kierunki i uwarunko­wania, Białystok 2013.
• Buika M., Losy dziedzictwa kulturalnego na Litwie w okresie pierwszej wojny światowej, „Studia Historyczne” 2009, r. 52, z. 2.
• Dzârnovič A.I., Metryka Vâlikaga Knâstva Litouskaga: Księga 560 (1542 god – kopiâ kanca XVI st.), Minsk 2007.
• Filipowicz S., Pobyt w Litewskim Państwowym Archiwum Historycznym w Wilnie, „Ar­cheion” 1997, t. XCVII.
• Filipowicz Sławomir, Źródła do dziejów Suwalszczyzny w archiwach Litwy i Białorusi, „Białostocczyzna” 2000, nr 1 (57).
• Gruša A.I., Metryka Vâlikaga Knâstva Litouskaga: Księga 44 (1559–1566), Mińsk 2001.
• Gruša A.I., Spirydonaû F., Vajtovič M.A., Metryka Vâlikaga Knâstva Litouskaga. Perapis vojska Vâlikaga Knâstva Litouskaga 1528 goda, Księga 523, Mińsk 2003.
• Grzeloński B., Dyplomacja USA a odzyskanie Wilna i okręgu wileńskiego przez Litwę w 1939 r., „Dzieje Najnowsze” 2002, r. XXXIV, nr 4.
• Informacja PAP, „Gazeta Wyborcza”, 7–8.01.1995, nr 6 (1694).
• Informacja PAP. Zniknął polski obraz – spór litewskiej Polonii z kurią, „Gazeta Wybor­cza”, 29.09.2005, nr 227 (4930).
• Jegelevičius S., Rok 1939 – rabunek archiwów wileńskich, „Przegląd Wschodni” 1997, t. IV, z. 2 (14).
• Kiaupa Z., Lietuvos istorijos metraštis, „Jahrbuch für Litauische Geschichte” 2006, nr 1, Vilnius 2007.
• Kocójowa M., Przewodnik po zbiorach rękopisów w Wilnie, Kraków 1993.
• Kowkiel L., Materiały do dziejów księgozbiorów prywatnych na Grodzieńszczyźnie w I połowie XIX wieku w archiwach, bibliotekach i muzeach Białorusi, Litwy i Polski, „Białostocczyzna” 2000, nr 1 (57).
• Kozłowska J., Mniejszości narodowe na Wileńszczyźnie w świetle raportów Armii Kra­jowej znalezionych w kościele Bernardynów w Wilnie, [w:] Polacy – Żydzi – Białoru­sini – Litwini na północno-wschodnich ziemiach Polski a władza radziecka (1939– –1944). W kręgu mitów i stereotypów, red. M. Gnatowski, D. Boćkowski, Biały­stok 2005.
• Krahel T., Materiały archiwalne do dziejów Kościoła Katolickiego północno-wschodniej Polski w archiwach i bibliotekach Wilna, „Białostocczyzna” 1999, nr 2 (54).
• Krahel T., Archiwa kościelne w archiwach i bibliotekach Wilna, „Białostocczyzna” 1999, nr 3 (55).
• Kukułka J., Traktaty sąsiedzkie Polski odrodzonej, Wrocław–Warszawa–Kraków 1998.
• Lulewicz H., Akta zjazdów stanów Wielkiego Księstwa Litewskiego: t. 1: Okresy bez­królewi 1572–1576, 1586–1587, 1632, 1648, 1696–1697, 1706–1709, 1733–1735, 1763–1764, Warszawa 2006); t. 2: Okresy panowań królów elekcyjnych XVI–XVII wiek, Warszawa 2009).
• Lulewicz H., Metryka Litewska. Rejestry podymnego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Województwo trockie 1690 r., Warszawa 2002.
• Lulewicz H., Rachuba A., Urzędnicy centralni i dygnitarze Wielkiego Księstwa Litew­skiego XIV–XVIII wieku. Spisy, red. A. Gąsiorowski, Poznań 1994.
• Lulewicz H., Rachuba A., Metryka Litewska. Rejestry podymnego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Województwo nowogródzkie 1690 r., Warszawa 2002.
• Lulewicz H., Rachuba A., Deputaci Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litew­skiego (1582–1696), Spis, Warszawa 2007.
• Łossowski P., Litwa, Warszawa 2001.
• Majecki H., Porozumienie o polsko-litewskiej współpracy archiwalnej, „Archeion” 1995, t. XCV.
• Majecki H., Wiedza o polonikach i źródłach archiwalnych dotyczących Polski w zaso­bie archiwów państwowych Białorusi, Litwy i obwodu kaliningradzkiego Federacji Rosyjskiej, „Białostocczyzna” 1996, nr 3 (43).
• Majecki H., Polonika w zasobach archiwów Białorusi, Litwy oraz Obwodu Kaliningradz­kiego Federacji Rosyjskiej, „Archeion” 1997, t. XCVIII.
• Majecki H., Trzecia konferencja archiwalna w Białymstoku poświęcona polonikom na Litwie, Łotwie i Białorusi, „Archeion” 1997, t. XCVIII.
• Mâcel’ski A.A., Metryka Vâlikaga Knâstva Litouskaga: Księga 70 (1582–1585 – kopiâ kanca XVI st.), Minsk 2008.
• Mâcel’ski A.A., Metryka Vâlikaga Knâstva Litouskaga: Księga 272 (1576–1579 – kniga sudovyh sprau no. 58, kopiâ kanca XVI st.), Minsk 2015.
• Mânžynski V.S., Metryka Vâlikaga Knâstva Litouskaga: Księga 43 (1523–1560 – kopiâ kanca XVI st.), Minsk 2003.
• Mânžynski V.S., Metryka Vâlikaga Knâstva Litouskaga: Księga 46 (1562–1565 – kopiâ kanca XVI st.), Minsk 2006.
• Mânžynski V.S., Metryka Vâlikaga Knâstva Litouskaga: Księga 30 (1480 – kopiâ kanca XVI st.), Minsk 2008.
• Mânžynski V.S., Svânžynski U.M., Metryka Vâlikaga Knâstva Litouskaga: Księga 28 (1522–1552), Minsk 2000.
• Masłowski R., Informacja o wybranych dokumentach pozyskanych w archiwach Litwy i Białorusi w ramach prac Wojskowej Komisji Archiwalnej, „Białostocczyzna” 1997, nr 2 (46).
• Matelski D., Restytucja poloników z Białorusi, Ukrainy i Litwy za Trzeciej Rzeczypospo­litej, „Studia Podlaskie” 2002, t. XII.
• Matelski D., Losy polskich dóbr kultury w Rosji i ZSRR. Próby restytucji: archiwa – księ­gozbiory – dzieła sztuki – pomniki, Poznań 2003.
• Matelski D., Problemy restytucji polskich dóbr kultury od czasów nowożytnych do współczesnych. Archiwa – księgozbiory – dzieła sztuki – pomniki. Praca dedykowa­na prof. Stanisławowi Nawrockiemu (1925–2000), Poznań 2003.
• Matelski D., Restitution of Polish Cultural Values in International Relations, „The Polish Quarterly of International Affairs” 2003, vol. 12, nr 2.
• Matelski D., Grabież i restytucja polskich dóbr kultury od czasów nowożytnych do współczesnych. Praca dedykowana prof. Karolowi Estreicherowi jr. (1906–1984) w 100. rocznicę urodzin w hołdzie, t. I–II, Kraków 2006 (reprint na CD Kraków 2012, 2014, 2016).
• Matelski D., Grabież kościelnych dóbr kultury na pograniczu polsko-litewsko-białoru­skim (od najazdu moskiewskiego 1654 r. do zakończenia II wojny światowej), [w:] Kościoły a państwo na pograniczu polsko-litewsko-białoruskim. Źródła i stan badań, r M. Kietliński, K. Zychowicz, W. Śleszyński, Białystok 2005 (druk 2006).
• Matelski D., Rola dziennikarstwa Trzeciej Rzeczypospolitej w ukazywaniu zabiegów o restytucję dziedzictwa kultury polskiej utraconego do 1945 r. (Rewindykacje z Ro­sji, Białorusi, Ukrainy i Litwy), [w:] NEWS i dziennikarstwo śledcze wobec wyzwań XXI wieku, red. M. Palczewski, M. Worsowicz, Łódź 2010.
• Matelski D., Niemcy na pograniczu polsko-litewsko-białoruskim – przeszłość i teraź­niejszość, [w:] Mniejszość i większość – relacje kulturowe na pograniczach, cz. 2, red. J. Szydłowska, M. Ochmańska, A. Bączek, L. Kościelak, Olsztyn 2016.
• Matelski D. (rec.), Zigmantas Kiaupa, Lietuvos kultūros vertybių kelionės iki 1990 m., Wydawca: Kultūros paveldo departamentas prie paveldo departamentas prie Lie-tuvos Respublikos Kultūros Ministerijos, Vilnius 2006, s. 141, „Archiwista Polski” 2007, r. XII, nr 2 (46).
• Matelski D. (rec.), Zigmantas Kiaupa, Lietuvos kultūros vertybių kelionės iki 1990 m., Wydawca: Kultūros paveldo departamentas prie paveldo departamentas prie Lietu­vos Respublikos Kultūros Ministerijos, Vilnius 2006, ss. 141, „Muzealnictwo” 2008, t. 48 (2007).
• Miknys R., Spuścizna Ludwika Abramowicza, Heleny Romer-Ochenkowskiej i Michała Ro­mera w Bibliotece Akademii Nauk Litwy jako źródło do dziejów byłego Wielkiego Księ­stwa Litewskiego i wschodnich obszarów Korony, „Białostocczyzna” 1998, nr 4 (52).
• Miler J., Współpraca Biura Pełnomocnika Rządu ds. Polskiego Dziedzictwa Kultural­nego za Granicą z Białorusią, Litwą i Ukrainą, „Przegląd Wschodni” 1999, t. VI, z. 1 (21).
• Okupacja sowiecka (1939–1941) w świetle tajnych dokumentów. Obywatele polscy na kresach północno-wschodnich II Rzeczypospolitej pod okupacją sowiecką w latach 1939–1941. Wybór źródeł, red. T. Strzembosz, Warszawa 1996.
• Parafiniuk B., Konferencja naukowa „Polonika w archiwach, bibliotekach i muzeach Białorusi, Litwy i Łotwy”, „Archeion” 1999, t. C.
• Pichoja R.G., Historia władzy w Związku Radzieckim 1945–1991, Warszawa 2011.
• Polak T., Zamki na Kresach. Białoruś, Litwa, Ukraina, Warszawa 1997.
• Pruszyński J., Dziedzictwo kultury Polski, jego straty i ochrona prawna, t. I–II, Kraków 2001.
• Przewoźnik A., Adamska J., Katyń. Zbrodnia – prawda – pamięć, Warszawa 2010.
• Rachuba A., Metryka Litewska: Księga Sigillat 1709–1719, Warszawa 1987.
• Rachuba A., Rejestry podatkowe. Województwo wileńskie 1690 r., Warszawa 1989.
• Rachuba A., Rejestry podymnego. Województwo brzeskie-litewskie 1667–1690 r., Warszawa 2000.
• Rachuba A., Metryka litewska. Księga wpisów nr 131 [od roku 1658], Warszawa 2001.
• Rachuba A., Rejestry podymnego. Województwo nowogródzkie 1690 r., Warszawa 2002.
• Rachuba A., Rejestry podymnego. Województwo mścisławskie 1667 r., Warszawa 2008.
• Rachuba A., Rejestry podymnego. Województwo smoleńskie 1650 r., Warszawa 2009.
• Rachuba A., Rejestry popisowe pospolitego ruszenia szlachty Wielkiego Księstwa Li­tewskiego z 1621 r., Warszawa 2015.
• Radziwonowicz T., Polsko-litewska współpraca archiwalna, „Archeion” 1999, t. C.
• Rąkowski G., Ilustrowany przewodnik po zabytkach kultury na Litwie, Warszawa 1999.
• Руська (Волинська) Метрика. Книга за 1652–1673 рр., підг. П. Кулаковський, Острог–Варшава–Москва 1999.
• Русская историческая библиотека: Т. 20: Литовская Метрика, т. 1 [Книги судных дел], С.-Петербург 1903; т. 30: Литовская Метрика, отделы 1–2, ч. 3: Книги публичных дел, т. 1, Юрьев 1914; т. 33: Литовская Метрика, отдел 1, ч. 3: Книги публичных дел. Пописы войска Литовского [1528, 1565, 1567 гг.], Петроград 1915.
• Sanecka-Tyczyńska J., Wschodni wymiar polityki zagranicznej prezydenta Lecha Ka­czyńskiego (2005–2009), [w:] Obrazy Rosji i Rosjan w Polsce XIX–XXI wieku. Opi­nia publiczna – stosunki polsko-rosyjskie – pamięć historyczna, red. E. Kirwiel, E. Maj, E. Podgajna, Lublin 2012.
• Skowronek J., Współpraca z archiwami litewskimi: warunki – rezultaty – perspektywy, „Archeion” 1997, t. XCVII.
• Stępniak W., Archiwalia polskie w zbiorach państw obcych, „Sprawy Międzynarodo­we” 1984, nr 12.
• Stępniak W., Problemy spuścizny archiwalnej w stosunkach Polski z Białorusią, Litwą, Ukrainą i Rosją, „Sprawy Międzynarodowe” 1992, nr 1–2.
• Stępniak W., Sprawy archiwów w stosunkach Polski z jej wschodnimi sąsiadami, „Ar­chiwista” 1995, r. XXIX, nr 89.
• Stępniak W., Problemy udostępniania archiwaliów w państwach Europy Środkowej i Wschodniej, „Archiwista Polski” 2000, r. V, nr 2 (18).
• Stępniak W., Czy program „Pamięć Świata” powinien zostać zastąpiony konwencją w sprawie ochrony światowego dziedzictwa dokumentacyjnego?, „Archeion” 2011, t. CXII.
• Szymański J., Działalność Biura Pełnomocnika Rządu ds. Polskiego Dziedzictwa Kul­turalnego za Granicą, „Cenne – Bezcenne – Utracone”, czerwiec 1998, nr 3 (9).
• Śliwiński J.P., Uwarunkowania produkcji i spławu przemysłowych towarów leśnych z Wielkiego Księstwa Litewskiego do portów Bałtyku za Zygmunta II Augusta (1544–1572), Olsztyn 2014.
• Taras A., Anatomia nienawiści. Stosunki polsko-rosyjskie XVIII–XX w., Warszawa 2015.
• Voronin V.A., Gruša A.I., Starostina I.P., Horoškevič A.L., Litovskaja Metrika, Księga 228 (Kniga sudnych del Nr 9. Sudebnaja kniga vitebskogo, gospodarskogo maršalka, volkovyskogo i oboleckogo deržavcy M.V. Kločko 1533–1540), Moskva 2008.
• Wilczak J., Wciąż szukamy. Rozmowa z prof. Tadeuszem Polakiem, wiceministrem kul­tury i sztuki, pełnomocnikiem ds. polskiego dziedzictwa kulturalnego za granicą, „Polityka” 16.12.1995, nr 50 (2015).
• Wilczewski W., Kwerendy Regionalnego Ośrodka Studiów i Ochrony Środowiska Kultu­rowego w Białymstoku w archiwach, bibliotekach i muzeach Białorusi, Litwy i Rosji, „Białostocczyzna”, 1997, nr 4 (48).
• Woszczyński B., Współpraca archiwalna z Rosją i Białorusią, „Archeion” 1993, t. XCI.
• Woszczyński B., Archiwum Historyczne Litwy, „Archiwista Polski” 1997, r. II, nr 1 (5).
• Woszczyński B., Losy archiwaliów polskich na byłych ziemiach wschodnich RP, [w:] Archiwa polskie wobec wyzwań XXI wieku. Pamiętnik III Powszechnego Zjazdu Ar­chiwistów Polskich. Toruń 2–4 wrzesień 1997, t. I, red. D. Nałęcz, Radom 1997.
• Woźniak W., Zadania Narodowego Archiwum Cyfrowego w zakresie gromadzenia, przechowywania i udostępniania dokumentów elektronicznych, [w:] Wkład archi­wistów warszawskich w rozwój archiwistyki polskiej, red. A. Kulecka, Warszawa 2012.
• Žulys A.A., Polska polityka zagraniczna Litwy w latach 1938–1939. Studium z historii dyplomacji, Gdańsk 2015.