Argentinos, bestias, chaqwa y pishtacos. La experiencia del terror, la crueldad y la muerte en la conciencia colectiva de los serranos en el periodo del confl icto interno en el Perú
- Institution: Universidad de Łódź
- Year of publication: 2019
- Source: Show
- Pages: 127-162
- DOI Address: https://doi.org/10.15804/sal201904
- PDF: sal/9/sal904.pdf
Argentinos, bestias, chaqwa y pishtacos. The experience of terror, cruelty and death in the collective consciousness of Andean villagers during the internal conflict in Peru
The problem of internal conflict in Peru is a popular research topic that has been analyzed from various scientific perspectives by both domestic and foreign researchers for almost four decades. In addition to the dominant historical and political approaches (mainly focused on structural features of war and its impact on the current shape of the state and society) as well as the anthropological ones (primarily devoted to socio-cultural sources and following reveals of the problem), a significant place is also occupied by the studies of violence, taken up by various disciplines. Application of this perspective is, however, an exceptionally complex task, since, as in the lens, it concentrates systems of links between phenomena and actors, whose figures cannot be clearly outlined. It is particularly evident in relation to forms, scale and perception of terror in the Andes. The article aims at looking for the answer to the question what was going to be the role of the title “terror, cruelty and death” in the military activities in the Peruvian province and how they ultimately influenced collective consciousness of Andean villagers and their attitudes in conflict. Therefore, the analysis concerns, first of all, forms and goals of violence in the Andes and the ways in which serranos visualized them, and then, reactions of the latter to the war experience of dehumanization, death and destruction.
Argentinos, bestias, chaqwa y pishtacos. Doświadczenia terroru, okrucieństwa i śmierci w świadomości zbiorowej serranos w okresie konfliktu wewnętrznego w Peru
Problematyka konfliktu wewnętrznego w Peru stanowi popularny temat badawczy analizowany z różnych perspektyw naukowych tak przez badaczy krajowych, jak i zagranicznych już od niemal czterech dekad. Poza dominującym w tym zakresie ujęciem historycznym i politologicznym (skupionych głównie na strukturalnych uwarunkowaniach konfliktu oraz jego wpływie na bieżący kształt państwa i społeczeństwa) oraz antropologicznym (poświęconym w pierwszej mierze społeczno-kulturowym źródłom i odsłonom problemu) istotne miejsce zajmują również - podejmowane przez różne dyscypliny - studia nad przemocą. Zastosowanie tej perspektywy jest jednak zadaniem wyjątkowo złożonym, gdyż, jak w soczewce, skupia w sobie systemy powiązań zjawisk i aktorów, których figury nierzadko trudno obrysować. Jest to szczególnie widoczne w odniesieniu do form, skali i percepcji terroru w Andach. Celem artykułu jest poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, jaką rolę w działaniach zbrojnych na prowincji pełnić miały tytułowe „terror, okrucieństwo oraz śmierć” i jak ostatecznie wpływały na świadomość zbiorową mieszkańców andyjskich wiosek i ich postawy w konflikcie. Przedmiot analizy stanowią zatem przede wszystkim faktyczne oblicza przemocy w Andach oraz sposoby ich wizualizowania przez serranos, a następnie reakcje tych ostatnich na wojenne doświadczenia dehumanizacji, śmierci i zniszczenia.
BIBLIOGRAFIA:
- A 1987 - J. Ansión, Desde el Rincón de los Muertos. Pensamiento mítico en Ayacucho, Lima 1987.
- A 1989 - J. Ansión (editor), Pishtacos. De verdugos a sacaojos, Lima 1989.
- A , S 1989 (1986) - J. Ansión, E. Sifuentes, La imagen popular de la violencia, a través de los relatos de degolladores, en: J. Ansión (coord.), Pishtacos. De verdugos a sacaojos, Lima 1989, pp.61-105.
- B 1986 - R. Berg, Sendero Luminoso and the Peasantry of Andahuaylas, “Journal of Interamerican Studies and World Affairs”, vol. 28, n. 4, 1986, pp.165-196.
- C P 2009 - J. Calvo Pérez, Nuevo Diccionario, Español Quechua/ Quechua-Español, Lima 2009.
- COMISEDH 2012 - Comisión de Derechos Humanos, Los Muertos de Ayacucho. Violencia y sitios de entierro clandestinos, Lima 2012.
- C 1996 - J. Coronel, Violencia política y respuestas campesinas en Huanta, en: C. I. Degregori (coord.), Las rondas campesinas y la derrota de Sendero Luminoso, Lima 1996, pp.29-116.
- C , L 1992 - J. Coronel, C. Loayza, Violencia política: formas de respuesta comunera, en: C. I. Degregori, J. Escobal, B. Marticorena (coords.), Perú: el problema agrario en debate, SEPIA IV, Lima 1992, pp.509-537.
- C 2003 - J. Cristóbal (ed.), Uchuraccay o el rostro de la barbarie, Lima 2003.
- CVR 2003 - Comisión de la Verdad y Reconciliación, Informe Final de CVR, Lima 2003.
- CVR 2008 - Comisión de la Verdad y Reconciliación, Hatun Willakuy. Versión abreviada del Informe Final de la Comisión de la Verdad y Reconciliación, Lima 2008.
- D 1985 - C. I. Degregori, Sendero Luminoso. I. Los hondos y mortales desencuentros, II Sendero Luminoso: lucha armada y utopía autoritaria, Documento de Trabajo, n. 4 y 6, Lima 1985.
- D 1992 - C. I. Degregori, Campesinado andino y violencia, en: C. I. Degregori, J. Escobal, B. Marticorena (coords.), Perú: el problema agrario en debate, SEPIA IV, Lima 1992, pp.413-439.
- D 1996a - C. I. Degregori (editor), Las rondas campesinas y la derrota de Sendero Luminoso, Lima 1996.
- D 1996b - C. I. Degregori, Cosechando tempestades: las rondas campesinas y la derrota de Sendero Luminoso en Ayacucho, en: C. I. Degregori (coord.), Las rondas campesinas y la derrota de Sendero Luminoso, Lima 1996, pp.189-225.
- D 2003 - C. I. Degregori (editor), Jamás tan cerca arrometió lo lejos, Lima, 2003.
- D 2013 - C. I. Degregori, Qué difícil es ser Dios. El Partido Comunista del Perú - Sendero Luminoso y el conflicto armado interno en el Perú: 1980-1999, Lima 2013.
- D 2015 [1987] - C. I. Degregori, Entre los fuegos de Sendero y el ejército: el regreso de los pishtacos, en: Jamás tan cerca arremetió lo lejos. Sendero Luminoso y la violencia política, Obras Escogidas X de Carlos Iván Degregori, Lima 2015, pp.109-113.
- D , E , M 1992 - C. I. Degregori, J. Escobal, B. Marticorena (eds), Perú: el problema agrario en debate, SEPIA IV, Lima 1992.
- D P 1992 - P. del Pino, Los campesinos en la guerra. O de cómo la gente comienza a ponerse macho, en: C. I. Degregori, J. Escobal, B. Marticorena (coords.), Perú: el problema agrario en debate, SEPIA IV, Lima 1992, pp.487-508.
- D P 1996 - P. del Pino, Tiempos de Guerra y de dioses: Ronderos, evangélicos y senderistas en el valle del río Apurímac, en: C. I. Degregori (coord.), Las rondas campesinas y la derrota de Sendero Luminoso, Lima 1996, pp.117-188.
- D P 2003 - P. del Pino, Uchuraccay: memoria y representación de la violencia política en los Andes, en: C. I. Degregori (coord.), Jamás tan cerca arrometió lo lejos, Lima 2003, pp.49-93.
- D P 2017 - P. del Pino, En nombre del gobierno. El Perú y Uchuraccay: un siglo de política campesina, Juliaca 2017.
- D 2011 - S. Dhakal, Political Anthropology and Anthropology of Politics, “Dhaulagiri Journal of Sociology and Anthropology”, vol. 5, 2011, pp.217-234.
- F G , M 1986 - A. Flores Galindo, N. Manrique, Violencia y campesinado, Lima 1986.
- G 1990 - G. Gorriti, Sendero. Historia de la guerra milenaria en el Perú, t. I, Lima 1990.
- G O 1989 - J. Granda Oré, El Nakaq, o la recreación de la conciencia étnica, en: J. Ansión (coord.), Pishtacos. De verdugos a sacaojos, Lima 1989, pp.115-121.
- ARGENTINOS, BESTIAS, CHAQWA Y PISHTACOS 159
- G M 1997 - C. Guardia Mayorga, Diccionario kechwa-castellano, castellano-keczwa, Lima 1997.
- G 1988 - A. Guzmán, Reportaje del siglo: Presidente Gonzalo rompe el silencio, “El Diario”, 31.07.1988.
- H 2004 - H. Hosoya, La memoria post-colonial: tiempo, espacio y discursos sobre los sucesos de Uchuraccay, Documento de Trabajo n.134, Lima 2004.
- H M 2006 - L. Hurtado Meza, Ejército cholificado: reflexiones sobre la apertura del ejército peruano hacia sectores populares, “Iconos. Revista de Ciencias Sociales”, n.26, 2006, pp.59-72.
- I 1994 - B. J. Isbell, Shining Path and Peasant Responses in Rural Ayacucho, en: D. S. Palmer (coord.), The Shining Path of Peru, New York 1994, pp.77-100.
- J 2009 - E. Jiménez, Chungui. Violencia y trazos de memoria, Lima 2009.
- J , M 2016 - E. Jodłowska, M. Mąka, Pishtaco. Fenomen symbolizacji traumy kulturowej w społecznościach andyjskich, Kraków 2016.
- L 2010 - T. Lewellen, Antropologia polityczna. Wprowadzenie, Kraków 2010.
- L 2012 (1985) - S. Lukes, Émile Durkheim. Życie i dzieło, trad. E. Klekot, E. Szul-Skjoeldkrona, Warszawa 2012.
- M 1989 - N. Manrique, La década de la violencia, “Márgenes 3”, nr 5/6, 1989, pp.137-182.
- M 2002 - N. Manrique, El tiempo del miedo. La violencia política en el Perú 1980-1996, Lima 2002.
- M 2005 - G. Marshall (editor), Słownik socjologii i nauk społecznych, trad. M. Tabin et all, Warszawa 2005.
- O , F 1983 - J. Ossio, F. Fuenzalida, La comunidad de Uchuraccay y la región iquichana, en: M. Vargas Llosa (coord.), Informe de la Comisión Investigadora de los Sucesos de Uchuraccay, Lima 1983, pp. 43-82.
- P 1994 - D. S. Palmer (editor), The Shining Path of Peru, New York 1994.
- P 2008 - J. Pietraszczyk, Peruwiańskie Komitety Samoobrony - w poszukiwaniu nowej roli społecznej, en: M. Kania, A. Kaganiec-Kamieńska (coords.), Doświadczenie demokracji w Ameryce Łacińskiej, Kraków 2008, pp.75-88.
- P -S 2011 - J. Pietraszczyk-Sękowska, Peruwiańskie siły samoobrony chłopskiej. Od konfliktu zbrojnego do transformacji pokojowej (tesis de doctorado sustentada en la UAM en Poznan en 2011).
- P , V , Y 1991 - G. Portocarrero, I. Valentín, S. Yrigoyen, Sacaojos. Crisis social y fantasmas coloniales, Lima 1991.
- P 1998 - G. Portocarrero, Razones de sangre. Aproximaciones a la violencia política, Lima 1998.
- P -Z 2005 - A. Posern-Zieliński, Między indygenizmem a indianizmem. Andyjscy Indianie na drodze do etnorozwoju, Poznań 2005.
- P -Z 2008 - A. Posern-Zieliński, Trudne początki ruchu indiańskiego w Peru, en: M. Kania, A. Kaganiec-Kamieńska (coords.), Doświadczenie demokracji w Ameryce Łacińskiej, Kraków, pp.123138.
- R 2010 - G. Ramos, Death and Conversion in the Andes. Lima and Cusco, 1532-1670, Indiana 2010.
- R -P 2017 - I. Rojas-Perez, Mourning Remains. State Atrocity, Exhumations, and Governing the Disappeared in Peru’s Postwar Andes, Stanford 2017.
- R -M 2013 - C. Rosales-Miranda, Liturgias con sangre, Lima 2013
- S 2013 - J. M. Salcedo, Las tumbas de Uchuraccay: Treinta años después, Iquitos 2013.
- S 1992 - O. Starn, Antropología andina, “andinismo” y Sendero Luminoso, “Allpanchis”, n. 39, 1992, pp.15-71.
- S 2010 - M. Stelmach, Peruwiańskie Siły Zbrojne w procesie transformacji demokratycznej en A. Walaszek, A. Giera (coords.), Transformacje w Ameryce Łacińskiej, Kraków 2011, pp. 51-63.
- S 1999 - J. Steve (editor), Los senderos insólitos del Perú. Guerra y sociedad 1980-1995, Lima 1999.
- Ś -K 2006 - M. Śniadecka-Kotarska, Być kobietą w Peru, Warszawa 2006.
- Ś -K 2011 - M. Śniadecka-Kotarska, Kontekst społeczno-polityczny wizyty Jana Pawła II w Peru, en: T. Szyszka (coord.), Jan Paweł II w Peru, Warszawa 2011, pp. 45-71.
- T 2003 - A. M. Tamayo, ANFASEP y la lucha por la memoria de sus desaparecidos (1983-2000), en: C. I. Degregori (coord.), Jamás tan cerca arremetió lo lejos. Memoria y violencia política en el Perú, Lima 2003, pp.95-134.
- T 1995 - C. Tapia, Autodefensa armada del campesinado, Lima 1995.
- T 1997 - C. Tapia, Las Fuerzas Armadas y Sendero Luminoso. Dos estrategias y un final. Lima 1997.
- T 2001 - V. L. Thomas, Trup. Od biologii do antropologii, trad. K. Kocjan, Warszawa 2001.
- V 2009 - A. Vergara, La memoria de la barbarie en imágenes, una introducción, en: E. Jiménez (coord.) Chungui. Violencia y trazos de memoria, Lima 2009, pp.37-67.
- V 2013 - A. Vergara, Nakaq: una historia de miedo, en: R. Ayala Huaytalla (coord.), Entre la región y la nación. Nuevas aproximaciones a la historia ayacuchana y peruana, Lima 2013.
- V , F 1989 [1987] - A. Vergara, F. Ferrúa, Ayacucho: de nuevo los degolladores, en: J. Ansión (coord.), Pishtacos. De verdugos a sacaojos, Lima 1989.
- W 2016 [2003] - M. Weismantel, Cholas y pishtacos. Relatos de raza y sexo en los Andes, trad. C. Gnecco, Lima 2016.
konflikt wewnętrzny świadomość zbiorowa ludność tubylcza środkowo-południowe Andy internal conflict terror collective consciousness indigenous population the central-southern Andes Peru śmierć death