This study aims to describe a culture-based social studies learning model to foster student multiculturalism. Research and Development design was employed, with junior high school students in Sumedang Indonesia as the subjects of the research. The proposed model is a strategy for crafting a learning environment and experience that integrate culture as inevitable part of the learning process. The teaching materials encompass the diversity of Indonesian cultures. Culture-based learning steps manifest in multiculturalism class contracts, delivery of introductory materials, library inquiry, demonstration of cultural performance, modeling/guest teachers, and value clarification technique (VCT) cultural value analysis, material review and reflection of multiculturalism values. The model significantly influenced the development of student multiculturalism.

In the article, the question is raised whether human knowledge, abilities, emotions and socialization are capable of shaping social structures according to the idea of multiculturalism (which faces a critical situation), introducing the humanistic quality to the principles of coherence and integration. With my own research results in the background (diagnostic polling and individual interviews), integration and identity are presented as strategies determined by aims, subjects (players) and profits (rewards). What has been indicated is the idea worth promoting in the field of pedagogy, in educational institutions and in whole societies, i.e., shaping the culture which re-builds the real power of group life. The postulate to shape such culture in multicultural communities is very hard to implement, but not impossible. The presented results of the studies conducted on a specific group of young Europeans – the participants of a short-term international voluntary workcamp – indicate and illustrate the development of cognitive functions, motivation and interactive activity of kindness- based character.
The interpretative tracks and motifs for the obtained results are sought in K. Illeris’s holistic concept of learning and in other theories of various origin, not much known in the field of pedagogy: H. Simon’s concept of bounded rationality and R. Aumann’s theory of repeated games (otherwise called the theory of “conflict and cooperation” or “interactive decisions”). Applying two different approaches into the discussed issues – the theoretical and empirical, detailed and partially generalized approach – is cognitively interesting and useful in the practical dimension. This might help both to specify the stimuli which cause the evolution of human attitudes and strategies of acting and to design and organize education.

This paper is a report of some studies conducted by the author in the Roma community in the Czech Republic and Slovakia. After a brief introduction and characteristics of the surveyed group, the theoretical basis of the research and the methodological approach was presented. The project was supposed to be an attempt to show the difference between the education of Roma and of the dominant community in their country of residence. The research objective of the project was to identify the Roma perception of education and school duty, to identify and understand the relationship between the Roma identity and their relation to education and participation. Three areas were analysed: identities, culture, and education. The identification of their identities, their participation in culture and the education of the culturally dominant group are indicated. The conclusions concern the current situation of the Roma in these areas and possible recommendations or solutions for the future.

Wojna w Syrii spowodowała w 2015 roku masowe migracje uchodźców do Europy, co zostało potraktowane jako narastający problem, a nie wyzwanie. Polska temu wyzwaniu nie sprostała i nie przyjęła żadnych uchodźców. W tym kontekście warto się zastanowić nad tym, czy Polska w ogóle jest gotowa do funkcjonowania we współczesnym zróżnicowanym świecie. Co można zrobić, by tę gotowość podnieść? Kryzys syryjski zakwestionował także dojrzałość Unii Europejskiej jako wspólnoty społecznej i obnażył fakt, że przyświecająca idei stworzenia Unii motywacja oparta na wspólnocie interesów, jest za słaba dla tworzenia kulturowej jedności1. W dobie kryzysy syryjskiego, okazuje się, że tożsamość europejska jest nadal krucha.

Autorka w swym tekście pragnie zaprezentować „dobre praktyki w zakresie edukacji wielokulturowej”, jakie prowadzi w ramach programów europejskich Zespół Szkół Technicznych im. płk. Gwidona Langera w Cieszynie. Nauczyciele i uczniowie szkoły zdobywają i poszerzają doświadczenia w zakresie kształcenia zawodowego w Hiszpanii i na Ukrainie. Zasadnicza tematyka projektu koncentrowała się wokół spraw branżowych odpowiadających na zapotrzebowanie aktualnego rynku pracy. Młodzi ludzie mieli okazję poznać i porównać zawody zdobywane w ich szkołach, zawody swojego miasta, sprawdzić swoje umiejętności zawodowe podczas różnorodnych warsztatów i zajęć praktycznych w różnych pracowniach. Młodzież poprzez międzynarodowe praktyki zawodowe zapoznaje się również z historią i kulturą danego kraju, a co warto podkreślić, uczy się języków.
W artykule Autorka podaje programy, jakie są realizowane w praktykach zagranicznych i zwraca uwagę na edukację wielokulturową obecną w Hiszpanii i na Ukrainie, jak również wskazuje na zadania, jakie pełni edukacja międzykulturowa w wielonarodowym i wielowyznaniowym społeczeństwie tych krajów.

Western Europe of the early 21st century is going through a process that is sometimes referred to as “the arrival of the Third Wave civilization”, that is the information civilization. The civilizational transformations result in two “revolutions” – post-national and post-industrial. Just like the 19th-century national and industrial revolutions, they involve deep social changes and consequently provoke resistance and a wave of counter-mobilisation against the upcoming “new order” – global, post-national, and post-industrial. The basic assumption of this article is that the classical theoretical schemes developed by Stein Rokkan and Seymour Lipset may come as analytical tools useful in explaining contemporary political phenomena. Rokkan’s theory seems to be the analytical model that is still helpful in explaining the election behaviours as well as political conflicts and divisions present within current political systems, and its heuristic power is high.

The author aims at answering the question: “What activities do the authorities undertake to manage the multiculturalism of the city-state which is situated at the intersection of three cultural spheres (the Chinese, Indian and Islamic) and which constitutes a unique mosaic of religions, denominations, beliefs, ideologies, ethnic and language groups? To what extent do the undertakings of state authorities affect social behaviour of citizens and their mentality?”. Using the document analysis (especially of legal acts), the author discusses: demographical issues, with special regard to the policy of positive discrimination towards autochthonous population of Singapore – Malayans; religious pluralism and secularity of the state which promotes religious harmony; some examples of reactions of the society and officials to the attitudes and statements posing threat to religious harmony; the linguistic policy called multilingualism (with special focus on the role of Singlish – the language which is becoming an attribute of the Singapore identity); the values which school implants in learners so that they could live together and build inclusive society. The author concludes that – in the conditions of Singapore – multiculturalism is becoming a socially functional phenomenon, which enhances the construction of inclusive society and its successful economic, social and cultural development. In the face of the European crisis of multiculturalism, the author encourages researchers to pay more attention to the positive experiences of the countries which do not belong to the European cultural circles.

The author presents activities of intercultural education that support the development of the identity of a modern man functioning in the conditions of multiculturalism. He analyzes three areas of intercultural education. The first, associated with the acceptance and giving meaning to inherited culture. The second one, focused on the development of individual identity, shaping the sense of freedom and responsibility for self-development in the process of learning about one’s culture and other cultures. The third is about shaping attitudes towards representatives of other cultures, awareness of universal values and acquiring dialogic skills in the numerous offers of the global world.

Communicating as a process requires referring to the space of social communication, which I understand as the assumptions of the sense of communication symbols. Hybridity as a phenomenon in culture is on one hand a social fact, the effect of globalization processes, on the other it becomes a challenge in the process of educational narrative. Maintaining continuity and cohesion in culture in the face of the problem of hybridity and building communication capable of taking up this challenge seems to be an important consideration also (and perhaps above all) in the field of pedagogy. Multiculturalism as an idea, if it were to become a social principle, requires a debate of competent interlocutors. Hence the need to reflect on the communicative competence of the units of the multiculturalism standard.

Zasadniczym celem artykułu jest nakreślenie odmienności ontologicznych, funkcjonalnych i aksjologicznych różnorodnych podmiotów bezpieczeństwa, a tym samym szerokiego zakresu jego definicji, która respektować musi co najmniej dwa dopełniające się kryteria, a więc kogo i w jaki sposób definicja ta dotyczy. Istotnym zadaniem tekstu jest także wskazanie na przyczyny zainteresowania problematyką bezpieczeństwa kulturowego w coraz bardziej wielokulturowym, hybrydalnym i płynnym świecie transformacji społecznych epoki postglobalnej, która bynajmniej nie prowadzi do kulturowej unifikacji społeczności i narodów, a wręcz odwrotnie – do wielowymiarowej ich dywersyfikacji. W analizie atrybutów, fenomenów oraz wyzwań bezpieczeństwa kulturowego przywołana zostaje ponad sześćsetletnia i zapomniana tradycja polskiej szkoły prawa międzynarodowego z początku XV wieku, która powstała na bazie koncepcji prawa narodów Pawła Włodkowica, rektora Akademii Krakowskiej i jednego z najwybitniejszych myślicieli polskiej myśli społecznej w wielokulturowej epoce Rzeczpospolitej doby Jagiellonów. Powstałe wówczas koncepcje mogą być inspiracją aksjologii bezpieczeństwa kulturowego odróżnionego od kultury bezpieczeństwa oraz budować międzykulturową perspektywę zrównoważonego modelu relacji osób, grup i organizacji jako konstruktu generującego bezpieczeństwo kulturowe we współczesnej przestrzeni komunikacyjnej i kulturowej współczesnego świata, wyznaczając rolę, jaką spełniać mają w nim refleksja akademicka, edukacja międzykulturowa i aksjologia zrównoważonego rozwoju.

W tekście prezentuję taki sposób rozumowania, zgodnie z którym rozwój zdolności komunikacyjnych w zakresie komunikacji międzykulturowej jest złożonym procesem, który przynosi najlepsze efekty, jeśli jest motywowany wewnętrznie – indywidualnymi dążeniami podmiotu. Takie motywacje pomagają, a w zasadzie tylko one umożliwiają zrozumienie Innego, w oparciu o przekraczanie własnych granic poznawczych. Wrażliwość na różnice kulturowe, świadomość tego, jakie one są i jak można je wyznaczać, podnoszą poziom empatii. Wzmacnianie kompetencji kulturowych w zakresie komunikacji międzykulturowych sprzyja rozumieniu innych, osób reprezentujących najróżniej definiowane grupy i kategorie społeczne. Sprzyja to redukowaniu zjawiska „niewidzialnych grup” – takich, które są postrzegane jako niekomfortowy partner komunikacyjny, którego się unika.

The main goal of the article is to show the possible ways of thinking about the relation between multiculturalism and liberal democracy. Author of the article tries to present some troubles with reconciliation of such political culture and elements of multicultural ideology which supports rights of member of foreign (nonwestern) communities to manifest their cultural convictions freely. In his opinion that would be a little bit naïve to think that all elements of political culture connected with liberal democracy can be accepted by members of the communities in questions. That is why he articulates the thesis that some conflicts between them and people faithful to the ideas of liberal democracy are inevitable and that it cannot be found possible solution of these conflicts which can be gladly accepted by all sides. Someone will have to give up some parts of cultural heritage of a given community if we are supposed to live in peace together. Although the author of the article believes that this resignation should not be limited to only one side of the potential conflict he argues that a political culture of liberal democracy is so precious that its defenders should not abandon it for the sake of ideas of multicultural society even if this brings about some pain on the side of their interlocutors.

W artykule wskazuję na potrzebę uwrażliwiania kulturowego dzieci, jako ważnego aspektu socjalizacji i wychowania oraz ukazuję rolę nauczyciela w tym procesie. W odwołaniu do J. Nikitorowicza koncepcji uwrażliwiania kulturowego oraz A. Bandury teorii społecznego uczenia się przedstawiam wyniki badań własnych przeprowadzonych wśród dzieci w wieku przedszkolnym oraz nauczycieli wychowania przedszkolnego i edukacji wczesnoszkolnej. W opracowaniu podejmuję także próbę odpowiedzi na pytanie, dlaczego warto uwrażliwiać dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym wieku szkolnym na różnice kulturowe występujące pomiędzy ludźmi oraz sygnalizuję korzyści, jakie wynikają z takich działań edukacyjnych.

W artykule poddano analizie dwujęzyczny dramaturgiczno-inscenizacyjny wspólny projekt Sceny Polskiej i České scény (Sceny Czeskiej) Těšínského divadla (Teatru Cieszyńskiego) w Českém Těšíně (Czeskim Cieszynie) pn. Těšínské niebo Cieszyńskie nebe. Ten muzyczny „sentymentalny rajd tramwajowy – sentymentální tramvajová rallye” przez wieki po wielokulturowym regionie i wielokulturowym mieście był – zgodnie z zamierzeniem realizatorów przedsięwzięcia: Jaromíra Nohavicy, Renaty Putzlacher, Radovana Lipusa, Tomaša Kočko – „próbą spojrzenia na cieszyńską ziemię przez pryzmat minionych lat i zdarzeń, pełną nostalgii i humoru, z przywołaniem związanych z tym regionem postaci prawdziwych i mitycznych”1. Próbą przeprowadzoną zgodnie z przyjętą przez autorów projektu nadrzędną, zainspirowaną przez ideę euroregionu, zasadą eksponowania tego, co społeczność pogranicza łączyło/łączy i w efekcie tworzy płaszczyznę wartości wspólnych, a nie tego, co dzieliło/dzieli. Poszukiwanie wspólnych elementów kultury, podobieństw dziejów okazało się tutaj zbieżne z założeniami edukacji międzykulturowej. Przyjętą opcję postrzegania polsko-czeskich pogranicznych dziejów oraz wizję współistnienia obu narodów w Cieszyńskim determinował nadto fakt przyjęcia obu państw w struktury Unii Europejskiej (premiera spektaklu 15 maja 2004 roku). Z tej perspektywy została skonstruowana materia następujących po sobie sekwencji spektaklu i wyłaniała się koncepcja człowieka pogranicza jako człowieka pełniejszego, bo wzbogaconego duchowo innością drugiego. Przedstawienie współuczestniczyło w podejmowanym po 1989 roku procesie formowania odpowiednio wysokiego poziomu zbiorowej tożsamości lokalnej, regionalnej oraz euroregionalnej społeczności zamieszkujących oba miasta graniczne i oba przygraniczne obszary.

Jednym z wyzwań dla edukacji międzykulturowej jest odkrywanie i określanie własnej tożsamości kulturowej (narodowej, religijnej) przez pojedyncze osoby i przez społeczności, które – z jakichś powodów – były pozbawione rzetelnej wiedzy i świadomości o dziedziczonej przez nie tożsamości. Jednostki lub grupy, które nie były kształtowane w ich „rdzennej tożsamości”, a bywa, iż formowano je wbrew tej tożsamości, gdy dochodzą do odkrycia „rdzennej tożsamości”, zaczynają funkcjonować w inny sposób. Ukierunkowują swą aktywność na wartości związane z odkrywaną tożsamością. Dokonują przewartościowania efektów kształcenia, któremu podlegali. Podejmują się przebudowania zasobów „osobistej wiedzy”, dostosowują je do wymagań nowej tożsamości. Konfrontowana jest tożsamość dana (wpojona) przez „bieg życia” z tożsamością zadaną do odkrycia, także do odkrycia jej ukrytych pokładów we własnym doświadczeniu egzystencjalnym, którego sens odczytuje się „na nowo” w kontekście treści właściwych przyswajanej tożsamości. Dla analiz z zakresu edukacji międzykulturowej interesujące poznawczo wydają się sytuacje, gdy swą tożsamość – uprzednio im nieznaną – odkrywają osoby dojrzałe i mające wyrobioną pozycję społeczną, do tego profesjonalnie uprawiające refleksję intelektualną, która splata się z odkrywaniem własnej tożsamości. W Polsce do takich znanych osób, które dowiedziały się o swym żydowskim pochodzeniu i stanęły przed wyzwaniem rozpoznania na nowo swej tożsamości, należą Jan Woleński (urodzony w 1940 roku, o żydowskich korzeniach dowiedział się około 1980 roku, będąc już cieszącym się uznaniem filozofem analitycznym, osadzonym w tradycji filozoficzno-logicznej Szkoły Lwowsko-Warszawskiej) i Romuald Jakub Weksler-Waszkinel (urodzony w 1943 roku w getcie w Starych Święcianach koło Wilna, jako syn Jakuba i Batii Wekslerów, przyjęty i uratowany przez polskie małżeństwo Piotra i Emilię Waszkinelów, dowiedział się o swoim pochodzeniu w wieku 35 lat, w 1978 roku, jako ksiądz rzymskokatolicki, naukowo zajmujący się filozofią francuską). W podjętych tu analizach z zakresu edukacji międzykulturowej za punkt odniesienia proponuję przyjąć dociekania Woleńskiego skupione EDUKACJA MIĘDZYKULTUROWA 2014, nr 3 ISSN 2299-4106wokół „kwestii żydowskich”, które w dużej części dotyczą odkrywania i określania przez niego własnej tożsamości kulturowej. Z jednej strony jest to mierzenie się z przeszłością, zwłaszcza z cieniem Holokaustu, jak również z odkrywaniem kulturowego dziedzictwa polskich Żydów, a także rozliczenie się z taką edukacją, w której obecność Żydów w polskich dziejach była marginalizowana, z drugiej strony jest to poszukiwanie takich rozwiązań, również edukacyjnych, które przyczynią się do budowania lepszej przyszłości. Woleński formułuje ideę „podwójnego inkluzywizmu”, a także – mając na uwadze też cel edukacyjny – inicjuje i podejmuje dyskusje służące pogłębionemu rozeznaniu stanu relacji polsko-żydowskich i ich dalszych perspektyw (w Centrum Kultury Żydowskiej w latach 2001–2003 prowadził autorską serię spotkań z zaproszonymi gośćmi „Polacy i Żydzi – od nowa?”). Rozwijając ideę podwójnego inkluzywizmu, Woleński wyraża przekonanie, iż „kwestie żydowskie pozostaną nierozwiązane, o ile Żydzi będą traktowani przez innych jako wyjątkowi (na ogół w złym sensie) oraz tak będą traktowali samych siebie (na ogół w dobrym świetle). Żydowski ekskluzywizm wewnętrzny (swoisty mesjanizm) [...] i stosowany wobec nich ekskluzywizm zewnętrzny ([...] antysemityzm) są dwiema stronami tego samego medalu. Winny być zastąpione przez inkluzywizm wewnętrzny i inkluzywizm zewnętrzny, tj. akceptację innych przez Żydów i akceptację Żydów przez innych”1. Urzeczywistnianie tak rozumianej wzajemnej akceptacji (podwójnego inkluzywizmu) wymaga odpowiedniej edukacji międzykulturowej.

Artykuł poświęcony jest zabytkom historycznym kultury prawosławnej rejonu Kobryńskiego w obwodzie brzeskim na Białorusi – państwie wielowiekowej i bogatej kultury, w którym istnieją specyficzne tradycje budownictwa sakralnego. W tekście ukazane zostały osobliwości drewnianej architektury sakralnej w mieście Kobryń i na terenach rejonu Kobryńskiego. Szczegółowo została opisana drewniana cerkiew Świętych Piotra i Pawła. Tekst zawiera również wskazanie roli i miejsca murowanych cerkwi w przestrzeni kulturowej miasta Kobryń i rejonu Kobryńskiego. Autor artykułu wnioskuje, że na początku XXI wieku drewniane i murowane cerkwie miasta Kobryń i rejonu Kobryńskiego stały się symbolem i dumą kultury białoruskiej. Współcześnie – w warunkach współistnienia państwa białoruskiego i Cerkwi Prawosławnej, a także rozwoju agro- i ekoturystyki – drewniane i murowane cerkwie stają się nieodłączną częścią przestrzeni kulturowej i wyznacznikiem samoidentyfikacji ludności białoruskiej.

Celem artykułu jest próba interpretacji nowego pluralistycznego typu cywilizacji oraz właściwości współczesnego społeczeństwa wielokulturowego w kontekście przestrzeni edukacyjnej. Na gruncie tego zaproponowano zastąpienie pojęcia edukacji wielokulturowej terminem edukacji polietnicznej, która skierowana jest na harmonizację wzajemnego stosunku między etnicznymi lub narodowymi społeczeństwami, a w ich granicach – między różnymi grupami społeczno-kulturowymi, mającymi różną identyczność kulturową (polityczną, regionalną, płciową, religijną, wiekową, profesjonalną i in.). Zaproponowano i uzasadniono nową architektonikę edukacji wielokulturowej, w centrum której znajduje się życiowy paradygmat jednostki. W związku z tym udowadnia się pięć najważniejszych strategii metodologicznych edukacji wielokulturowej, które są jej punktem orientacyjnym oraz źródłem życiowym.W artykule zostały także zarysowane problemy implementacji projektu edukacji wielo-kulturowej na Ukrainie, które utrudniają harmonizację życia społecznego oraz procesy dialogu międzykulturowego i porozumiewania się.

Artykuł traktuje o pojmowaniu edukacji wielokulturowej wśród rosyjskich uczonych, zostały w nim opisane i omówione jej typologie oraz cele. Autorzy charakteryzują również aktualny stan rozwoju i rolę edukacji wielokulturowej w systemie oświatowym Federacji Rosyjskiej oraz jej faktyczną realizację w praktyce edukacyjnej w rosyjskich szkołach. Omawiają także nie do końca wydolną formułę edukacji wielokulturowej funkcjonującą w tym kraju, jak również wskazują na ważne zadanie, jakie pełni edukacja międzykulturowa w wielonarodowym i wieloetnicznym społeczeństwie rosyjskim.

Autor identyfikuje teoretyczne i społeczne konteksty koncepcji wielokulturowości oraz współczesnej jej krytyki. Problemy z zastosowaniem wielokulturowości wiążą się aktualnie zarówno z potocznymi uproszczeniami jej rozumienia, jak i istotnymi zmianami współczesnych społeczeństw i sposobami interpretacji tych zmian. Niezależnie od tych przemian – wielokulturowość w Polsce pozostaje znaczącym elementem dyskursów publicznych. Celem artykułu jest wskazanie nowych koncepcji wielokulturowości, które uwzględniają wskazane zmiany paradygmatyczne i społeczne. Są to: koncepcja wielokulturowości – jako metaramy kultury różnicy ujawniającej się w spektaklach kulturowych oraz koncepcja wielokulturowości – jako faktu kulturowego negocjowanego w dyskursach potocznych.

Szkoła, a także uczelnie wyższe nie tylko kształcą oraz pozwalają zdobyć wykształcenie, ale również mają znaczenie w kształtowaniu postaw i zachowań względem drugiego człowieka. Ich współczesna rola sprowadza się także do przygotowania do życia w środowisku zróżnicowanym kulturowo. Założenia teoretyczne podjętych badań stanowi koncepcja wielokulturowości w ujęciu Jerzego Nikitorowicza. Materiał empiryczny stanowiący podstawę prowadzonych rozważań został uzyskany za pomocą metody sondażu diagnostycznego z wykorzystaniem kwestionariusza ankiety. Z przeprowadzonych badań wynika, iż badana grupa dostrzega rolę instytucji oświatowych w przygotowywaniu dzieci i młodzieży do życia w środowisku wielokulturowym.