The authors are discussing the shaping of the national identity of Polish-Lithuanian frontier denizens, regarding the historical events of the 20th century. In the first part of the article, they present a brief historical sketch of Polish-Lithuanian relations, putting significant emphasis on the moment of the Sejny uprising beginning, that is August 22nd, 1919. Reclamation of independence after World War I put both countries in a challenging position of building own nationality image. Defining own territorial affiliation of the Sejny region spawned an exceptionally harsh conflict between Poles and Lithuanians, leading to the uprising. The results of these events echo in Polish-Lithuanian relations in the Sejny region to this day. The second part of the article is devoted to the presentation of the multidimensional and constantly created identity concept by Jerzy Nikitorowicz, as an introduction to considering the shaping process of identity among youth of the cultural borderland. The authors point to the fact how important it is to find a platform of dialogue for both parties. They explain selected activities regarding intercultural education, accomplished in local environments by the “Borderland of arts, cultures and nations” center animators in Sejny.

Antropologia pedagogiczna jako określona dziedzina nauki zaczęła kształtować się w XIX wieku. Filozofowie i pedagodzy z różnych państw zaczęli wypowiadać się na temat roli antropologii pedagogicznej w nauczaniu i wychowaniu i opracowywać ją jako samodzielną dziedzinę wiedzy filozoficznej i pedagogicznej. W Niemczech opracowaniem antropologii pedagogicznej jako samodzielnej dziedziny wiedzy zajmował się Karl Schmidt (1819–1864) wraz ze swoimi uczniami, a w Rosji – Konstanty Uszyński (1823–1870), również wspólnie ze swoimi uczniami. W istocie były to dwie szkoły, które nie zawsze wiedziały o swoim istnieniu i pracowały samodzielnie.
Aktualnie w antropologii pedagogicznej istnieje dość duża liczba jej definicji, a także punktów widzenia, jeżeli chodzi o metodologię i metody badawcze. Jeżeli uwzględnimy badania antropologów przeprowadzone w Anglii, Francji, Rosji, USA i Niemczech, to możemy wyróżnić kilka podejść dotyczących definicji antropologii pedagogicznej. Antropologia pedagogiczna rozpatrywana jest jako: 1. metodologia nauk o wychowaniu i jako swoista podstawa pedagogiki ogólnej, do której wchodzą wyniki wiedzy naukowej na temat człowieka w procesie wychowania; 2. jednolita i systemowa wiedza o człowieku wychowywanym i wychowującym i jako samodzielny kierunek o nauczaniu; 3. jako integracyjna nauka o człowieku – podmiocie i przedmiocie kształcenia; 4. jako nauka uogólniająca różnorodną wiedzę o człowieku – podmiocie wychowania, co z kolei wymaga określenia jej metod, przedmiotu, podmiotu, celów i zadań; 5. antropologia pedagogiczna i międzykulturowa, która systematyzuje i podsumowuje cały system wiedzy, umożliwiający regulowanie zarówno problemu Ja, jak i problemu współzależności Ja z innymi Ja oraz pracę w systemie „człowiek–człowiek”.

W artykule zostały poddane analizie naukowe badania komparatystyczne ukraińskich uczonych dotyczące rozwoju pedagogiki w Rzeczypospolitej Polskiej oraz doświadczenia tego kraju w reformowaniu systemu edukacji w kontekście eurointegracji. Podkreślono, że dla ukraińskich uczonych polskie doświadczenia są najbardziej aktualne i interesujące, o czym świadczą liczne publikacje w czasopismach naukowych oraz dysertacje. Określono i przeanalizowano ponadto podstawowe grupy tematyczne takich badań, jak: rozwój edukacji uniwersyteckiej; edukacji międzykulturowej; profesjonalne przygotowywanie przyszłych nauczycieli; modernizacja edukacji zawodowej; transformacje w systemie edukacji szkolnej; nauczanie i wychowywanie uczniów; analiza sylwetek postaci historycznych, które włożyły wielki wkład w rozwój nauk pedagogicznych; nowe podejścia do zarządzania systemem edukacji. Odwołano się do fundamentalnych badań polskich uczonych w zakresie wymienionej problematyki. Sformułowano wniosek, zgodnie z którym polskie szkoły naukowe, reformy w dziedzinie edukacji są katalizatorem naukowych idei ukraińskich uczonych w dziedzinie pedagogiki, wzorem modernizowania edukacji w kontekście jej europejskiego rozbudowywania.

Od połowy lat 90. XX wieku w Republice Czeskiej coraz częściej podejmowana jest kwestia edukacji międzykulturowej. Głównym celem niniejszego opracowania jest charakterystyka ról rodzicielskich wietnamskich rodziców. W pracy przyjrzano się różnymi rodzajami postaw i wpływów rodziców na edukację dzieci. W artykule przedstawiono strategie edukacyjne podejmowane przez rodziców wietnamskich dzieci. Jednocześnie praca ujawnia znaczenie edukacji dla rodzin imigrantów. Z punktu widzenia wietnamskich rodziców najistotniejsze jest zapewnienie dzieciom pełnej integracji ze społeczeństwem czeskim.

Artykuł stanowi prezentację projektu badawczego mającego na celu diagnozę przygotowania polskich nauczycieli i pedagogów (pracujących na różnych etapach kształcenia formalnego) w zakresie edukacji międzykulturowej. Podjęta w projekcie problematyka stanowi odpowiedź na zmiany zachodzące we współczesnym świecie (w tym – na szczególnie wyrazistą w ostatnich latach – intensyfikację ruchów migracyjnych), które wymagają od nauczycieli wiedzy merytorycznej i metodycznej do pracy w zróżnicowanej kulturowo klasie/szkole i wielokulturowym społeczeństwie. Podstawę warsztatu metodologicznego stanowi zbiór autorskich narzędzi – kwestionariusz ankiety i skale pomiarowe, stworzone w efekcie wcześniejszych poszukiwań badawczych i zaadoptowane informatycznie do realizacji badań ogólnopolskich i międzynarodowych.

W artykule zostały zawarte obszerne fragmenty analizy kapitału społecznego opracowanej dla burmistrza Lubska. Autor przedstawia także założenia koncepcji edukacji międzykulturowej adresowanej do społeczeństwa małego miasta. Celem autora jest zainicjowanie dyskusji nad formami współpracy między przedstawicielami władz samorządowych i środowiskiem akademickim w dziedzinie projektowania i realizowania koncepcji edukacji międzykulturowej. Przedstawiony dokument zawiera sugestie działań władz miasta, instytucji samorządowych i organizacji społecznych, na zasadach współpracy międzypokoleniowej.

Autorka w swym tekście pragnie zaprezentować „dobre praktyki w zakresie edukacji wielokulturowej”, jakie prowadzi w ramach programów europejskich Zespół Szkół Technicznych im. płk. Gwidona Langera w Cieszynie. Nauczyciele i uczniowie szkoły zdobywają i poszerzają doświadczenia w zakresie kształcenia zawodowego w Hiszpanii i na Ukrainie. Zasadnicza tematyka projektu koncentrowała się wokół spraw branżowych odpowiadających na zapotrzebowanie aktualnego rynku pracy. Młodzi ludzie mieli okazję poznać i porównać zawody zdobywane w ich szkołach, zawody swojego miasta, sprawdzić swoje umiejętności zawodowe podczas różnorodnych warsztatów i zajęć praktycznych w różnych pracowniach. Młodzież poprzez międzynarodowe praktyki zawodowe zapoznaje się również z historią i kulturą danego kraju, a co warto podkreślić, uczy się języków.
W artykule Autorka podaje programy, jakie są realizowane w praktykach zagranicznych i zwraca uwagę na edukację wielokulturową obecną w Hiszpanii i na Ukrainie, jak również wskazuje na zadania, jakie pełni edukacja międzykulturowa w wielonarodowym i wielowyznaniowym społeczeństwie tych krajów.

The study presents an assessment of the achievements and problems of intercultural pedagogy as an important educational (sub)discipline, which has been developing intensively in Poland – particularly since the 1990s. Against the background of a crisis of multicultural education, a new suggestion was presented aimed at overcoming its drawbacks in the form of the theoretical assumptions and practical solutions of intercultural education. However, understanding and accepting intercultural education depends on many factors – e.g., historical experiences, the developmental level of societies and the socio-political system. This necessitates presenting the essence of intercultural education as well as formulating its message both in Poland and worldwide.

The aim of the study was to establish the level of cultural sensitivity of Polish, Ukrainian and Belarusian students, as well as characterize the differences in this respect between these groups. Cultural sensitivity is understood here as an indicator of intercultural communicative ability, which manifests itself in willingness to engage in interactions with people of different cultures.
The study was conducted using a diagnostic poll with the research tool Intercultural Sensitivity Scale developed by G.M Chen and J.W. Starosta. Another methods employed included the analysis of variance (ANOVA) and LSD test. The subjects of the study were 293 students of Maria Curie-Skłodowska University and Vincent Pol University in Lublin, 91 of whom were Polish, the same number of Ukrainians and 101 Belarusians.
The research showed that the Ukrainian students are the most willing to engage in conversation with a person of different culture, obtaining average and high results for all factors. The lowest results, in turn, belong to the Poles, whose results were all average. Statistical analyses showed that the differences are statistically significant for 4 out of 5 examined dimensions of sensitivity. The students from Ukraine turned out to be the most diversifying group.

The author presents activities of intercultural education that support the development of the identity of a modern man functioning in the conditions of multiculturalism. He analyzes three areas of intercultural education. The first, associated with the acceptance and giving meaning to inherited culture. The second one, focused on the development of individual identity, shaping the sense of freedom and responsibility for self-development in the process of learning about one’s culture and other cultures. The third is about shaping attitudes towards representatives of other cultures, awareness of universal values and acquiring dialogic skills in the numerous offers of the global world.

The article concerns an important aspect of the sociocultural identity which is the self-identification of an individual as a member of the community. The author stress es the importance of the profile description of an individual’s sociocultural identity. He emphasizes the need of joint analysis of the four most important areas of macrocultural identification: euro_global, national, religious and regional. The text is concluded with a methodological proposal for the diagnosis of an individual’s sociocultural identification profile.

In the article the author stresses importance of including intercultural education content into kindergarten education and presents examples of positive results brought by teachers’ actions in this field. The author formulates and empirically verifies the thesis that implementation of intercultural education in kindergarten positively affects the development of social competences of children, improves their relations with peers and arouses in a child the will to get to know himself/herself and others.

W programowych wypowiedziach o edukacji międzykulturowej, wskazujących na jej zasadnicze cele i powinności, przyjmuje się, że należy do nich również poszukiwanie wartości mających wymiar uniwersalny, kształtowanie umiejętności komunikowania międzykulturowego, co wymaga przekraczania granic własnej kultury, wychodzenia na wielokulturowe pogranicza zróżnicowania religijnego i pluralizmu światopoglądowego. Uwzględnia się przy tym przemianę (przemianę duchową), która powinna zachodzić w kimś, kto przyjmuje za własne cele i powinności edukacji międzykulturowej, kto dąży do ich urzeczywistniania, kto z tej racji ćwiczy się w sprawnościach niezbędnych do uczestniczenia w relacjach międzykulturowych. Co więcej, uznaje się, iż dzięki temu może on stawać się „bogatszym wewnętrznie”. Ten zestaw przekonań, leżących u podstaw edukacji międzykulturowej, współgra z kwestiami sygnalizowanymi w tytule, gdzie mowa o klasycznie rozumianym ćwiczeniu duchowym oraz zwraca się uwagę na „wartości ponadkulturowe”, czyli wartości postrzegane jako uniwersalne.
Nawiązuję m.in. do myśli pedagogicznej Tadeusza Kotarbińskiego, łączącego doskonalenie kultury duchowej – wyrażające się m.in. otwartością na wartości i sprawy uniwersalne – z kształtowaniem „ludzi wspólnie rozumnych”. Jako wiodącą kwestię, która może być też przedmiotem ćwiczenia duchowego, będącego formą uprawiania edukacji międzykulturowej, obrano sposoby rozumienia prawdy, dobra i piękna, czyli wartości określanych mianem „ponadkulturowych”, zespolonych z kształtowaniem życia duchowego człowieka. Analizę znaczenia i roli tych wartości usytuowano w interesującym edukację międzykulturową kontekście wielokulturowości i pogranicza, zróżnicowania religijnego i pluralizmu światopoglądowego oraz kompetencji służących komunikacji międzykulturowej. W tym kontekście usytuowane są także – podjęte m.in. za Władysławem Stróżewskim – pytania o rozumienie tych wartości, które uznaje się za jakości przekraczające (transcendujące) ograniczenia danej formacji kulturowej (za wartości transkulturowe). Tak ukierunkowane dociekania mają być przyczynkiem do dalszego rozwoju polskiej koncepcji edukacji międzykulturowej. Mogą być odczytane jako przykład współdziałania refleksji pedagogicznej i filozoficznej, jako ich wspólny wkład do edukacji międzykulturowej. Mogą zachęcać do rozwijania refleksji filozoficznej i aksjologicznej nad problematyką podejmowaną przez pedagogikę i edukację międzykulturową.

Tożsamość jest jedną z kluczowych kategorii, która z uwagi na zmiany kulturowe, światopoglądowe czy ideologiczne uzyskała swoiste reprezentacje interpretacyjne w dyskursach oraz przestrzeni społecznej. Zmiany te skłaniać powinny do refleksji nad dotychczasową percepcją, a także recepcją fundamentalnych kategorii pozwalających zrozumieć, czym współcześnie jest tożsamość i jakie jest jej osadzenie w źródłach podmiotowości rozumianej w perspektywie wykładni Heideggerowskiego bycia-w-świecie (Dasein) czy Lacanowskiego pragnienia oraz relacji do Innego. Egzemplifikacja tych ontologicznych i fenomenologicznych reprezentacji nie jest przypadkowa, nie jest też wyborem dyskursu nazywanego z nieukrywaną dziś dezaprobatą – postmodernistyczną manierą uznawaną w swej ignorancji za (post)prawdę. Wyłonienie przedstawianych w tekście fenomenów kulturowych jest celowym ukazaniem spektrum takiego rodzaju hermeneutyki, która pozwala na uwzględnienie współczesnego rozumienia człowieka jako bytu uwikłanego w postęp technologiczny, określanego przez interes poznawczy i jednocześnie poddanego konieczności emancypacyjnej jako niezbywalnego prawa jednostki wyznaczającego jej miejsce w świecie i dla świata. Z drugiej strony mamy do czynienia z podmiotem, który niezmiennie uwikłany jest we własną historię rodzinną, lęki egzystencjalne czy jednostkowe kompleksy wynikające z nieadekwatności wobec otaczającej rzeczywistości i niepewnych relacji z Innym.

W artykule podjęto rozważania dotyczące nauczania języka romskiego studentów – przyszłych nauczycieli tego języka w Bułgarii. Język romski jest ojczystym językiem wielu dzieci romskich. Są one przygotowywane w rodzinach i przedszkolach do uczenia się dwóch języków równolegle – ojczystego romskiego oraz bułgarskiego. Po dokonaniu analizy literatury naukowej z zakresu edukacji międzykulturowej w Bułgarii i w Europie autor zamieszcza krótką prezentację metodologii używania filmów wideo w procesie nauczania w szkole podstawowej oraz dokonuje oceny roli tychże filmów w rozwoju mowy dzieci romskich w obu językach.

Tekst ten poświęcony jest historii toruńskiego ośrodka badań pogranicza kultur, w którym w latach 90. XX wieku do programu studiów pedagogicznych zostały włączone zagadnienia z edukacji międzykulturowej, najpierw jako zajęcia fakultatywne, później obowiązkowe. Inicjatorami były osoby zajmujące się eksploracją towarzyszącą działaniu pomocowemu dedykowanemu Polakom na Wschodzie. Ośrodek badań ulokowanych w przestrzeni pogranicza zyskał więc własną specyfikę, ma swoje osiągnięcia związane z odbudową szkolnictwa dla polskiej mniejszości narodowej na Łotwie – badanie i działanie w tym obszarze wpisane jest w biografię drogi grupy pracowników i studentów, którzy podjęli naukową współpracę. W tekście zawarto przegląd wybranych projektów, które były i są udziałem osób zajmujących się edukacją międzykulturową na Wydziale Nauk Pedagogicznych UMK w Toruniu.

What is referred to are the results of nationwide quantitative and qualitative studies conducted in several academic environments. The research constitutes the background against which the condition (the current health, inner intellectual and professional situation) of future teachers is shown as well as the determinants of their preparation for work in multicultural conditions. An authored multisided model of teachers’ education has been also presented. The research approach and interpretation of results have been subordinated mainly to social developmental psychology, the idea of constructivist understanding of individual and social development and intercultural education. In applying the constructivist approach, incorporated into pedagogy from other disciplines, the author’s proposal can be seen referring to constructivism with the aim of understanding experiences of adults. It should be emphasized that in the pedagogical literature this mainly concerns the knowledge of small children. The presented study provides a lot of new information and opens new prospects of further research on the border of intercultural education and general pedagogy, pedeutology, several sub-disciplines of psychology and sociology, as well as of other fields of broadly understood humanities, which can enhance the development of intercultural pedagogy.

Children’s literature plays a key role in the process of socialization. It is one of the crucial factors which help the young reader to understand the surrounding world, also in terms of what is one’s own and what is other, different. On the one hand, its task is reflecting the existing reality, on the other-shaping specific attitudes towards it, for example through strengthening existing stereotypes or calling them in question. In English-language literature on the subject one can find numerous analyses of both broadly understood intercultural literature and depictions of individual nationalities, cultures, and races. So far, Polish children’s literature has not attracted much scholarly attention in this respect. It might result from the fact that the Polish population is to a large extent a homogenous group as regards race and nationality. However, this state of affairs is gradually changing, as Poland starts to attract migrants from all over the world and national and ethnic minorities already inhabiting the country are being discovered. In this context, it seems particularly interesting to ask if and how these social changes have influenced Polish children’s literature of today. The goal of this paper is to outline the issue of cultural diversity, in particular the presence of the national and ethnic “other” in the newest Polish children’s literature, according to criteria developed on the basis of Short, Lynch-Brown and Tomlinson’s guidelines (2014). The paper is also an attempt at determining to what extent Polish children’s literature corresponds with the model of intercultural education. As the analysis shows, Polish literature on cultural diversity is scarce, involves non-representative depictions of minorities, and lacks the “insider” perspective, and thus fulfills the postulates of intercultural education only in a limited way.

W podjętych rozważaniach zwracam uwagę na możliwości zaspokajania potrzeb orientacyjnych, kształtowania orientacji życiowych, konstruowania tożsamości przez osoby zaangażowane, aktywne, działające na rzecz drugiego człowieka. Opracowanie to porusza słabo rozpoznane i opisane na polskim gruncie zagadnienie międzynarodowego zagranicznego wolontariatu krótkoterminowego – workcampu i jego znaczenia zarówno dla jego uczestników w zakresie odkrywania sensu życia, jak i propagowania idei pokoju na świecie, tolerancji, szacunku i dialogu międzynarodowego, a zatem realizacji celów i zadań edukacji międzykulturowej.

Rozważania podjęte w artykule dotyczą związków akademickich oraz Szkolnych Klubów Europejskich (Euroklubów) jako ośrodków kształtowania tożsamości międzykulturowej oraz wprowadzania innowacyjnych technologii w warunkach pracy państwowych instytucji szkolnictwa średniego. Artykuł ukazuje, że Szkolne Kluby Europejskie oddziałują na formowanie osobistego nastawienia uczniów szkoły średniej do współczesnego życia i społeczeństwa, ich postawy życiowej i obywatelskiej. Eurokluby pomagają również uczniom stwarzać warunki do odkrywania swoich możliwości samoedukacyjnych, samooceny i samorealizacji oraz zapewniają tworzenie świadomości europejskiej i harmonijnie rozwijanej osobowości, w kontekście europejskiego wymiaru edukacji.