Artykuł przedstawia wybrane wartości chrześcijańskie, odgrywające zasadniczą rolę w wychowaniu i kształtowaniu osobowości człowieka – miłość bliźniego, prawda, rodzina. Ponadto mawia rolę środowisk wychowawczych – rodziny, szkoły, Kościoła – w procesie wychowywania i budowania tożsamości kulturowej.

Niniejsze opracowanie jest poświęcone muzyce romskiej, wyjątkowemu skarbowi kultury romskiej. Muzyka, która znajduje się w centrum kilku dyscyplin ściśle związanych z pedagogiką społeczną, jest jedynym pozytywnym stereotypem kulturowym i możliwym pomostem między mniejszością romską a społeczeństwem większościowym. Przedmiotem pracy są teksty pieśni cygańskich służące jako środek autoekspresji grupy etnicznej, odzwierciedlający doświadczenia życiowe i warunki życia oraz stanowiący wzmacniający atrybut kultury romskiej. Treści pieśni romskich, jako źródło głębokiego i autentycznego świadectwa samych Romów, zostały poddane analizie mającej na celu znalezienie najbardziej znaczących problemów społeczno-pedagogicznych.

On the concept and meaning of the intangible cultural heritage  and phenomena of the contemporary world that threaten it

At the turn of the XXI century it has been realized that the elements of the intangible cultural heritage in fact determine the meaning, sense and values that are represented by elements of tangible heritage. The purpose of the hereby article is to determine what should be understood by „intangible heritage” and what phenomena pose a threat to this heritage. In 2003, the Convention for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage has been adopted by UNESCO, in which Convention the aforementioned concept had been defined and exemplary manifests of intangible heritage had been indicated. However, due to the fact that the awareness regarding the necessity of protection of the aforementioned heritage has appeared only recently and the Convention is the first binding act of international law that relates to intangible heritage, a necessity to thoroughly understand all aspects of the phenomenon arises. Thus, the article refers not only to particular provisions of the Convention. It presents also the standpoint of the representatives of doctrine and refers to studies available on the website of NID – an organization competent in regard to cultural heritage, the purpose of which is the realization of the provisions of the Convention on the territory of the Republic of Poland.

Szkoła na obszarze zróżnicowanym kulturowo – będąc miejscem codziennych kontaktów z Innymi, wzajemnego oddziaływania dziedzictwa kulturowego oraz uczestnictwa w życiu społecznym różnych grup – zmaga się z różnymi wyzwaniami i potrzebami, które stawiają przed nią społeczeństwo, różne systemy oświatowe i grupy narodowe. Wśród wielu zadań realizowanych przez szkołę w środowisku zróżnicowanym kulturowo szczególnego znaczenia nabierają działania związane z kształtowaniem tożsamości uczniów na wielu płaszczyznach (rodzinnej, regionalnej, narodowej, europejskiej). Celem artykułu jest ukazanie specyfiki szkolnej edukacji, uwarunkowanej zarówno doświadczeniami z historycznej przeszłości, świadomością narodową, jak również zachodzącymi procesami integracji i globalizacji. Artykuł ma charakter przeglądowy, obejmuje syntezę wybranych opracowań teoretycznych i komunikatów z badań publikowanych od ponad 25 lat w serii „Edukacja Międzykulturowa”.

Autorka artykułu dokonuje próby opisu wyznaczników tożsamości mieszkańców Zagłębia Dąbrowskiego – regionu na pograniczu śląsko-małopolskim – ze szczególnym uwzględnieniem jego stolicy – Sosnowca. Do opisu tożsamości wykorzystuje Tadeusza Lewowickiego Teorię Zachowań Tożsamościowych, w której wyróżniono sześć obszarów uwarunkowań tożsamości i zachowań tożsamościowych. Autorka podkreśla, że nie bez znaczenia dla kształtowania się tożsamości regionalnej mieszkańców Sosnowca jest fakt zamieszkiwania na pograniczu śląsko-zagłębiowskim oraz historyczne podziały ziem polskich z czasów rozbiorów. Historyczne i geograficzne uwarunkowania przyczyniły się do powstania antagonizmów między Ślązakami i Zagłębiakami, które – w założeniu autorki – mogą przyczyniać się do wzmacniania tożsamości mieszkańców Zagłębia.

Autor zwraca uwagę, że z dotychczasowych badań nad wielokulturowością i skutków funkcjonującej ideologii wielokulturowości wynika potrzeba wypracowania nowej koncepcji kultury wiedzy o sobie i innych, co może i powinna podjąć rozwijająca się obecnie edukacja międzykulturowa. Wskazuje na normy, którymi kieruje się edukacja międzykulturowa, w ustawicznym procesie kształtowania tożsamości kulturowej. Są to między innymi: uczyć się, aby być sobą, doświadczać Innych i potrafić działać wspólnie, wiedzieć o sobie i Innych. W kontekście powyższego przedstawia zadania edukacji międzykulturowej związane z kreowaniem kilku nurtów rozwoju człowieka i jego kultury. Nurt tradycji i kultury regionalnej, inaczej nurt związany z nabywaniem tożsamości rodzinno-lokalno-parafialnej, nurt kultur narodowych i kształtowania się tożsamości narodowej, nurt kultury państwowej, dotyczący kreowania więzi obywatelskich z państwem, nurt dialogu kulturowego i cywilizacyjnego (wewnętrznego i zewnętrznego), inaczej, nurt kreujący wielopłaszyznową tożsamość jednostkową i społeczną oraz nurt symetrycznej akulturacji, między innymi jako wynik mobilności i ruchów migracyjnych na świecie.

In the pedagogical analysis of the undertaken issues, some theoretical and methodological conceptualizations have been applied that refer to: Ward H. Goodenough’s axiological concept of culture as a set of values, Paweł Boski’s theory of the cultural identity based on values and practices in bior multicultural socialization, Tadeusz Lewowicki’s theory of identity behaviours, constructivist perspective and Harold J. Noah’s model of the comparison of academic education. The assumption was also made that the research into the feeling of association with selected social groups manifested by students from the PolishCzech borderland enables one to learn the way(s) in which students understand themselves, the others and the world – the way(s) anchored in their own experience and culture. The differences in the declared by students the feeling of association with selected social groups point to a visible tendency to the young generation’s identification with different communities – of their homeland, local, regional, or more broadly, European or supraEuropean ones. The construction of their own identity by university students means drifting apart from its homogenous dimension and getting closer to discovering the conscious choice of an enriched, multidimensional identity, which is most often determined by processes of the democratization of social life, which take place at various paces and in different scopes. Contrary to their Polish peers, the identity profile of Czech students has mostly a national dimension and is characterized by a clear preference for their own ethnic (national) group in regard to identity, language and social contacts.

Podjęte rozważania koncentrują się na kwestiach dotyczących przejawianych przez młodzież akademicką identyfikacji narodowych. W pedagogicznej analizie podjętej problematyki przyjęto konceptualizacje teoretyczno-metodologiczne, nawiązujące do: Pawła Boskiego teorii tożsamości kulturowej opartej na wartościach i praktykach w warunkach dwu- i wielokulturowej socjalizacji, Tadeusza Lewowickiego teorii zachowań tożsamościowych oraz teorii kontaktu międzygrupowego i wzajemnego różnicowania międzygrupowego, wywodzących się z hipotezy kontaktu. Podstawą do nakreślenia zachodzących procesów identyfikacyjnych w okresie aktualnych zmian społecznych stały się badania porównawcze przeprowadzone w latach 2018-2019 na pograniczu polsko-czeskim. Analiza oraz interpretacja zgromadzonego materiału empirycznego wskazują na zachodzące zmiany w obszarze kryterialnych oraz korelatywnych atrybutów tożsamościowych polskich i czeskich studentów. Są one warunkowane innymi czynnikami niż kulturyzacją i socjalizacją rodzinną, jak również zachodzącymi w różnym stopniu i zakresie zarówno w przeszłości, jak i współcześnie procesami asymilacyjnymi na polsko-czeskim pograniczu.