Deriving from the very concept, colere (culture) should indicate a significant, and at the same time, the main factor which is a human society. Culture exists in close proximity to people and their activities. Subsequently, through participation in a particular social group, everyone may create a system which is called culture. The foregoing interaction highlights the impact of culture on human behaviour and the people’s ability to model and create “the foundations of culture”. Culture forms the human individuality, which over time improves and enriches it, or on the contrary – affects its gradual loss. This means that man exists due to culture – and culture positively coexists or negatively disappears through human actions.
Dynamic trends in the civilizational development of countries, changes in the environment, progress in science, engineering and technology, and in particular information lead to the appearing of new socio-cultural tools for new policy scenarios of military security.
The constant dynamism of these phenomena requires, from our currently formed Armed Forces, mainly bearing the burden of maintaining military security, but also new, unconventional and at the same time resolute response, even to minor regional conflicts which incidentally may become dangerous for Poland over time. Responding to emerging threats will not be unilateral or brief, as the experiences in the former Yugoslavia and in the Middle East indicate.
For a long time, the security of the states was based on military force. Force and sovereignty were the cornerstones of the system of national states. The rest of the military structure was subordinated to the remaining components of the state, e.g., natural resources, geographic location, demographic potential, scientific and technological advancement, etc. Over time, this condition has changed. After the Second World War, two alliances of states centered around the empires of powerful military forces were formed. The rise of military potentials on both sides did not cause the necessity to their use. These potentials have become a great means of deterrence and political influence on their opponents.

W artykule poddano analizie dwujęzyczny dramaturgiczno-inscenizacyjny wspólny projekt Sceny Polskiej i České scény (Sceny Czeskiej) Těšínského divadla (Teatru Cieszyńskiego) w Českém Těšíně (Czeskim Cieszynie) pn. Těšínské niebo Cieszyńskie nebe. Ten muzyczny „sentymentalny rajd tramwajowy – sentymentální tramvajová rallye” przez wieki po wielokulturowym regionie i wielokulturowym mieście był – zgodnie z zamierzeniem realizatorów przedsięwzięcia: Jaromíra Nohavicy, Renaty Putzlacher, Radovana Lipusa, Tomaša Kočko – „próbą spojrzenia na cieszyńską ziemię przez pryzmat minionych lat i zdarzeń, pełną nostalgii i humoru, z przywołaniem związanych z tym regionem postaci prawdziwych i mitycznych”1. Próbą przeprowadzoną zgodnie z przyjętą przez autorów projektu nadrzędną, zainspirowaną przez ideę euroregionu, zasadą eksponowania tego, co społeczność pogranicza łączyło/łączy i w efekcie tworzy płaszczyznę wartości wspólnych, a nie tego, co dzieliło/dzieli. Poszukiwanie wspólnych elementów kultury, podobieństw dziejów okazało się tutaj zbieżne z założeniami edukacji międzykulturowej. Przyjętą opcję postrzegania polsko-czeskich pogranicznych dziejów oraz wizję współistnienia obu narodów w Cieszyńskim determinował nadto fakt przyjęcia obu państw w struktury Unii Europejskiej (premiera spektaklu 15 maja 2004 roku). Z tej perspektywy została skonstruowana materia następujących po sobie sekwencji spektaklu i wyłaniała się koncepcja człowieka pogranicza jako człowieka pełniejszego, bo wzbogaconego duchowo innością drugiego. Przedstawienie współuczestniczyło w podejmowanym po 1989 roku procesie formowania odpowiednio wysokiego poziomu zbiorowej tożsamości lokalnej, regionalnej oraz euroregionalnej społeczności zamieszkujących oba miasta graniczne i oba przygraniczne obszary.

Autor zwraca uwagę, że z dotychczasowych badań nad wielokulturowością i skutków funkcjonującej ideologii wielokulturowości wynika potrzeba wypracowania nowej koncepcji kultury wiedzy o sobie i innych, co może i powinna podjąć rozwijająca się obecnie edukacja międzykulturowa. Wskazuje na normy, którymi kieruje się edukacja międzykulturowa, w ustawicznym procesie kształtowania tożsamości kulturowej. Są to między innymi: uczyć się, aby być sobą, doświadczać Innych i potrafić działać wspólnie, wiedzieć o sobie i Innych. W kontekście powyższego przedstawia zadania edukacji międzykulturowej związane z kreowaniem kilku nurtów rozwoju człowieka i jego kultury. Nurt tradycji i kultury regionalnej, inaczej nurt związany z nabywaniem tożsamości rodzinno-lokalno-parafialnej, nurt kultur narodowych i kształtowania się tożsamości narodowej, nurt kultury państwowej, dotyczący kreowania więzi obywatelskich z państwem, nurt dialogu kulturowego i cywilizacyjnego (wewnętrznego i zewnętrznego), inaczej, nurt kreujący wielopłaszyznową tożsamość jednostkową i społeczną oraz nurt symetrycznej akulturacji, między innymi jako wynik mobilności i ruchów migracyjnych na świecie.

Przedmiotem rozważań tekstu są przysłowia, aforyzmy, związki frazeologiczne, wyrażenia przysłowiowe i porzekadła wykorzystujące motyw psa w opisie jakiejś cechy ludzkiej lub zjawiska świata rzeczywistego, występujące w języku polskim oraz w językach należących do irańskiej grupy językowej: perskim, tadżyckim i szugnońskim. W badaniach nad przysłowiami i frazeologią zastosowano metodę etnolingwistyczną. Wykazano istnienie znacznych podobieństw z metaforami polskimi. Z perspektywy koncepcji ucieleśnionego i osadzonego w kulturze umysłu (EEM), traktującego metafory jako reprezentacje umysłowe, świadczy to o znacznym podobieństwie tak odległych kultur, jakimi są polska i irańska. Podobieństwa te wskazują na istnienie w jakiejś głębszej warstwie faktycznej jedności doświadczenia człowieka niezależnie od różnic dzielących ludzi żyjących w różnych kulturach.

Artykuł jest próbą ukazania zakresu znaczeniowego pojęć: wielokulturowość, międzykulturowość, transkulturowość. Więcej uwagi i miejsca poświęcono transkulturowości jako kategorii mniej prezentowanej w analizach i prowadzonych badaniach. Wskazano na wartość kształtujących się subdyscyplin - pedagogiki międzykulturowej i transkulturowej. Przedstawione analizy i formułowane pytania mają na celu spowodowanie dyskusji dotyczącej zakresu i istoty wymienionych pojęć, wymianę poglądów w postrzeganiu i interpretowaniu subdyscyplin, określaniu, co jest w nich wspólne, a co odrębne, czy i jak je kształtować i rozwijać w kontekście złożonej i dynamicznej teraźniejszości oraz zauważanych licznych problemów przyszłości.

Szkoła w społeczeństwie wielokulturowym jako miejsce kontaktów z Innymi i wzajemnego oddziaływania różnych grup społecznych zmaga się z różnymi wyzwaniami w realizacji funkcji społecznych. W artykule ukazana została analiza społecznych funkcji edukacji i szkoły w perspektywie koncepcji strukturalno-funkcjonalnej, konfliktowej, interpretatywnej i podejścia środowiskowego. Na tym tle podjęto próbę zarysowania koncepcji pracy szkoły w społeczeństwie wielokulturowym, z uwzględnieniem jakości środowiska, które stanowi ważne zaplecze socjalizacyjne uczniów i opanowania kompetencji kulturowych niezbędnych do sprawnego obcowania z ludźmi pochodzącymi z różnych kultur. Zwrócono uwagę na środowisko rodzinne, lokalne, regionalne, a także na kulturę narodową i ogólnoludzką. Dokonująca się socjalizacja oznacza proces budowania wiedzy uczniów, modelowania ich percepcji świata i działania w tym świecie.

Artykuł koncentruje się na kategorii wielokulturowości wpisanej w dziedzictwo kulturowe miasta, będącej przyczynkiem dla praktyki edukacyjnej realizowanej w ramach edukacji regionalnej i międzykulturowej. Wielokulturowe tradycje miasta jako przedmiot działań edukacyjnych ujęte zostały w niniejszym tekście jako próba pogodzenia wewnętrznego i zewnętrznego dialogu tożsamościowego, możliwość spotkania zarówno z Innym, jak i samym sobą. Wskazane idee zaprezentowano w opracowaniu na przykładzie projektu edukacyjnego realizowanego w Lublinie wokół bajki międzykulturowej „O Unijanku - dzielnym chłopcu, który Rzeczpospolitej poznawał kultury”. Bajka powstała z okazji 450. rocznicy zawarcia unii lubelskiej, która dała początek wieloetnicznej, wyznaniowo i narodowo tolerancyjnej Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Uwrażliwiając na wielość i różnorodność kultur, wpisaną w kulturowe dziedzictwo Lublina, stanowi przykład działań pomiędzy lokalnością a międzykulturowością.

Germany on the way to intercultural care for the elderly

Globalization is a process that has brought many changes in recent decades. Improvement and further development of economic aspects meant that people were offered new opportunities, and this outside the country. It is not only the existing infrastructure that is responsible for the fact that the world is increasingly becoming a multicultural world. Despite many changes, differences between cultures in terms of their attitudes and beliefs, but also the meaning and interpretation of everyday life, are still visible. Migration is closely related to labor policy. If legal requirements allow, the goal of many migrants is to earn money abroad. Over 100 nations live and work in Germany (Visser / de Jong 2002, p. 110). Germany is a multicultural country. Due to the growing number of elderly people, caring for them must adapt to a multicultural clientele. Interculturalism is of great importance not only for care but also for society as a whole. Multicultural work teams are and will continue to be an increasingly common form of work in Germany (Barth, 2000). Not only more and more care recipients, but also more and more carers come from other countries and cultures. For this reason, practice and a change of approach are needed to deal with this topic in a delicate and structured way.

On the pedagogical strategy of Florian Znaniecki eliminating intercultural antagonisms for the civilization of the future

The author presents the pedagogical strategy of F. Znaniecki, discovered by himself, which ramains important for intercultural pedagogy, and which was expressed by the philosophically thinking sociologist only in 1929. It is a controversial pedagogical idea, treated as a condition for overcoming intercultural antagonisms in the mode of a new quality of support for subjective development of children and different than usual in upbringing. This is connected with the simultaneous indication of the importance of educationally critical attitude towards the cultural condition of adults, which requires correction by wise people. The text uses new readings of the writings of the classic sociology, although read differently than shown by its common philosophical, pedagogical and sociological interpretations. This thread is more fully discussed and documented in the author’s book, entitled “Claims and transactuality in the humanities. Florian Znaniecki: the legacy of ideas and its cracks”. Znaniecki’s key pedagogical postulate, important interculturally, is the suggestion of the need to move from raising children in the mode of intra-group socialization to supporting their self-education open to recognizing their own passions, to cultural diversity and stimulating the ability to use the encounter with otherness, in recognition of the naturalness of diversity, in recognition of the naturalness of differentiation, albeit without antagonisms. At the same time, education (bringing-up) in this approach is paradoxically to concern mainly adults, with the correction of their claims, including against the absolutization of their own aggressive prejudices, taken over under the influence of socialization dichotomizations. An attempt is made to evaluate the intercultural pedagogical strategy outlined in this way, which from the very beginning has not met with the sufficient recognition of pedagogy, nor has it been properly evaluated. Znaniecki’s strategy is confronted mainly with the approach of R. Rorty, J. Habermas, as well as M. Buber, H. Gadamer, A. Maslow and M. Kundera. The author points to the traces of the legitimacy of inscribed the attitude of T. Lewowicki in the not sufficiently well recognized aspirations of F. Znaniecki himself, following the reflections in the Jubilee Book dedicated to the former for his 80th anniversary.

Stress management strategies, a sense of perceived stress and assessment of depression risk in a group of students of the “Borderland University”

The purpose of this study was to analyze the relationship between coping strategies, perceived stress and depression risk assessment in a group of students in the Polish-Czech borderland. 173 students from the University of Silesia participated in the study. The participants completed the Perceived Stress Scale, the Kutcher Adolescent Depression Scale and the Multidimensional Inventory for Measuring Coping with Stress. The correlation analysis showed that strategies described as adaptive (e.g., active coping, positive reappraisal and development) are negatively related to the perceived stress and severity of depressive symptoms. In contrast, strategies that can be described as non-adaptive (e.g., disengagement, denial) presented opposite (i.e., positive) relationship effects with the perceived stress and depressiveness. In the light of the obtained data, it seems that the repertoire of coping methods presented by individuals to deal with stress may be reflected in their perception of situations as aggravating and in their assessment of the risk of depression. Thus, future psychopedagogical interventions should focus on building personal resources by shaping adaptive (and minimizing those nonadaptive) coping strategies to improve mental health among borderland students.

Education concerned with the intercultural “borderland effect” (a panorama of humanistic tropes and profiles in a retrospect)

The text comprises a normative concern for the educational “borderland effect”. Within the hermeneutical circle, there are: (1) M. Bakhtin’s semiotics of culture and the idea of “borderland effect” as a developmental mechanism increasing the polyphonic dynamics and value of the Other; (2) an analogy to the “decentration” mechanism according to J. Piaget and J. Habermas and the idea of dialogue inspired by H.–G. Gadamer; (3) M. Buber’s idea of two types of faith and difficulties of ecumenism; (4) H. Hesse’s idea of spiritual awakening and inner transformation; (5) the types of adaptation to the complexity of interactions and the vision of identity as “the third value”, following D. Mostwin’s analysis of the Polish emigration in the USA; (6) difficulties with the borderland effect in creating Polish schools in Latvia in D. Urlińska’s experiment; (7) F. Znaniecki’s concern to eliminate intercultural antagonisms; (8) normative strategies towards tradition, freedom and change, as diversified attitudes towards differences and the “borderland effect”; (9) the coupling of interests of the disabled in integrated schools as a borderland problem; (10) the concept of the “borderland order” as a mechanism of sustainability and oscillation in dual integration with shifting the local dominants; (11) B. Skarga’s cultural attitude open to irony, withdrawing cultural persuasiveness. The “borderland effect” brings change of the cultural “meta-pattern” for education. The analyses conducted by M. Mead and F. Znaniecki imply the intercultural education open to differences between the young, against the pressure of antagonisms of the world of adult people.

Scouting and the Polish scouting movement and the idea of interculturalism and education in the conditions of cultural diversity

The Scout and Polish Scouting movement is characterized by the possibility of meeting and cooperation of people from different backgrounds and cultures. A natural thing for this social movement is daily confrontation with Otherness/ Alienness in conditions of cultural diversity and undertaking various forms of educational activity based on the idea of interculturalism. The study presents some partial results of a research project devoted to the content referring to the idea of interculturalism and education in the conditions of cultural diversity, present in the program studies of the scouting movement. These studies contribute to the historical trend of intercultural pedagogy and the history of education in the context of ideological assumptions and activities of children and youth organizations. The article contains a description of the applied conceptual categories and the characteristics of the precursors and the contemporary scouting movement. In a chronological order, it presents a selection of examples of the content of scouting program studies that are related to the idea of interculturalism and intercultural education.

The atmosphere of dialogue in classes I–III of the culturally diverse borderland

The Polish school is constantly changing, which is associated with rapid economic and political changes. We observe very intense population movements taking the form of mass migrations. For these reasons, in the paper, we present the essence of the borderland and its typology, the formation of the intercultural identity of a person from the borderland. It is on the border of cultures that children going to school exchange information, learn about other customs, values, learn respect and tolerance. It depends to a large extent on the teacher/educator, who should build a good atmosphere of cooperation between the educational team of the multicultural borderland. The subject of interpretive research was the ways of defining the work of teachers in grades I–III of the multicultural borderland, indicating the tasks carried out at that time, the meanings given to them by teachers of grades I–III in the Lubuskie Province using non-standardised interviews. The research showed a positive picture of the situation. The respondents’ statements indicated a great need to introduce intercultural education to the school reality.