The cyclic survey, carried out on a representative group of Poles, indicate some changes taking place in the Polish society – what has changed is Poles’ attitude to their own activity which brings no profit but is of general social significance. With no doubt, growing social engagement is a positive phenomenon. The issue which the author has explored for years is the activity and engagement of teachers – especially those inhabiting the Polish-Czech borderland. Borderland is a space which enhances intensive activity and engagement. Transfrontier activities are largely addressed to schools and teachers and the cooperation in the examined area of the southern borderland is very intensive. The research was inspired by earlier projects addressed to teachers on both sides of the border. Its aim was to find out whether the views of teachers engaged in projects are close to the views shared by a broader, representative group of school workers. The obtained empirical data were processed with the use of statistical methods: for testing the statistical significance of differences between variables the chi-square test (χ2) was used, and for measuring the intensity of the relation between variables – Cramer’s V coefficient (0 ≤ V ≤ 1). The research focus was on the surveyed teachers’ activeness concerning both the participation in transfrontier projects and the search for knowledge of the neighbours. The research was also aimed at finding out how the teachers evaluate the activeness, in the field of establishing closer contacts between Poles and Czechs, of other subjects – politicians of all levels and educational institutions or associations. The analyses of the research results concerning this issue reveal the respondents’ strong criticism. It seems worth mentioning, that the respondents themselves present little interest in the activities aimed at establishing closer Polish-Czech contacts.

School is the basic institution introducing into the world of civic values and shaping prosocial attitudes and behaviors. Properly shaped social and intercultural competences are essential for proper functioning in everyday life, which is why in the education process they should be constantly developed and concern both teachers and students. By taking an active part in the mutual learning process, individual individuals can become citizens of the world with high competences. In addition to theoretical considerations regarding the desirable competences of teachers and educators working in a multicultural classroom, the article presents statements of representatives of the pedagogical group allowing to estimate their social and intercultural competences and their self-esteem in this regard.

Położenie geograficzne może być czynnikiem sprzyjającym nawiązywaniu bliższych międzysąsiedzkich relacji. Dzisiaj liczne granice – tak jak właśnie polsko-czeska – mają charakter „zdematerializowany” i istnieją w pamięci i świadomości ludzi. Czy jednak rzeczywiście bliskie sąsiedztwo, podobne uwarunkowania społeczne i kulturowe a nawet bliskość językowa powoduje, że poszukujemy wiedzy o swoich sąsiadach? W naszym kraju od kilku lat możemy obserwować swoiste zafascynowanie Czechami. To wszystko ma swój wymiar ogólnopolski. Czy jednak sytuacja na pograniczu, a więc w bezpośrednim sąsiedztwie, jest podobna? W realizowanych przeze mnie badaniach wśród nauczycieli mieszkających na pograniczu polsko-czeskim interesowało mnie, jak respondenci oceniają swoją wiedzę o Czechach i jak opisują swoich sąsiadów.

W artykule wskazuję na potrzebę uwrażliwiania kulturowego dzieci, jako ważnego aspektu socjalizacji i wychowania oraz ukazuję rolę nauczyciela w tym procesie. W odwołaniu do J. Nikitorowicza koncepcji uwrażliwiania kulturowego oraz A. Bandury teorii społecznego uczenia się przedstawiam wyniki badań własnych przeprowadzonych wśród dzieci w wieku przedszkolnym oraz nauczycieli wychowania przedszkolnego i edukacji wczesnoszkolnej. W opracowaniu podejmuję także próbę odpowiedzi na pytanie, dlaczego warto uwrażliwiać dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym wieku szkolnym na różnice kulturowe występujące pomiędzy ludźmi oraz sygnalizuję korzyści, jakie wynikają z takich działań edukacyjnych.

Autorka podkreśla wychowawczą rolę środowiska lokalnego w socjalizacji i kulturalizacji młodego pokolenia. Zakłada, że udział w różnorodnych lokalnych działaniach buduje świadomość przynależności do określonej grupy, określonego terytorium. Prezentuje wyniki szerszych badań studentów pedagogiki, przyszłych nauczycieli dotyczących poczucia wspólnotowości. Koncentruje się na: identyfikacji lokalnej, stosunku do wartości kulturowych, miejsca oraz aktywności społecznej. W konkluzji stwierdza, że praca edukacyjna, wychowawcza nauczyciela jest zadaniem związanym z misją zorientowaną aksjologicznie, czyli na kształtowanie wartości i postaw, której odniesieniem powinny być wartości kulturowe miejsca – kultura lokalna, ale również misją zorientowaną na kształtowanie nowych wzorów zaangażowania społecznego, obywatelskiego.

Prezentowany tekst jest próbą zwrócenia uwagi na potrzeby oswojenia dokonujących się zmian w przestrzeni globalnej. Zagrożenia i konsekwencje współcześnie dokonujących się przemian w wieloaspektowym zakresie implikują potrzebę podejmowania zintegrowanych działań edukacyjnych. W tekście uwagę skupiam na działaniach szkoły/nauczyciela w sytuacji nieładu światowego. Istotną kwestią pozostaje świadomość nauczycieli oraz ich aktywność wychowawczo-edukacyjna zorientowana na kreowanie świadomości młodych ludzi wobec permanentnych zmian oraz zjawiska wielokulturowości. Jak wskazują minione epoki, istotnym instrumentem regulującym pozytywne współistnienie, relacje społeczne, wspólne funkcjonowanie pozostaje kultura i sztuka, będąca nie tylko odzwierciedleniem rzeczywistości, ale ważnym społecznym komunikatem, materiałem edukacyjnym, a nade wszystko spoiwem społeczności, szczególnie wielokulturowych. Uwzględniając wartość kultury/sztuki, nie tylko jej artyzm, estetykę, ale jej utylitaryzm, celowym zamysłem pozostaje włączenie jej do działań edukacyjnych.

Celem niniejszego opracowania jest zaprezentowanie wyników badań dotyczących rozumienia pojęcia edukacja włączająca przez nauczycieli szkół ogólnodostępnych oraz rozpatrzenie, czy edukacja włączająca jest działaniem celowym, zaplanowanym, czy działaniem intuicyjnym, pozornym. Jest to istotny problem, bowiem warunkiem skutecznego prowadzenia edukacji włączającej jest przede wszystkim rozumienie tego pojęcia przez nauczycieli szkół ogólnodostępnych. Brak rozumienia pojęcia edukacja włączająca może rodzić obawy o kształt jej realizacji. Włączanie to nie tylko przyjmowanie uczniów z niepełnosprawnościami do szkół ogólnodostępnych, ale przede wszystkim dostosowanie programu nauczania do indywidualnych możliwości każdego ucznia, to system oceniania uwzględniający możliwości psychofizyczne poszczególnych uczniów oraz organizacja procesu nauczania z wykorzystaniem odpowiednich pomocy dydaktycznych dostosowanych do specjalnych potrzeb edukacyjnych uczniów. Celem badań było poznanie i rozpatrzenie sposobów rozumienia pojęcia edukacja włączająca przez nauczycieli szkół ogólnodostępnych. W badaniach wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego z użyciem techniki ankiety. Otrzymane wyniki badań pokazują, że edukacja włączająca nadal jest pojęciem, które wymaga doprecyzowania i propagowania wśród nauczycieli. Pomimo swojej obecności zarówno w literaturze przedmiotu, jak i w praktyce edukacyjnej nadal budzi niezrozumienie, co utrudnia pełną realizację tego modelu nauczania.

W opracowaniu autorka pragnie zwrócić uwagę na spotkania nauczyciela z Innym w przestrzeni edukacyjnej, w odniesieniu do koncepcji edukacji międzykulturowej. Innym, czyni dziecko z układu ryzyka, które charakteryzuje się wzrastaniem w trudnych warunkach socjalno-bytowych oraz zmaganiem się z kryzysami rozwojowymi okresu dzieciństwa i dorastania. Uwzględniając klasyfikację typów nauczycieli w ujęciu Zbigniewa Zaborowskiego, autorka interpretuje narrację spotkań Innych (dzieci z układu ryzyka) z nauczycielami wyzwalającymi, obojętnymi, konfliktowymi, rzeczowymi, a także z nową kategorią pedagoga utworzoną na podstawie dziecięcych opowieści (typ umęczony).

W artykule przedstawiono skrótowo podstawowe założenia autorskiej koncepcji twórczych orientacji życiowych. Wyeksponowano znaczenie holistycznej koncepcji edukacji międzykulturowej we współczesnym świecie. Opisano założenia metodologiczne własnych badań jakościowych oraz ich wyniki. Materiał empiryczny z badań terenowych przedstawiono w formie opisu jakościowego oraz matrycy i sieci, zgodnie z koncepcją analizy danych Milesa i Hubermana. Wskazano na otwartą postawę badanych nauczycielek wobec odmienności kulturowej, podejmowanie różnych działań edukacyjnych na rzecz integracji i budowania wspólnoty. Podkreślono funkcję inspirującą opisanych doświadczeń badanych nauczycielek, za szczególnie cenne uznano angażowanie do wspólnych przedsięwzięć nie tylko uczniów, ale i rodziców, które służy realizacji idei partnerstwa edukacyjnego.

Formalna i nieformalna relacja między nauczycielem a uczniem jest istotnym aspektem, który bezpośrednio przekłada się na jakość procesu edukacyjnego. Z perspektywy inkluzji istnieje jeszcze większa potrzeba skupienia uwagi także na płaszczyźnie relacji nauczyciela i ucznia z innego kręgu kulturowego, ponieważ specyfika społeczno-kulturowa przenika do codziennych interakcji w szkole i w istotny sposób warunkuje motywację i uczenie się ucznia romskiego. Celem prezentowanych w artykule badań było wyjaśnienie istotnych aspektów relacji nauczyciel-uczeń, które mają wpływ na młodych Romów, oraz na ich postrzeganie szkoły i edukacji. Z badań wynika, że za istotne aspekty można uznać postrzeganie nauczycieli przez uczniów (koncepcje wstępne), poziom otrzymywanej pomocy i wsparcia, nierówności i dzielenie się z uczniami informacjami o ich perspektywach.

Artykuł przybliża czytelnikowi wybrane aspekty obrazu nauczyciela akademickiego w deklaracji grupy studentów polskich i zagranicznych. W związku z zwiększającym się udziałem studentów z zagranicy w polskim rynku edukacyjnym autorka poszukiwała odpowiedzi na temat oczekiwań studentów związanych z rolą nauczyciela akademickiego. Celem artykułu jest przedstawienie wybranych aspektów roli nauczyciela w opinii studentów zagranicznych oraz polskich. Badanie opinii studentów zostało przeprowadzone w maju i czerwcu 2019 roku w Akademii WSB w Dąbrowie Górniczej, gdzie uczą się studenci z Polski, Ukrainy i wielu innych krajów świata. Autorka zakładała, że z powodu różnic kulturowych obraz nauczyciela akademickiego w oczach poszczególnych grup studentów może się różnić. Z przeprowadzonych badań wynika jednak, że studenci, co prawda, preferują różne formy zajęć, ale niezależnie od kraju, z którego pochodzą, oczekują aktywnego i energicznego nauczyciela, przekazującego wiedzę w sposób jasny i zrozumiały, będącego profesjonalistą w swojej pracy.

The text presents a weighty problem of the authority in pre-school education, which as an element of educational practice plays a decisive role in the process of generating cultural awareness of the child. The direct subject of the analysis are fragments of teacher-student dialogues that focus on the problem of authority; its practical exemplification is St. Francis (also the patron of the kindergarten in which the research was carried out). The teacher is participation in the process of transmitting knowledge about authority and in creating an emotional relationship between authority and student is particularly interesting. The problem of authority, which was essential for the article, turned out to be important for recognizing the importance of the so-called pedagogy of authority within which the child’s identity is at stake. In this sense, the article is a contribution to the discussion on the construction of the child’s subjectivity in the institutional context.

Aktualnie antropologia pedagogiczna staje się integralną dyscypliną w procesie edukacyjnym. Człowiek jest badany z punktu widzenia historii i kultury, w okresie przemian politycznych i ekonomicznych oraz na każdym poziomie rozwoju społecznego. Współczesny świat jest niezwykle różnorodny i niejednoznaczny. Narastają nierówności społeczne na wszystkich poziomach, rośnie liczba ubogich, pojawiły się nowe światowe problemy migracji i uchodźców. Zobowiązuje to również antropologię pedagogiczną, aby pomagała pedagogom w szybkim i skutecznym rozwiązywaniu palących problemów związanych z edukacją i wychowaniem. Artykuł pokazuje, jak prace naukowe rosyjskiego filozofa Jerzego Szczedrowickiego mogą pomóc współczesnej antropologii pedagogicznej. Podano ogólną ocenę wkładu J. Szczedrowickiego w rozwój antropologii pedagogicznej i zwrócono uwagę na aktualność praktyk naukowych naukowca, które nie straciły aktualnie na znaczeniu i mogą być wykorzystywane zarówno w pedagogice, antropologii pedagogicznej, jak i edukacji międzykulturowej.

Pogranicze jest kategorią, która doczekała się wielu rozstrzygnięć teoretycznych, zarówno na gruncie filozofii, jak i socjologii czy pedagogiki. Na potrzeby prezentowanych analiz przyjęłam kategorię pogranicza w ujęciu terytorialnym, w którym jest to obszar, wspólna przestrzeń, na której funkcjonują dwie lub więcej grupy etniczno-kulturowe. Formy współżycia ukształtowane są poprzez bycie obok – styczność z sobą i wzajemne kontakty. To przenikanie się, mieszanie kultur sprawia, że jest bardzo specyficznym terytorium. Przestrzeń, na której w sposób naturalny mogą zostać wypracowane normy warunkujące życie blisko siebie – mimo dostrzeganych różnic. Relacje na Pograniczu są zależne od wielu czynników. Część z nich związana jest z działaniami podejmowanymi indywidualnie przez poszczególne osoby, inne są inicjowane, promowane i realizowane przez różnego rodzaju instytucje, organizacje, związki i stowarzyszenia. Na Pograniczu polsko-czeskim w sposób bardzo intensywny rozwija się współpraca transgraniczna. W przygotowanym tekście prezentowane są analizy uzyskanych wyników badań prowadzonych wśród nauczycieli. Autorkę interesowało, czy badani angażują się w działania transgraniczne i jak je oceniają.

“I would like to be a teacher because...” A process of a choice of profession in the context of autobiography of students of pre-school and early-school pedagogy

The paper presents results of quality research aimed to study autobiographical experience of future teachers of pre-school and early school education concerned with their choice of profession. The research was conducted in 2019/2020 among 164 female students of the second year of pre-school and early school pedagogy at Faculty of Education of University of Białystok. In the first part of article various elements of the research are presented including the object of analysis, characterisation of the environment of investigations and an investigative test. A large part of the article is devoted to the presentation of the research results relating to the motives for choosing the occupation of teacher. Based on casual autobiographical statements of the students the circumstances, events and life experiences were presented that played crucial factors in the process of their job choice. Analysing their narrative prominent figures were identified that played an important part in decision making involved in selecting job of pre-school and early school teacher. The last part of the article includes the research conclusions. Furthermore, implications for theory, practice and research on professional development of teachers are also discussed.

Bolesław Wojciech Sadaj (1908–1997), Founder of Pedagogical Studies in Szczecin

The article is a biography, showing the life and work of Bolesław Wojciech Sadaj (1908–1997) as a creator of pedagogy in Szczecin in the organizational and scientific terms. Bolesław Sadaj was a teacher, organizer of teacher training in Szczecin, school superintendent, university teacher, researcher, social and educational activist. He was an important person for the education in Szczecin and Western Pomerania in the second half of the twentieth century, examining the work of teacher, the profession of teacher, their need for education, training and improvement as well as the participation of schools and teachers in the integration processes in Western Pomerania after World War II.

Janina Parafiniuk-Soińska (1922–2012), Educator and Academic from Szczecin

The article presents professional and scientific acitivity of professor Janina Parafiniuk-Soiński. The scientist was connected with Szczecin (family and professionally) already since 1949. She actively participated in the construction of the Szczecin academic education because worked at Wyższa Szkoła Nauczycielska and Wyższa Szkoła Pedagogiczna. These institutions, as we rememeber, can be considered as a praforma of University of Szczecin, including Instytut Pedagogiki. The professor also served as a director of the latter institutions in the most difficult period of its operation, which certainly required from the considerable amount of work and effort. The paper also presents the directions of scientific work – research focusing on two fundamental: learning process in teaching and initial preparation of teachers at university level. Also invoked the image of Janina Parafiniuk-Soińska in the memories of her colleagues and students at the same time pointing out its most important qualities as a man and scientist.

Empathy of future teachers and their intercultural sensitivity

This article is empirical. It presents the results of a study aimed at determining the level of empathy and intercultural sensitivity of future teachers. Preparation of teachers to fulfil the pedagogical role of school, especially in the current situation caused by the war in Ukraine and the enrolment of approximately 200,000 Ukrainian children into the Polish education system, involves the necessity of adequate training of candidates for this profession. What is significant in this context is the definition of empathy, which should be understood as the ability to respectfully understand the other person and the inner power that guides and motivates an individual to pro-social behaviour. Another important element of that definition is cultural sensitivity understood as an indicator of cross-cultural communication ability, manifested in the readiness to interact with people from different cultures. The study was conducted employing a diagnostic survey with the use of a revised version of the Empathic Understanding Questionnaire by Andrzej Węgliński and the scale of intercultural sensitivity developed by Guo- Ming Chen and William Starosta in the Polish adaptation of Dariusz Majerk and Mariusz Korczyński. The survey involved students in pedagogical faculties from various higher education institutions in Poland. The results of the study reveal the need for pedagogical preparation of future teachers to fulfil their professional role to the highest possible extent.

A culturally diverse school in Poland. Experiences of Bydgoszcz teachers in the first period of the war in Ukraine

The article describes the experiences of Bydgoszcz teachers working in culturally diverse schools in the first period of the war in Ukraine (from February 24 to April 22, 2022). The basis of the article is the analysis of the statements provided by the participants of the conference “A Ukrainian student in the Polish education system. How to help teachers create a multicultural learning environment?” organized at the Kazimierz Wielki University, by its Department of Didactics and Studies on Culture of Education and the Kuyavian-Pomeranian Centre for Teacher Education in Bydgoszcz. The statements presented in the article concern the experience of eighty teachers from Bydgoszcz schools of various levels as well as academics, doctoral students and students working in educational institutions. The article is a contribution to the methodical trend of intercultural pedagogy. It contains practical tips on the work of teachers in culturally diverse classes, developed on the basis of current statements provided by people taking care of refugees from Ukraine.

About encounter. In searching of spiritual dimension in educational-didactical relation

The purpose of this essay is to point out how important for righteous educational – didactical course the problem of encounter is. The method applied by author relies on analyzing the concept of encounter from the perspective of humanities and social studies. Thanks to that, there can be pointed out the essential (spiritual-metaphysical) aspect of encounter as an interpersonal event by reference to ontological category, of which example could be the space of interrelationship. The author assumed that an encounter is unquestionably a positive occurrence. The reference in this reflection is an issue of spiritual potential of homo sapiens and what comes with it – the culture condition of human population. Recently it is characterized rather weak, whereas the undisputed preeminence – domination of mass culture, which annihilates the spiritual element. For every humanist this situation is a justified reason for concern. Going back to the fundamental matter – strengthening the position of high culture, remembering that human being is an animal symbolicum and can not focus only on meeting the needs of a lower rank. Notwithstanding spirituality is demanding. It makes high demands, for the highest price, which the human has to pay that is the question of abjuration and that only a few can afford. All hope maintains in teachers – idealists who adoring the ideals of high culture will strengthen their spiritual existence and furthermore in educative process inspire and pass on values and ideals to their students, pupils. Conclusion which comes to mind after the analysis is following: a true educational – didactical relation can occur only then and exclusively when it will be in consequence of an encounter set on the spiritual foundation, of which the main beneficiaries will be students and pupils.