Położenie geograficzne może być czynnikiem sprzyjającym nawiązywaniu bliższych międzysąsiedzkich relacji. Dzisiaj liczne granice – tak jak właśnie polsko-czeska – mają charakter „zdematerializowany” i istnieją w pamięci i świadomości ludzi. Czy jednak rzeczywiście bliskie sąsiedztwo, podobne uwarunkowania społeczne i kulturowe a nawet bliskość językowa powoduje, że poszukujemy wiedzy o swoich sąsiadach? W naszym kraju od kilku lat możemy obserwować swoiste zafascynowanie Czechami. To wszystko ma swój wymiar ogólnopolski. Czy jednak sytuacja na pograniczu, a więc w bezpośrednim sąsiedztwie, jest podobna? W realizowanych przeze mnie badaniach wśród nauczycieli mieszkających na pograniczu polsko-czeskim interesowało mnie, jak respondenci oceniają swoją wiedzę o Czechach i jak opisują swoich sąsiadów.

Globalization phenomena not only enhance cultural cognition but also foster establishing close relationships, which might be also legally confirmed. Today, many borders - like the Polish-Czech one - are “dematerialized” and exist more in the memory and awareness of people than in the physical sense. For the needs of the analyses, the category of borderland in its territorial sense was applied. Living in the borderland provides chances for establishing close interpersonal relations. What enhances the establishing of such relations in the case of the Polish-Czech borderland are the similarity of languages, common history and cultural closeness. This also fosters contracting mixed marriages. However, do close neighbourhood and similar social environments really make people seek contacts with neighbours? Does this enhance shaping a positive attitude to cultural diversity. The conducted analyses were aimed at familiarizing with the declarations of the examined university students from Poland and the Czech Republic concerning the way in which mixed marriages are perceived in their environment.

Podjęte rozważania koncentrują się na kwestiach dotyczących przejawianych przez młodzież akademicką identyfikacji narodowych. W pedagogicznej analizie podjętej problematyki przyjęto konceptualizacje teoretyczno-metodologiczne, nawiązujące do: Pawła Boskiego teorii tożsamości kulturowej opartej na wartościach i praktykach w warunkach dwu- i wielokulturowej socjalizacji, Tadeusza Lewowickiego teorii zachowań tożsamościowych oraz teorii kontaktu międzygrupowego i wzajemnego różnicowania międzygrupowego, wywodzących się z hipotezy kontaktu. Podstawą do nakreślenia zachodzących procesów identyfikacyjnych w okresie aktualnych zmian społecznych stały się badania porównawcze przeprowadzone w latach 2018-2019 na pograniczu polsko-czeskim. Analiza oraz interpretacja zgromadzonego materiału empirycznego wskazują na zachodzące zmiany w obszarze kryterialnych oraz korelatywnych atrybutów tożsamościowych polskich i czeskich studentów. Są one warunkowane innymi czynnikami niż kulturyzacją i socjalizacją rodzinną, jak również zachodzącymi w różnym stopniu i zakresie zarówno w przeszłości, jak i współcześnie procesami asymilacyjnymi na polsko-czeskim pograniczu.

Opracowanie jest próbą spojrzenia na miejsce, jakie zajmuje edukacja uniwersytecka w procesie budowania projektu życiowego przez młodych dorosłych/cieszyńskich studentów na pograniczu polsko-czeskim. W tekście podjęty został ważny wątek, opisujący stosunek młodych ludzi do kształcenia, rozumianego nie tylko jako proces podnoszenia poziomu swojego wykształcenia, ale - w głównej mierze - wzrostu życiowych kompetencji, a także podnoszenia poziomu zadowolenia ze swojego życia. Jednym z wymiernych efektów tego procesu powinno być bardziej świadome podejmowanie decyzji i odpowiedzialności za siebie, a także własne życie i dokonywane wybory. Grupą, która w sposób najbardziej bezpośredni może tego doświadczać, jest młodzież studiująca, w tym opracowaniu opisywana jako „młodzi dorośli”. Przed nią bowiem otwiera się szansa nabywania nowych umiejętności w oglądzie świata i swojego w nim miejsca, które wzrastać powinny wraz z okazją do zauważania i pomnażania własnych zasobów, by łatwiej zabezpieczyć swoją przyszłość. Studiujący młodzi dorośli na pograniczu polsko-czeskim stanowią grupę, dla której ten etap edukacji jest przepustką do dojrzałości, a obecne w nim wydarzenia współtworzą jakość ich życia. Wspomniani młodzi dorośli są świadomi potrzeby utrzymania wysokiego statusu wiedzy i kompetencji za pośrednictwem sprofilowanej i ustawicznej edukacji, co sprzyja ocenie ich własnego życia jako zgodnego z zadaniem rozwojowym tego okresu i satysfakcjonującego na tym etapie.

Life plans of the inhabitants of the Polish-Czech borderland against a comparative background

The article concerns a part of the research carried out among learners and university students from the Polish-Czech border area (Prudnik, Nysa and Opole counties on the Polish side and Moravian-Czech district on the Czech side) within the Pradziad Euroregion Project. The theoretical aim of the project was to get to know the lifestyle and quality of life of the inhabitants of the Czech-Polish border area, their life plans and identity, as regards the activities of the Pradziad Euroregion, as well as the knowledge of young borderland inhabitants about the life and problems of their neighbours from abroad. The practical aim of the project was to raise awareness of the role of quality of life for the functioning of the society by popularising the issue (conferences, publications) and the possibility of enriching the knowledge of these young inhabitants. This article presents only the part of the research that deals with respondents’ opinions on life plans in the context of the Polish-Czech borderland. The analysis was focused on one of the specific questions of the research: What are the life plans of pupils and university students from the Polish-Czech borderland? The research results refer to the declarations related to plans to stay in the homeland, perceptions of the respondents’ place of residence, or perceptions of the different qualities of their own towns and countries. In the data analysis, statistical methods related to testing the statistical significance of differences between variables with the Chi-square test (x2) were applied.

What is explored in the presented text, in reference to the results of authorial studies conducted in 2005/06 and 2012/13 on teachers working in kindergartens, primary, lower- and upper-secondary schools, are the issues of the implementation of intercultural education in the Polish-Czech borderland. This is done in reference to the levels of the work of school and the teacher, outlined by Jerzy Nikitorowicz, within three major tasks of intercultural education. The empirical data based on questionnaire surveys, observation and document analysis allowed for characterizing contemporary chances and barriers of education towards interculturalism in the environment of both urban and rural school.

The theoretical and methodological framework of the undertaken considerations is determined by the basic conceptual categories – the linguistic image of the world, culture and values. In the analysis of their educational context, some assumptions were adopted from the field of linguistics and sociolinguistics (the perspective of the cultural context in linguistic research), social and cultural anthropology (with particular focus on its anthropocentric-cultural trend), axiology (its phenomenological orientation) and cognitive psychology (its cognitive-developmental theories). At the same time, the assumption was made that the study of the linguistic image of the value of friendship appreciated by learners from the Polish-Czech borderland enables treating language as a source of knowledge (anchored in their own experience and culture) about the ways they understand the world. In the analysis of qualitative empirical material, a reductive and expansive method of data processing was used, as well as the assumptions of the interpretative approach to the analysis of the statement meanings in the context of: understanding the respondents’ thoughts, critical common-sense understanding and theoretical understanding. In preparing a full description of the linguistic image of the value of friendship preferred by children, a phenomenological approach was also used, consisting in moving from individual textural-structural relations of meanings and the essence of the respondents’ experiences to a synthesis in the form of a description of their axiological experiences.