Tekst ten poświęcony jest historii toruńskiego ośrodka badań pogranicza kultur, w którym w latach 90. XX wieku do programu studiów pedagogicznych zostały włączone zagadnienia z edukacji międzykulturowej, najpierw jako zajęcia fakultatywne, później obowiązkowe. Inicjatorami były osoby zajmujące się eksploracją towarzyszącą działaniu pomocowemu dedykowanemu Polakom na Wschodzie. Ośrodek badań ulokowanych w przestrzeni pogranicza zyskał więc własną specyfikę, ma swoje osiągnięcia związane z odbudową szkolnictwa dla polskiej mniejszości narodowej na Łotwie – badanie i działanie w tym obszarze wpisane jest w biografię drogi grupy pracowników i studentów, którzy podjęli naukową współpracę. W tekście zawarto przegląd wybranych projektów, które były i są udziałem osób zajmujących się edukacją międzykulturową na Wydziale Nauk Pedagogicznych UMK w Toruniu.

W roku 1989 na terenach byłego ZSRR dokonały się zmiany polityczne i społeczne. Na fali odzyskiwania niepodległości w krajach anektowanych do składu Kraju Rad, uaktywniła się polska mniejszość narodowa. Zyskała szansę na odtworzenie szkół polskich istniejących przed wojną między innymi w niepodległej Łotwie. Zaczęto powoływać do życia placówki edukacyjne, w których dzieci mogły pobierać naukę w języku ich przodków. Otwarto sześć takich szkół - trzy średnie i trzy podstawowe. Z różnym powodzeniem rozwijały one swoją działalność „potykając się” o problemy, jakie stawiano im po drodze, zmieniając prawo oświatowe, ograniczając finansowanie z budżetów gminnych. Nie wszystkie szkoły poradziły sobie i po kilkunastu latach działania zostały zamknięte. Tekst przedstawia historię najnowszą jednej z nich. Pokazany został wieloletni wysiłek organizatorów placówki działającej w Jekabpils od 1994 i zamkniętej w 2015 roku. Opisana została nadzieja towarzysząca powstaniu szkoły, tworzenie klimatu i kultury szkoły. Przez wiele lat trwała walka o pozyskanie uczniów. Pokazany został wysiłek nauczycieli delegowanych do pracy z Polski, upominających się o poziom kształcenia w języku polskim, przeciwstawiających się zmianie koncepcji pracy szkoły pomyślanej jako placówka z wykładowym językiem polskim, którego status władze zmieniły na język obcy. Przedstawiona dokumentacja planów remontu, rozbudowy czy budowy od podstaw nowej placówki wytworzona w latach 2005-2010 przez zainteresowane sprawą podmioty po obydwu stronach granicy, pokazuje determinację miejscowego środowiska polskiego, poszukującego wsparcia swojej inicjatywy po obu stronach granicy. Jednak okazało się, że na szkole w Jekabpils nikomu nie zależało, poza działaczami Związku Polaków na Łotwie i polskimi nauczycielami. Dzisiaj pozostały jedynie dokumenty i wspomnienia.

Aktualnie obserwujemy na świecie wzrost zainteresowania badaczy problematyką uchodźstwa. Mimo faktu, że w Polsce relatywnie niewielka grupa cudzoziemców otrzymuje ochronę międzynarodową, to zakres badań prowadzonych przez przedstawicieli nauk społecznych (w tym pedagogów) poszerza się. Analiza treści literatury przedmiotu wskazuje na to, że wciąż brakuje opracowań poświęconych indywidualnym, jak też społeczno-kulturowym aspektom wspierania przymusowych migrantów (dzieci, młodzieży, dorosłych) przebywających na terenie kraju. Artykuł stanowi przegląd kierunków badań realizowanych w różnych krajach, które dotyczą zasobów odpornościowych uchodźców, w kontekście mechanizmu resilience, i ma na celu zasygnalizowanie ścieżek projektowania inicjatyw badawczych, jak również działań edukacyjnych wspierających proces integracji osób z doświadczeniem uchodźstwa w Polsce. Tekst składa się z trzech komplementarnych części. W pierwszej zostały zaprezentowane prawne aspekty sytuacji przymusowych migrantów w Polsce. W części drugiej ukazano główne wyzwania związane z integracją tej grupy osób. W części trzeciej, w odniesieniu do problematyki integracji, w szerszej perspektywie został przeanalizowany rozwój koncepcji resilience w naukach społecznych ze szczególnym uwzględnieniem przykładów prowadzonych na świecie przedsięwzięć badawczych, jak też egzemplifikacje działań praktycznych wzmacniających zasoby odpornościowe osób z doświadczeniem uchodźstwa. W artykule podkreślono potrzebę prowadzenia badań dotyczących indywidualnych, jak też społeczno-kulturowych czynników, wspierających uchodźców w pokonywaniu trudności adaptacyjnych i przeciwności losu. Na podstawie przeanalizowanych wyników badań można stwierdzić, że wzmacnianie zasobów indywidualnych i społeczno-kulturowych, związanych z wymiarem społecznym, kulturowym, politycznym, ekonomicznym i środowiskowym wspiera proces integracji przymusowych migrantów oraz dobrostan psychiczny zarówno samych uchodźców, jak i społeczeństwa przyjmującego.