Tekst ten poświęcony jest historii toruńskiego ośrodka badań pogranicza kultur, w którym w latach 90. XX wieku do programu studiów pedagogicznych zostały włączone zagadnienia z edukacji międzykulturowej, najpierw jako zajęcia fakultatywne, później obowiązkowe. Inicjatorami były osoby zajmujące się eksploracją towarzyszącą działaniu pomocowemu dedykowanemu Polakom na Wschodzie. Ośrodek badań ulokowanych w przestrzeni pogranicza zyskał więc własną specyfikę, ma swoje osiągnięcia związane z odbudową szkolnictwa dla polskiej mniejszości narodowej na Łotwie – badanie i działanie w tym obszarze wpisane jest w biografię drogi grupy pracowników i studentów, którzy podjęli naukową współpracę. W tekście zawarto przegląd wybranych projektów, które były i są udziałem osób zajmujących się edukacją międzykulturową na Wydziale Nauk Pedagogicznych UMK w Toruniu.

Pogranicze, rozumiane jako miejsce spotkania kultur, z jednej strony może przynosić wiele korzyści dla życia i rozwoju jednostki, z drugiej, być przyczyną problemów i dylematów. W artykule wykorzystano koncepcję edukacji międzykulturowej w ujęciu Jerzego Nikitorowicza, a w badaniach posłużono się metodą indywidualnych przypadków. Materiał empiryczny stanowiący podstawę prowadzonych rozważań został zebrany za pomocą autorskich kwestionariuszy wywiadów oraz analizy dokumentów. Wyniki badań opisują trudności, jakie w kraju przyjmującym napotkali rodzice i ich dzieci, oraz korzyści i zalety, jakie dostrzegają, żyjąc poza granicami ojczyzny.

The author assumes that the problem of migration is inscribed in the development of man and cultures. Treating inherited culture as an inalienable value, the basis for awareness and creation of the paradigm of the coexistence of cultures. Author points to the currently dominant principles of global politics. Points out that people belonging to the same global civilization should actively participate in the process of creating a global paradigm of the coexistence of cultures by planning and undertaking educational activities supporting the adaptation processes, shaping awareness of borderland functioning and related intercultural competences. The final effect in the proposed model is a balanced identity system that the Author perceives and analyzes in three areas (inherited, individually shaped and socially realized), in three time periods (past, present, anticipated future) and many dimensions of individual identity (biological, psychological, economic, cultural, intellectual, existential, etc.) and also many dimensions of socio-cultural identity (family, parish, local, regional, religious, ethnic, national, state, continental, global).

Identity dramas written into the cultural borderland. Educational implications

In addition to the positive borderline effect, which is often presented in the literature, this text presents the dilemmas and tragedies of the individual, family and community, taking place on the border of cultures, religions and ethnicities. The methodological basis is the concept of the interpretation of the borderland and multi-range identity, through which I read and describe the fate of Emilia Moszczańska Kosiur Niewęgłowska presented by Grzegorz Dżus in the book “Banderowka”, published in 2020. The narration of the book’s main character allowed for presenting the process of shaping the family, individual and social identity. In this process, in the face of experiencing suspicion, helplessness, fear and humiliation, such questions dominate as: Who am I? Who am I to be? How am I to be? The author draws attention to the problem of the narrator’s internal dialogue, points to its value in the educational and humanistic context. He emphasizes how difficult but important, in the process of shaping identity, is the mediation of three areas of identity and the liberating oneself from the stigma of alienation experienced from all sides.