Od „kultury wojny” do „wojny kultur”? Rozważania o naturze wojny w XXI wieku

Wojna jako ekstremalne zjawisko o naturze społecznej przez stulecia charakteryzowała się swoistą hermetycznością wobec niemilitarnych domen rzeczywistości. Zarówno w wymiarze etycznym, politycznym, prawnym, obyczajowości, a nawet języka, wojskowość i wojskowi tworzyli ekskluzywną (sub)kulturę. Wpisywały się te procesy w „triadę” Carla von Clauzewitza, który właśnie „armię” wskazywał jako wyodrębniony filar wojny. Pozostając elementem struktury państw, armie pogłębiały swoją specyfikę kulturową i pewną odrębność. Jak wskazuje część badaczy, niejednokrotnie to właściwa organizacja wojskowości w państwie i działania na rzecz wzmocnienia jego potencjału wojennego narzucały szereg rozwiązań ustrojowych, prawnych i finansowych, stając się agregatem ewolucji systemów politycznych. W pierwszej połowie XX wieku doszło do głębokich przewartościowań w dziedzinie relacji między sferą militarną i państwową, które po 1945 roku doprowadziły do przesunięcia „punktu ciężkości” wojny w stronę bieguna społecznego. Konsekwencją była dość szczególna „demokratyzacja” wojskowości i postępujące rozszczelnienie dotychczasowych granic. Towarzyszyły temu procesy zmiany w postrzeganiu i prowadzeniu wojny. Celem stawały się w coraz większym stopniu społeczeństwa, a wobec totalizacji wojny – tradycyjny podział na domeny cywilną i wojskową uległ ostatecznemu zatarciu. Współczesna wojna zatem obliczona jest przede wszystkim na niszczenie społeczeństw, ich fundamentów oraz podstaw trwania i rozwoju. Na znaczeniu zyskują niekinetyczne i hybrydowe metody działań koercyjnych i przyporządkowane im środki. Pogłębieniu tych tendencji sprzyja rozwój kolejnego „teatru działań wojennych” – domeny psychologiczno-informacyjnej.

FROM “CULTURE OF WAR” TO “WAR OF CULTURES”? REFLECTIONS ON THE NATURE OF WAR IN THE 21ST CENTURY

War, as an extreme social phenomenon, for centuries was characterized by a kind of mysterious nature towards non-military domains of reality. In the ethical, political, legal, moral and even linguistic dimensions, the armies and soldiers created an exclusive (sub)culture. These processes were part of Carl von Clausewitz’s ‘triad’, which indicated the ‘army’ as a separate pillar of war. While remaining an element of the structure of states, the armies deepened their cultural specificity and a certain distinctiveness. As some researchers point out, in many cases the proper organization of the military in the state and actions to strengthen its military potential imposed several systemic, legal and financial solutions, becoming an aggregate of the evolution of political systems. In the first half of the twentieth century, there was a profound re-evaluation of the relationship between the military and the state spheres. After 1945 it led to a shift of the “centre of gravity” of war closer to the social pole. The consequence was a specific ‘democratization’ of the military domain and the progressive unsealing of the existing borders between civil and military. It was accompanied by processes of changes in the perception and conduct of war. Societies became more and more a target, and in the face of the totalization of war, the traditional division into civil and military domains was finally blurred. Modern war, therefore, is calculated primarily to destroy societies and the foundations of their existence and development. Non-kinetic and hybrid methods of coercive actions and the means assigned to them are gaining in importance. The deepening of these tendencies is fostered by developing another “theatre of warfare” – the psychological and informational domain.

BIBLIOGRAFIA:

• Augustyniak, M. (2010). Max Weber o władzy i odpowiedzialności w polityce. Studia Prawnoustrojowe, 11.
• Bagehot, W. (2016). Physics and Politics or Thoughts on the Application of the Principles of ‘Natural Selection’ and ‘Inheritance’ to Political Society. Public Domain: London.
• Beck, U. (2002). The Cosmopolitan Society and its Enemies. Theory, Culture & Society, 19(1–2).
• Bell, A. (2007). The First Total War: Napoleon’s Europe and the Birth of Warfare as We Know it. Boston-New York: Houghton Mifflin.
• Black, J. (2010). The Age of Total War, 1860–1945. Lanham-Boulder: Rowman & Littlefield.
• Blok, Z. (2009). O polityczności, polityce i politologii. Poznań: Wyd. Naukowe WNPiD UAM.
• Bueno de Mesquita, B., Smith, A., Siverson, R.M., Morrow, J.D. (2003). The Logic of Political Survival. Cambridge MA–London: Cambridge University Press.
• Bueno de Mesquita, B., Siverson, R.M., Woller, G. (1992). War and the fate of regimes: A Comparative analysis. American Political Science Review, 86(3).
• Bull, H. (2012). The Anarchial Society. A Study of Order in World Politics. New York: Palgrave MacMillan.
• Calhoun, L. (2013). War and Delusion: A Critical Examination. New York: Palgrave MacMillan.
• Cimbala, St. J. (1991). Clausewitz and Escalation: Classical Perspective on Nuclear Strategy. New York: Frank Cass.
• Cimbala, St. J. (1995). U S Military Strategy and the Cold War Endgame. Ilford: Frank Cass.
• Clark, G. (2017). Information Warfare: The Lost Tradecraft. Washington. D.C.: NS.
• Clausewitz, C. von (2006). O wojnie. Warszawa: Mireki.
• Clausewitz. C. von (2007). O naturze wojny. Warszawa: Jirafa Roha.
• Crawford, V. (1991). Thomas Schelling and the analysis of strategic behaviour. W: R. J. Zeckhauser (red.). Strategy and Choice. Cambridge MA–London: MIT Press.
• Creveld, M. van (2008). The Culture of War. New York: Presidio Press.
• Creveld, M. van (2014). Dowodzenie na wojnie. Od Aleksandra do Szarona. Warszawa: Erica PIW.
• Czajowski, J. (2011). Polityka w pięciu odsłonach: metatypologia zjawiska. Wrocławskie Studia Politologiczne, 12.
• Daniluk, P. (2014). Współczesne wymiary konfrontacji informacyjnej. Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego, 8(2).
• Davies, J. C. (1997). Toward a theory of revolution. W: J.C. Davies (red.). When Men Revolt and Why. New Brunswick: Transaction Publishers.
• Denning, E. (2006). Wojna informacyjna i bezpieczeństwo informacji. Warszawa: WNT.
• Dinstein, Y. (1989). The distinction between unlawful combatants and war criminals. W: Y. Dinstein (red.). International Law at a Time of Perplexity. Dordrecht-Boston: Martinus Nijhoff.
• Dörmann, K. (2003). The legal situation of “unlawful/unprivileged combatants. International Review of the Red Cross, 85(849).
• Dz.U. 1974, nr 3, poz. 20), art. 39.
• Echevarria, II A.J. (2007). Clausewitz and Contemporary War. Oxford: Oxford University Press.
• Echevarria, II A.J. (2010). Preparing for One War and Getting Another? Carlisle: USAWC.
• Eck, K. (2005). A Beginner’s Guide to Conflict Data Finding and Using the Right Dataset. Uppsala (UCDP Paper # 1).
• Edwards, J. (1986). Nuclear Weapons: The Balance of Terror, the Quest for Peace. New York: State University of New York Press.
• Fearon, D. (1995). Rationalist Theories of War. International Organization, 49(3).
• Fiala, S. (2010). Public War, Private Conscience: The Ethics of Political Violence. London– –New York: Continuum.
• Garnett, P. (2009). Przyczyny wojny i warunki pokoju. W: J. Baylis, J. Wirtz, C. S. Gray, E (red.). Strategia we współczesnym świecie. Wprowadzenie do studiów strategicznych. Cohen. Kraków: WUJ.
• Giddens, J. (2003). Stanowienie społeczeństwa. Zarys teorii strukturacji. Poznań: Zysk i S-ka.
• Gilbert, P. (2003). New Terror, New Wars. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Giles, K. (2016). Handbook of Russian Information Warfare. Rome: NDC.
• Glaser, Ch. L. (1997). The security dilemma revisited. World Politics. 50(1).
• Gruszczak, W. (2011). Hybrydowość współczesnych wojen – analiza krytyczna. W: W. Sokała, B. Zapała (red.). Asymetria i hybrydowość – stare armie wobec nowych konfliktów, Warszawa: Biuro Bezpieczeństwa Narodowego.
• Hagemann, K. (2015). Revisiting Prussia’s Wars against Napoleon. New York: Cambridge University Press.
• Herwig, H. H. (2014). The First World War: Germany and Austria-Hungary 1914–1918, London-New York: Bloomsbury Academic.
• Heuser, B. (2008). Czytając Clausewitza. Warszawa: PISM.
• Hoffman, G. (2017–2018). Will War’s Nature Change in the Seventh Military Revolution? Parameters, 47(4).
• Holsti, K.J. (1992). Peace and War: Armed Conflicts and International order 1648–1989. Cambridge: Cambridge University Press.
• Holsti, K.J. (2004). The State, War, and the State of War. Cambridge: Cambridge University Press.
• Howard, M. (2001). Wojna w dziejach Europy. Wrocław–Warszawa–Kraków: Ossolineum. Pobrane z: http://www.un.org/en/charter-united-nations/.
• Information Warfare (1996). Washington. D.C.: Government Printing Office.
• Jabłoński, A.W. (1991). Polityka. Interpretacje definicyjne. W: A.W. Jabłoński, L. Sobkowiak (red.). Kategorie analizy politologicznej. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Josephson, P. R. (2005). Red Atom: Russia’s Nuclear Power Program from Stalin to Today. Pittsburgh: University of Pittsburgh Press.
• Kagan, R. (2003). Potęga i Raj. Ameryka i Europa w nowym porządku świata. Warszawa: Studio EMKA.
• Karta Narodów Zjednoczonych (Dz.U. 1947, nr 23, poz. 90; kolejne poprawki: Dz.U. 1966, nr 7, poz. 41.
• Keegan, J. (1994). A History of Warfare. London: Vintage Books.
• Keegan, J. (1998). Historia wojen. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Keegan, J. (2000). A brief history of warfare – past, present, future. W: G. Prins, H. Tromp (red.). The Future of War. The Hague: The Hague.
• Kranz, J. (2009). Między wojną a pokojem: świat współczesny wobec użycia siły zbrojnej. W: J. Kranz (red.). Świat współczesny wobec użycia siły zbrojnej. Dylematy prawa i polityki. Warszawa: IW EuroPrawo.
• Krasnodębski, Z. (1999). Max Weber. Warszawa: Wiedza Powszechna.
• Kuper, H. (1973). Costume and Identity. Comparative Studies in Society and History, 15(3).
• Kwiecień, R. (2009). Aksjologia prawa międzynarodowego a siła zbrojna w perspektywie historycznej. W: Świat współczesny wobec użycia siły zbrojnej. Dylematy prawa i polityki. Warszawa: EuroPrawo.
• Lawson, S. T. (2014). Nonlinear Science and Warfare: Chaos, complexity and the U.S. military in the information age. London-New York: Routledge.
• Lenschow, A. (2006). Europeisation of Public Policy. W: J.J. Richardson (red.). European Union: Power and Policy-making. Abington-New York: Routledge.
• Levy, S., Thompson, R. (2010). Causes of War. Malden-Oxford: Wiley-Blackwell.
• Little, R. (2007). The Balance of Power in International Relations: Metaphors, Myths and Models. New York: Cambridge University.
• McMahan, J. (2004). The Ethics of Killing in War. Ethics, 114.
• Mumford, A. (2013). Proxy Warfare. Cambridge: Polity.
• Münkler, H. (2004). Wojny naszych czasów. Kraków: Znak.
• Neiberg, M. S. (2004). Warfare and Society in Europe, 1898 to the Present. London–New York: Rotledge.
• Paret, P. (2007). Clausewitz and the State: The Man, His Theories, and His Times. Princeton- Oxford: Princeton University Press.
• Pareto, V. (2009). The Rise and Fall of Elites: An Application of Theoretical Sociology. New Brunswick: Transaction Publishers.
• Piotrowski, M. A. (2015). Konflikt nigdy nie jest prosty: amerykańska teoria i doktryna wojen oraz przeciwników hybrydowych. Sprawy Międzynarodowe, 2.
• Platon (1994). Państwo. Księga III. Tłum. W. Witwicki. Warszawa: PWN.
• Poindexter, F. (2018). The Chinese Information War: Espionage, Cyberwar, Communications Control and Related Threats to United States Interests. Jefferson: MacFarlan.
• Posen, B. (1993). Security dilemma and ethnic conflict. Survival, 35(1).
• Raco, M. (2015). Conflict management, democratic demands, and the post-politics of privatisation. W: J. Metzger, Ph. Allmendinger, S. Oosterlynck (red.). Planning Against The Political. Democratic Deficits in European Territorial Governance. New York–Abington: Routledge.
• Ralph, J. (2010). War as an Institution of International Hierarchy: Carl Schmitt’s Theory of the Partisan and Contemporary US Practice. Millennium: Journal of International Studies, 39(2).
• Rapoport, A. (1968). Introduction. W: C. von Clausewitz, On War. London: Penguin.
• Rastorguyev, S. P. (1999). Informatsionnaya voina. Moskva: Radio i sv’yaz’.
• Redner, H. (2017). Totalitarianism, Globalization, Colonialism: The Destruction of Civilization since 1914. London–New York: Routledge.
• Reginia-Zacharski, J. (2014). Wojna w świecie współczesnym. Uczestnicy, cele, modele, teorie. Łódź: Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego.
• Roberts, M. (1998). Countdown to Peace. W: G. Parker (red.). The Thirty Years’ War. London–New York: Routledge.
• Roland, R. (2016). War and Technology: A Very Short Introduction. New York: Oxford University Press.
• Ross, E. (2015). Militarism, Pacifism and Internationalism. W: C. Marshik (red.). The Cambridge Companion to Modernist Culture. New York: Cambridge University Press.
• Schelling, Th. C. (1966). Arms and Influence. Yale: Yale University.
• Schelling, Th. C. (1980). The Strategy of Conflict. Cambridge, MA: Harvard University Press.
• Scherrer, Ch. P. (2003). Ethnicity, Nationalism and Violence. Conflict Management, Human Rights, and Multilateral Regimes. Aldershot: Ashgate.
• Schmitt, C. (1963). The Theory of the Partisan: A Commentary/Remark on the Concept of the Political. Berlin: Duncker and Humbolt.
• Schoutheete, Ph. de (2001). Germany, Quo Vadis? A View from Diplomatic World. W: D. Webber (red.). New Europe, New Germany, Old Foreign Policy?: German Foreign Policy Since Unification. Abington-New York: Routledge.
• Shemayev, V. (2007). Cognitive Approach to Modeling Reflexive Control in Socio- -Economic Systems. Information & Security: An International Journal, 22.
• Slantchev, B. L. (2011). Military Threats. The Costs of Coercion and the Price of Peace. Cambridge–New York: Cambridge University Press.
• Snyder, J. (1991). Myths of Empire: Domestic Politics and International Ambition. Ithaca. NY: Cornell University Press.
• Snyder, J., Jervis, R. (1999). Civil war and the security dilemma. W: B. Walter, J. Snyder (red.). Civil Wars, Insecurity, and Intervention. New York: Columbia University Press.
• Sollenberg, M., Melander, E. (2017). Patterns of organized violence, 2007–16. W: SIPRI Yearbook 2017. Oxford: Oxford University Press.
• Strachan, H. (2006). Training, morale and modern war, Journal of Contemporary History, 41(2).
• Strachan, H. (2009). Carl von Clausewitz. O Wojnie. Biografia. Warszawa: Muza.
• Szafranski, R. (1997). Neocortical Warfare? The Acme of Skill. W: J. Arquilla, D. Ronfeldt (red.). In Athena’s Camp: Preparing for Conflict in the Information Age. Santa Monica: RAND.
• Sztumski, J. (2007). Elity – ich miejsce i rola w społeczeństwie. Katowice: Wydawnictwo Śląsk.
• Tesfahuney, M., Ek, R. (2015). Planning as war by other means. W: J. Metzger, Ph. Allmendinger, S. Oosterlynck (red.). Planning Against The Political. Democratic Deficits in European Territorial Governance. New York-Abington: Routledge.
• Thomas, T. L. (2004). Russia’s Reflexive Control Theory and the Military. Journal of Slavic Military Studies, 17(2).
• Tilly, Ch. (1975). Reflections on the History of European State Making. W: Ch. Tilly (red.). The Formation of National States in Western Europe. Princeton: Princeton University Press.
• Vennesson, P. (2011). War without the People. W: H. Strachan, S. Scheipers (red.). The Changing Character of War. Oxford-New York: Oxford University Press.
• Wallensteen, P. (2011). Understanding Conflict Resolution. War, Peace and the Global System. London: SAGE.
• Wallensteen, P., Sollenberg, M. (2001). Armed conflict 1989–2000. Journal of Peace Research, 38(5).
• Walt, St. M. (1996). Revolution and War. New York: Cornell University Press.
• Walt, St. M. (2000). Rigor or Rigor Mortis? Rational Choice and Security Studies. W: M. E. Brown, O. R. Coté, Jr., S. M. Lynn-Jones, St. E. Miller (red.). Rational Choice and Security Studies: Stephen Walt and His Critics. Cambridge Mass.: MIT Press.
• Walzer, M. (2010). Wojny sprawiedliwe i niesprawiedliwe. Warszawa: PWN.
• Weber, M. (2002). Gospodarka i społeczeństwo. Zarys socjologii rozumiejącej. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
• Weber, M. (2011). Racjonalność, władza, odczarowanie. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
• Wilson, P. H. (2009). The Thirty Years War: Europe’s Tragedy. Cambridge Ma.: Harvard University Press.
• Wilson, P. H. (2010). The Thirty Years War: A Sourcebook. New York: Palgrave.
• Wusten, van der (2005). Violence, Development, and Political Order. W: C. Flint (red.). The Geography of War and Peace: From Death Camps to Diplomats. Oxford – New York: Oxford University Press.
• Zieliński, E. (2001). Nauka o państwie i polityce. Warszawa: Elipsa.
• Żurawski, vel Grajewski. (2012). Bezpieczeństwo międzynarodowe. Wymiar militarny. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
• Zybertowicz, A. (1995). Przemoc i poznanie. Studium z nie-klasycznej socjologii wiedzy. Toruń: Wydawnictwo UMK.
• Żyro, T. (2004). Wstęp do politologii. Warszawa: Wydawnictwo PWN.