Akcja H-T 1951 r. Zarys problematyki

In 1951, the communist governments of Poland and the Union of Soviet Socialist Republics concluded an agreement to exchange some territories. Poland transferred lands located in the Hrubieszów and Tomaszów counties in the Lublin Voivodeship in the upper Bug basin (the so-called Grzęda Sokalska). The USSR gave up the area in the Bieszczady Mountains east of the upper reaches of the San River, including the town of Ustrzyki Dolne. The mentioned areas were part of the Ukrainian Soviet Socialist Republic. Areas of 480 km2 for each side were exchanged. Poland and the USRS had to evict their citizens from the ceded areas and take away their movable property. Soviet Ukraine resettled 32,066 people. Poland over 14 thousand its citizens. Both sides had to provide care and state assistance to the displaced population. However, the grief for the lost „small homelands” remained among Poles and Ukrainians. Only a few managed to return to their hometowns in the Bieszczady Mountains after 1957, including: to Łobozewo, Teleśnica Oszwarowa and Polana. The return involved a change of citizenship. The exchange of some territories is sometimes referred to as “Action H-T”, from the first letters of the names of the Hrubieszów and Tomaszów counties from which Polish citizens were expelled. In turn, the term “Action-51” appears in Ukrainian literature. The border change made in 1951 was the largest in the post-war history of Poland.

REFERENCES:

• Umowa pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o zamianie odcinków terytoriów państwowych, podpisana dnia 15 lutego 1951 r., Dz.U. z 1952 r., nr 11, poz. 63, http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf [dostęp: 29.12.2020 r.].
• Centralnyj derżawnyj archiw hromadśkych objednań Ukrajiny, fond 1, opys 24, spr. 866.
• Buziewicz M., Z ziemi sokalskiej do Polski, „Dziennik Obywatelski A-Z”, 4 III 1991, nr 44.
• Chowaniec K., Z ziemi sokalskiej do Polski, „Dziennik Obywatelski A-Z”, 18-20 I 1991, nr 13.
• Klasztorna N., Akcija-51. Ostatnni swidky, Winnycia 2006.
• Krukar W., Wojenne i powojenne migracje Bojków, w: Bojkowszczyzna Zachodnia – wczoraj, dziś i jutro, red. J. Wolski, t. 2, Warszawa 2016.
• Ks. S. Nabywaniec, Kościół rzymskokatolicki w Bieszczadach 1944–1989. Powrót – odbudowa – rozwój, w: Bieszczady w Polsce Ludowej 1944–1989, red. J. Izdebski, K. Kaczmarski, M. Krzysztofiński, Rzeszów 2009.
• Nitoczko I.I., Ostannia deportacija. Do 60-riczczia prymusowoho peresełennia 1951 roku, Odesa 2011.
• Piętowski W. ks., Stosunki polsko-ukraińskie po wybuchu II wojny światowej. Zarys, maszynopis powielony, Czarna 1988.
• Poliszczuk W., Dowody zbrodni OUN i UPA. Integralny nacjonalizm ukraiński jako odmiana faszyzmu, t. 2: Działalność ukraińskich struktur nacjonalistycznych w latach 1920–1999, Toronto 2000.
• Potaczała K., To nie jest miejsce do życia. Stalinowskie wysiedlenia znad Bugu i Bieszczadów, Warszawa 2017.
• Romański M., „Akcja H-T”. Czyli okoliczności powstania powiatu ustrzyckiego, „Rocznik Historyczno-Archiwalny” 2007–2008, t. 20.
• Witalec R., Mniejszość grecka w Bieszczadach w świetle dokumentów wytworzonych przez UB-SB, w: Bieszczady w Polsce Ludowej 1944–1989, red. J. Izdebski, K. Kaczmarski, M. Krzysztofiński, Rzeszów 2009.
• Wójcik Z. K., Zmiana granicy wschodniej Polski Ludowej w 1951 r. (zarys problemu), w: Bieszczady w Polsce Ludowej 1944–1989, red. J. Izdebski, K. Kaczmarski, M. Krzysztofiński, Rzeszów 2009.
• Relacja Genowefy Brożyniak, 22 XI 2020 r.
• Relacja Janusza Cioć, 23 XI 2020 r.
• Relacja Kazimierza Konika, 17 I 2020 r.