Najbardziej dotkliwy socjalny powód niezadowolenia społecznego w Polsce „ludowej”. Polityka mieszkaniowa komunistów w latach 1944–1970

The article concerns selected aspects of the housing policy of “people’s” Poland, due to the adaptation of new legal regulations regarding the housing market in the post-Stalinist period. They are shown against the background of normative acts and the actual situation in the first, post-war decade of communist rule in Poland. The actual exclusive electrical installation was also presented: Elbląg and Wąbrzeźno. The basis of the article was the literature on the subject, legal acts regarding housing management in the “Journal of Laws” and “Monitor Polski”, as well as archival documents, providing access to selected cities during the communist period for socio-economic purposes.

REFERENCES:

• Źródła archiwalne
• Archiwum Państwowe w Elblągu z siedzibą w Malborku, Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Elblągu:
• sygn. 10, Protokół sesji MRN z 10 IV 1958 r., Załącznik – sprawozdanie z inwestycji w mieście i wykonania budżetu: luty 1957 – luty 1958.
• sygn. 10, Protokół sesji MRN z 28 VIII 1958 r
• sygn. 11, Protokół sesji MRN z 24 III 1959 r. – załącznik zawierający Informację o sytuacji gospodarczej miasta.
• sygn. 12, Protokół sesji MRN z 11 III 1960 r.
• sygn. 18, Protokół sesji MRN z 18 II 1965 r.
• sygn. 19, Protokół sesji MRN z 7 XII 1965 r.
• sygn. 248, Informacje na temat spisu powszechnego dla PMRN, po 8 XII 1970 r
• sygn. 255, Sprawozdanie z działalności Miejskiego Zarządu Gospodarki Terenami w Elblągu, 10 VI 1972 r
• Archiwum Państwowe w Gdańsku Oddział w Gdyni, Komitet Miejski PZPR w Elblągu:
• sygn. 10, Projekt platformy wyborczej miasta Elbląga, przed 16 IV 1961 r
• sygn. 21, Protokół plenarnego posiedzenia KM PZPR w Elblągu z 10 I 1961 r.
• sygn. 48, Protokół z posiedzenia egzekutywy KM w Elblągu z 16 IX 1959 r
• sygn. 49, Protokół egzekutywy KM w Elblągu z 16 III 1960 r.
• sygn. 53, Informacja PMRN na temat sytuacji mieszkaniowej miasta, b.d., po 10 XI 1959 r.
• sygn. 53, Protokół egzekutywy KM w Elblągu z 10 V 1961 r.
• Archiwum Państwowe w Toruniu:
• PMRN w Wąbrzeźnie 1950–1972, sygn. 26, Protokół z sesji MRN z 28 III 1958 r.
• PMRN w Wąbrzeźnie, sygn. 10, Informacja o planie gospodarczym miasta na rok 1963.
• PMRN w Wąbrzeźnie, sygn. 26, Protokół sesji MRN z 28 VI 1958 r
• PMRN w Wąbrzeźnie, sygn. 26, Sprawozdanie z działalności referatu kwaterunkowego przy PMRN za I kwartał 1958 r.
• Archiwum Państwowe w Bydgoszczy:
• KP PZPR w Wąbrzeźnie 1948–1975, sygn. 77/IV/t.30, Protokół z posiedzenia egzekutywy KP PZPR w Wąbrzeźnie z 13 VI 1957 r.
• KP PZPR w Wąbrzeźnie, sygn. 77/IV/t. 34, Protokół posiedzenia Egzekutywy KP PZPR z 3 XII 1958 r.
• Akty normatywne i prawne
• Dz.U. 1944, nr 4, poz. 18, dekret PKWN z 7 IX 1944 r. o komisjach mieszkaniowych.
• Dz.U. 1955, nr 9, poz. 55, dekret z 18 II 1955 roku o właściwości organów w zakresie publicznej gospodarki lokalami.
• Dz.U. nr 50, poz. 279, dekret z 26 X 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze miasta stołecznego Warszawy.
• Dz.U., nr 4, poz. 27, dekret z dnia 21 XII 1945 r. o publicznej gospodarce lokalami i kontroli najmu.
• Dz.U. 1965, nr 35, poz. 227, rozporządzenie Ministra Gospodarki Komunalnej z 5 VIII 1965 r. w sprawie określenie kosztów eksploatacji i bieżących remontów oraz drobnych napraw obciążających najemcę, zasad odnawiania lokali i wykonywania przez najemcę koniecznych napraw
• Dz.U. 1951, nr 10, poz. 76, rozporządzenie Rady Ministrów z 10 II 1951 r. w sprawie wprowadzenia publicznej gospodarki lokalami w niektórych miejscowościach województw białostockiego i bydgoskiego.
• Dz.U. 1951, nr 3, poz. 18, rozporządzenie Rady Ministrów z 10 I 1951 r. w sprawie wprowadzenia publicznej gospodarki lokalami w niektórych miejscowościach województw bydgoskiego i gdańskiego.
• Dz.U. 1965, nr 35, poz. 224, rozporządzenie Rady Ministrów z 20 VII 1965 roku w sprawie czynszów najmu za lokale mieszkalne.
• Dz.U. 1951, nr 45, poz. 332, rozporządzenie Rady Ministrów z 29 VIII 1951 r. w sprawie wprowadzenia publicznej gospodarki lokalami w niektórych miejscowościach województw krakowskiego, koszalińskiego, poznańskiego, rzeszowskiego, lubelskiego.
• M.P. nr 78, poz. 325, uchwała nr 363 Rady Ministrów z dnia 13 IX 1961 r. w sprawie zasad opracowania szczegółowych planów miejskiego budownictwa mieszkaniowego oraz zasad planowania i finansowania tego budownictwa i urządzeń towarzyszących na okres lat 1961-1965.
• M.P. 1967, nr 27, poz. 122, uchwała nr 74 Rady Ministrów z 21 IV 1967 r. w sprawie udzielania osobom fizycznym kredytu bankowego na remont bieżący budynków wielomieszkaniowych w latach 1967–1970.
• Dz.U. 1959, nr 10, poz. 59, ustawa prawo lokalowe z 30 I 1959 r.
• Dz.U. 1951, nr 10, poz. 75, ustawa z 26 II 1951 roku o budynkach i lokalach nowo wybudowanych lub odbudowanych.
• Dz.U. 1962, nr 39, poz. 170, utawa z 29 VI 1962 r. o zmianie prawa lokalowego.
• Dz.U. 1951, nr 26, poz. 158, zarządzenie Ministra Gospodarki Komunalnej z 12 IV 1951 r. w sprawie zasad ustalania norm zaludnienia mieszkań.
• Pozostałe
• Kluczek S., Kwiaty od 40 000. Elbląg w XX rocznicę wyzwolenia, „Rada Narodowa” 1965, nr 8.
• Mały Rocznik Statystyczny 1979, GUS, Warszawa 1979.
• Program wyborczy. Wybory do Sejmu PRL i Rad Narodowych 16 kwietnia 1961 r., Wąbrzeźno, III 1961, s. 3–6.
• Referat sprawozdawczy Komitetu Centralnego wygłoszony w dniu 10 marca 1959 roku na III Zjeździe PZPR przez I Sekretarza KC Władysława Gomułkę, „Nowe drogi”. III Zjazd PZPR 10–19 marca 1959 r., nr 4 (118), kwiecień 1959, Rok XIII.
• Rocznik Statystyczny Elbląga 1971, Elbląg 1971.
• Rocznik Statystyczny Elbląga 1987, Elbląg 1987.
• Rocznik Statystyczny Miasta Elbląga 1987, Elbląg 1987.
• Szlachcikowski W., Kronika powiatu wąbrzeskiego 1945-1976. Notatki z 1966 r., Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna w Wąbrzeźnie.
• Literatura przedmiotu
• Manifest Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, w: Manifest Lipcowy PKWN i Deklaracja PPR, Warszawa 1982.
• Andrzejewski A., Polityka mieszkaniowa, Warszawa 1979.
• Bierut B., W walce o Polskę sprawiedliwości społecznej: przemówienie wygłoszone na Krajowej Naradzie Aktywu Polskiej Partii Robotniczej dn. 6 września 1948 , Warszawa 1948.
• Chumiński J., Robotnicy polscy 1945–1956. „Stary” i „nowy” ośrodek przemysłowy na przykładzie Krakowa i Wrocławia, Wrocław 2015.
• Czerwiec 1976 w materiałach archiwalnych, oprac. J. Eisler, Warszawa 2001.
• Domino J., Rozwój przestrzenny i budownictwo, w: Historia Elbląga, t. V (1945–1975), cz. 2: Społeczeństwo, kultura, wyznania i rozwój przestrzenny, red. A. Groth, oprac. J. Domino, M. Dubiella-Polakowska, R. Tomczyk, W. Zawadzki, Gdańsk 2005.
• Eisler J., Grudzień 1970. Geneza, przebieg, konsekwencje, Warszawa 2000.
• Eisler J., Greczanik-Filipp I., Kwiatkowska W., Marszalec J., To nie na darmo. Grudzień ’70 w Gdańsku i Gdyni. Historia – dokumenty – monografie – multimedia, red. M. Sokołowska, Pelplin 2006.
• Eisler J., Siedmiu pierwszych sekretarzy KC PZPR – porównanie sylwetek, w: Komunizm. Ideologia – system – ludzie, red. T. Szarota, Warszawa 2001.
• Fitzpatrick Sheila, Życie codzienne pod rządami Stalina. Rosja radziecka w latach trzydziestych XX wieku, Kraków 2012.
• Furet F., Przeszłość pewnego złudzenia. Esej o idei komunistycznej w XX w., Warszawa 1996.
• Fursenko A., Naftali T., Tajna wojna Chruszczowa, Warszawa 2007.
• Gajdziński P., Gierek. Człowiek z węgla, Poznań 2014.
• Golon M., Abandoning Stalinism in housing policy of the People’s Republic of Poland: legal regulations with respect to „roof over head” vs. The reality at the turn of the 1950s and 1960s based on the example of the housin policy in selected municipalities at district level, „Teka Komisji Prawniczej PAN Oddział w Lublinie” 2020, vol. 13, nr 2.
• Golon M., W cieniu płonącego komitetu Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Elbląska organizacja partii komunistycznej wobec protestów społecznych w latach 1970–1971, w: Elbląg 1970-1981. Opór wobec władzy komunistycznej, red. M. Golon, D. Karczewski, Warszawa 2023.
• Gorczyca M., Zasoby i budownictwo mieszkaniowe w Polsce w latach 1960-1980, Warszawa 1982.
• Górny K., Wąbrzeźno. Z dziejów miasta i okolicy, Toruń 1988.
• Grabski Z., Kryzys mieszkaniowy w Polsce, Warszawa 1930.
• Heller M., Niekricz A., Utopia u władzy. Historia Związku Sowieckiego, t. 1, Londyn 1982.
• Historia Elbląga, t. V (1945–1975), cz. 1: Historia polityczna i gospodarka Elbląga, oprac. M. Golon, Gdańsk 2006.
• Jarosz D., „Masy pracujące przede wszystkim”. Organizacja wypoczynku w Polsce 1945-1956, Warszawa–Kielce 2003.
• Jarosz D., Polaków drogi do mieszkania w PRL (szkic problemu). Wykład wygłoszony na seminarium im. Prof. Anny Żarnowskiej (IX 2008), (projekt zrealizowany w ramach Zespołu Badawczego Historii Społecznej Polski XIX i XX wieku Instytutu Historycznego UW, wersja elektroniczna wykładu ze strony: www. historiaspoleczna.uw.edu.pl (wydruk z IV 2020 r. w zbiorach własnych).
• Kochanowski J., Tylnymi drzwiami. „Czarny rynek” w Polsce 1944–1989, Warszawa 2015.
• Kołakowski L., Główne nurty marksizmu, Warszawa 2009.
• Madej K., Między kwaterunkiem a kandydatem na członka, „Biuletyn IPN” 2003, nr 2 (25).
• Madej K., Spółdzielczość mieszkaniowa. Władze PRL wobec niezależnej inicjatywy społecznej (1961–1965), Warszawa 2003.
• Materski W., Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego – narzucona władza, w: W drodze do władzy. Struktury komunistyczne realizujące politykę Rosji Sowieckiej i ZSRS wobec Polski (1917–1945), red. E. Kowalczyk, K. Rokicki, Warszawa 2019.
• Muszyńska J., Osiak A., Wojtera D., Obraz codzienności w prasie stanu wojennego: Gdańsk, Kraków, Warszawa, Warszawa 2006.
• Olszewska B., Radgowski M., Opisanie miasta Elbląga. Polska siedemnastka, „Polityka” 1965, nr 14.
• Paczyńska I., Gospodarka mieszkaniowa a polityka państwa w warunkach przekształceń ustrojowych w Polsce w latach 1945-1950 na przykładzie Krakowa, Kraków 1994.
• Pierwsza próba indoktrynacji: działalność Ministerstwa Informacji i Propagandy w latach 1944–1947, oprac. A. Krawczyk, Warszawa 1994.
• Pipes R., Rewolucja rosyjska, Warszawa 1994.
• Pipes R., Rosja bolszewików, Warszawa 2005.
• Pomian G., Bierut i jego partia, Lublin 2023.
• Service R., Towarzysze. Komunizm od początku do upadku. Historia zbrodniczej ideologii, Kraków 2008.
• Skóra W., Słupsk 1945. Miasto Niemców, Sowietów i Polaków, Poznań 2023.
• Skrzypek A., Mechanizmy uzależnienia. Stosunki polsko-radzieckie 1944–1957, Pułtusk 2002.
• Słabek H., O społecznej historii Polski 1945–1989, Warszawa 2009.
• Smoleń M., Stracone dekady. Historia ZSRR 1917–1991, Warszawa– Kraków 1991.
• Sowa A. L., Historia polityczna Polski 1944–1991, Kraków 2011.
• Spałek R., Na licencji Moskwy. Wokół Gomułki, Bermana i innych (1943–1970), Warszawa 2020.
• Taubman W., Chruszczow. Człowiek i epoka, Wrocław 2012.
• Toeplitz T., Znaczenie społecznego budownictwa mieszkaniowego, Warszawa 1928.
• Turkowski R., Polskie Stronnictwo Ludowe w obronie demokracji. 1945–1949, Warszawa 1992.
• Węzłowe zagadnienia XIX Zjazdu Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego. Wybór artykułów z „Prawdy”, Warszawa 1952.
• Żenczykowski T., Polska lubelska 1944, Warszawa 1990.