TABLE OF CONTENTS

SPIS TREŚCI

Wypracowując koncepcję pedagogiki międzykulturowej i koncepcję „międzykulturowej tożsamości”, Jerzy Nikitorowicz rozpatruje doświadczenie zakorzenienia w tradycji i postawę „człowieka pogranicza” (otwartego na odmienności kulturowe). Towarzyszy temu świadomość napięć właściwych dynamice pogranicza. W sytuacji pogranicza coś może być „zarazem” tym, czym jest (co ma określony kształt tożsamości) i „zarazem” czymś innym, czymś z pogranicza jednego i drugiego (lub też trzeciego, kolejnego) jestestwa. Obeznanie w złożoności pogranicza w jakiejś mierze przygotowuje na zetknięcie się z zapatrywaniami innymi niż własne, które jawią się jako nieoczywiste (a trzeba z nimi konfrontować własne oczywistości, ryzykując, iż to one staną się problematyczne). Pogranicza nie są „gdzieś daleko”, „na kresach”, ale ich obecność i ich cechy, m.in. dynamiczne układy wartości, wpisują się w różne obszary człowieczej egzystencji, kształtując rozumienie podstawowych „spraw ludzkich”. Zmierzając do dojrzałych teoretycznie ujęć problematyki Innego, pogranicza i relacji międzykulturowych, Nikitorowicz postuluje rewitalizację heterologii (nauki i wiedzy o Innym).

Śląsk to przestrzeń, w której splatały się dzieje Polski, Niemiec, Czechosłowacji i Czech. Tu także swe piętno odcisnęły takie wielkie ideologie jak komunizm i socjalizm. O Śląsku decyduje również polityka ekonomiczna. Śląskość to zatem przykład kultury, która kształtowała się w skomplikowanych warunkach społecznych i politycznych, decydujących o świadomości kulturowej samych Ślązaków, a także o ich tożsamości. Celem artykułu jest próba rozpoznania, jak w obrębie polskiej narracji konstruuje się polskość Śląska i jak sprzyja (lub nie sprzyja) ona emancypacji tożsamości etnicznie śląskiej. Na potrzeby tego zadania autorka dokonała analizy książki Zofii Kossak „Nieznany kraj” (pierwsze wydanie 1931), korzystając z koncepcji metanarracji Jeana-Françoisa Lyotarda. Drugim zadaniem artykułu jest refleksja wokół jednej z konsekwencji uwikłania śląskości w polskość i niemieckość, co powoduje, że Ślązacy są dla Polaków nie dość polscy i jednocześnie dla Niemców są nie dość niemieccy? Kontekstem tej refleksji są koncepcje: „kultury” jako przestrzeni wytwarzania znaczeń (Clifforda Geertza) i „świata” jako egzystencji człowieka (Václava Havla).

W ostatnich dekadach termin „dialog”, jako kategoria komunikacyjna, jest używany bardzo często; rzec można, że nadużywany. Wraz z intensyfikacją procesów migracji i upowszechnianiem się zjawiska wielokulturowości ugruntowuje się przekonanie o jego ważności i niezbędności. Owo powszechne użycie dialogu sprawia, że zatraca on swoją pojęciową ostrość i znaczeniową precyzję. Używany przez wszystkich, wszędzie i na każdą okoliczność coraz częściej staje się synonimem zwykłej rozmowy, a nawet kłótni. Uznano zatem za właściwe poszukiwanie na gruncie filozofii spotkania ram organizujących strukturę dialogu i warunków, które winny być spełnione, by zgodnie z wolą Martina Bubera mówić o dialogu autentycznym. W tekście starano się wykazać, jak istotna w dialogicznym kontakcie z Innym jest postawa etyczna, rozumiana jako źródłowy fundament porozumienia z drugim człowiekiem. Dialog jest ukazany jako forma trudna i wymagająca, a jednocześnie możliwa i konieczna.

Celem podjętych rozważań jest przedstawienie kulturowych uwarunkowań edukacji w Chinach w dobie globalizacji. Artykuł odpowiada na pytanie, czy w czasach globalnych przemian i swobodnego przepływu treści, znaczeń i rozwiązań oświatowych, edukacja w Chinach pozostaje wierna tradycji i wartościom lokalnym. Przedmiotem badań były system edukacyjny i rzeczywistość kulturowo-społeczna w okresie przemian. W treści artykułu wykorzystano badania zastane chińskich i zagranicznych autorów. Jako metodę badawczą wybrano analizę źródeł wtórnych, która pokazała, że mimo gwałtownych, globalnych zmian, chińska edukacja w swoich metodach i sposobach nauczania pozostaje wierna ideałom i założeniom chińskiej tożsamości, a dokonuje tego za pośrednictwem procesu kontekstualizacji.

Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na te elementy polityki edukacyjnej, które odnosiły się wprost do procesu kształtowania tożsamości narodowej obywateli Tajwanu (Republika Chińska) i wyodrębnienie ich kluczowych założeń widocznych w misji edukacji, programach kształcenia oraz znaczeniu przypisywanym kulturze mniejszości etnicznych. Przyjęto założenie Michaela Foucaulta oraz Timothy Mitchella, którzy wykazali, iż edukacja oraz język stanowią efektywne narzędzia zabezpieczenia władzy przez panującego i jej umocnienia. W takim rozumieniu edukacja jest postrzegana jako przedłużenie władzy rządu i panowania nad społeczeństwem poprzez kształtowanie nowej tożsamości obywateli podporządkowanej reżimowi. Przyjęcie założeń Foucaulta i Mitchella w analizie polityki edukacyjnej i językowej pozwala również zauważyć na Tajwanie zmianę paradygmatu i odejście od sinizacji na rzecz tajwanizacji; pozwala też wydobyć wiele innych procesów z tym powiązanych, jak: przejście od jednolitości do różnorodności, od autorytarnej centralizacji do decentralizacji, deregulacji i pluralizmu.

Artykuł przedstawia częściowe rezultaty projektu pt. „Szkoła otwarta dla wszystkich” realizowanego w przedszkolach i szkołach podstawowych we wszystkich okręgach Republiki Słowackiej, z wyjątkiem powiatu bratysławskiego, w okresie od 1.02.2016 r. do 30.11.2019 r. Celem projektu było wsparcie edukacji włączającej dzieci z defaworyzowanych społecznie i/ lub zmarginalizowanych społeczności romskich przed rozpoczęciem nauki w szkole. Autorka analizuje efekty realizowanego programu edukacyjnego, wskazuje mocne i słabe strony współpracy interdyscyplinarnego zespołu (pracowników pedagogicznych, specjalistów, rodziców) w zakresie wsparcia uczniów ze szkół podstawowych.

Autorzy artykułu przedstawiają wyniki badania opinii czeskich studentów na temat znaczenia filozofii czeskich pedagogów społecznych i andragogów dla ich przyszłej pracy zawodowej. Wskazują na to, że w dziedzinie edukacji międzykulturowej w Czechach wyróżniały się dwie osobistości: Přemysl Pitter (1895-1976) i Miroslav Dědič (1925). Přemysl Pitter koncentrował się na edukacji dzieci czeskich, żydowskich i niemieckich, Miroslav Dědič na edukacji dzieci czeskich, niemieckich, słowackich, a zwłaszcza romskich. Badania pokazują dość pozytywny związek studentów z wielokulturowym wymiarem filozofii wychowania i etyki wychowania obu pedagogów w stosunku do dzieci różnych narodowości. Autorzy postulują rozwój edukacji międzykulturowej zarówno w Czechach, jak i w Europie i na świecie w oparciu o myśli pedagogów nie tylko tych przywoływanych w tekście, ale i innych, np. Janusza Korczaka.

W artykule przedstawiono skrótowo podstawowe założenia autorskiej koncepcji twórczych orientacji życiowych. Wyeksponowano znaczenie holistycznej koncepcji edukacji międzykulturowej we współczesnym świecie. Opisano założenia metodologiczne własnych badań jakościowych oraz ich wyniki. Materiał empiryczny z badań terenowych przedstawiono w formie opisu jakościowego oraz matrycy i sieci, zgodnie z koncepcją analizy danych Milesa i Hubermana. Wskazano na otwartą postawę badanych nauczycielek wobec odmienności kulturowej, podejmowanie różnych działań edukacyjnych na rzecz integracji i budowania wspólnoty. Podkreślono funkcję inspirującą opisanych doświadczeń badanych nauczycielek, za szczególnie cenne uznano angażowanie do wspólnych przedsięwzięć nie tylko uczniów, ale i rodziców, które służy realizacji idei partnerstwa edukacyjnego.

We współczesnym społeczeństwie sukces i jakość życia jednostki uzależnione są od zdobytego przez nią wykształcenia. Z licznych badań wynika, że właśnie deficyt niezbędnego poziomu wykształcenia należy do kluczowych czynników odpowiedzialnych za społeczne, a przede wszystkim ekonomiczne wykluczenie Romów. W ten sposób w dłuższej perspektywie system kształcenia jest niezwykle istotnym narzędziem służącym do ograniczenia skutków marginalizacji Romów i umożliwiającym wzrost ich szans na zaangażowanie społeczne. Systematyczne kroki wspierające kształcenie romskich dzieci oraz ich sukcesy w szkole budzą duże nadzieje, są również przedmiotem wielu wysiłków i pochłaniają znaczące środki finansowe. Artykuł powstał na podstawie projektu grantowego IGA SV60171706020 / 2110 Koncepcja wartości edukacyjnych z perspektywy uczniów z różnych środowisk kulturowych (Uniwersytet Tomasa Baty w Zlínie, Wydział Humanistyczny, Wydział Nauk Pedagogicznych, Republika Czeska). Autorka wykorzystuje częściowo wyniki realizowanego projektu, skupia się nie tylko na przyczynach szkolnych niepowodzeń romskich uczniów i studentów, ale głównie na czynnikach warunkujących pozytywną ścieżkę edukacyjną wyróżnionych grup. Przy wykorzystaniu metody rozmów narracyjnych z Romami z wyższym wykształceniem poszukuje ważnych momentów i specyficznych sytuacji, które przyczyniły się do uzyskania przez nich sukcesów edukacyjnych, ukoronowanych uzyskaniem absolutorium wyższej uczelni. Wyniki przeprowadzonych badań wskazują, iż aspiracje edukacyjne, jasno określone cele, wysoka pozycja edukacji w systemie wartości jednostki oraz własne możliwości i wysiłek są czynnikami determinującymi sukcesy szkolne romskich uczniów. Istotne są też rola wzorca grupy społecznej, jaką jest inteligencja romska, oraz postawa nauczyciela i jego kompetencje.

Artykuł prezentuje wstępne wnioski z badań terenowych przeprowadzonych na terenie Wrocławia na przełomie czerwca i lipca 2019 r., dotyczących postrzegania Żydów wrocławskich przez młodych mieszkańców miasta. Badania miały na celu zweryfikować stan wiedzy na temat historii Żydów we Wrocławiu, ich współczesnej działalności społecznej, kulturalnej i religijnej oraz samej kultury żydowskiej. Ważnym ich aspektem było sprawdzenie, w jaki sposób społeczność ta funkcjonuje w świadomości młodych mieszkańców miasta, jakie jest oddziaływanie stereotypów na jej postrzeganie oraz jakie są źródła wiedzy na jej temat. Istotne było także określenie, które miejsca w przestrzeni identyfikowane są jako żydowskie oraz dowiedzenie się, czy młodzi mieszkańcy Wrocławia uczestniczą w wydarzeniach organizowanych przez społeczność żydowską, jak je oceniają i czy uważają je za potrzebne.

Tożsamość, jako definicja siebie, samookreślenie, jest pierwotnym doświadczeniem człowieka i podstawą kształtowania się jakości życia. Zmiana i ugruntowanie się tożsamości osób w wieku późnej dorosłości zamieszkujących polską i czeską część Śląska Cieszyńskiego dokonuje się w przestrzeni pogranicza państw, narodów, społeczności, kultur itp. Kreują ją wzajemne oddziaływania, relacje i więzi międzyludzkie, znaczenia, identyfikacje, elementy materialne oraz infrastruktura. Te warunki stawiają jednostkę przed koniecznością wyboru, aktywnego działania kreującego jej życie.
Niniejsze opracowanie jest komunikatem z badań przeprowadzonych w Cieszynie oraz Czeskim Cieszynie. Celem podjętych poczynań badawczych jest poznanie typów tożsamości u osób w wieku późnej dorosłości zamieszkujących polską i czeską część Śląska. Wyniki przeprowadzonych badań wskazują, że u osób w wieku późnej dorosłości zamieszkujących polską i czeską część Śląska Cieszyńskiego dostrzec można różne typy tożsamości: jednowymiarową, dwuwymiarową, wielowymiarową (wzbogaconą).

Tekst dotyczy możliwości komunikacji międzykulturowej, jakie dają współczesne media cyfrowe. Analizuje możliwości jej rozwoju na przykładzie problemu masowej migracji do Europy. Dotyczy ona krajów, które są często dużo słabiej ekonomicznie rozwinięte niż kraje Europy czy Ameryki. Jak pokazują jednak dane dotyczące rozwoju technologii w tych krajach czy jej wykorzystania (np. w masowych ruchach społecznych z przełomu pierwszej i drugiej dekady XXI w.), obywatele tych krajów nie są „cyfrowymi analfabetami”. Podobnie jest z migrantami przybywającymi z tych krajów. Dlatego media cyfrowe, a szczególnie takie narzędzia jak smartfony, mogą być wykorzystane w międzykulturowym dialogu oraz pomocy migrantom na różnych etapach ich migracyjnej wędrówki. Dotyczy to zwłaszcza etapu podejmowania decyzji, wędrówki do wybranego kraju czy aklimatyzacji w kraju docelowym. Powstało szereg takich pomocy (przede wszystkim aplikacji na smartfony), które jednak nie dotyczą w równym stopniu wszystkich trzech etapów życia migranta.

Zagadnienie współuczestnictwa rodziców i nauczycieli w realizacji założeń edukacji wielo- i międzykulturowej nie należy do mocno wyeksponowanych w literaturze przedmiotu. Autorka artykułu podejmuje próbę przybliżenia typów partycypacji obu stron we wskazany obszar edukacyjny, korzysta z koncepcji rodzajów uczestnictwa rodziców i nauczycieli we wspólnym kształceniu i wychowaniu Volkera Krumma. Koncepcja ta stanowi podstawę do przedstawienia w analogiczny sposób czynnej i biernej partycypacji rodziców i nauczycieli w realizację wytycznych z zakresu edukacji wielo- i międzykulturowej, z jednoczesnym określeniem, które z tych typów, z jakich względów, mogą być podejmowane z większym/mniejszym powodzeniem.

W artykule przedstawiono koncepcję twórczych orientacji życiowych Agaty Cudowskiej, opisano podjęte przez autorkę badania w tym zakresie, ze szczególnym zaakcentowaniem walorów ostatniej monografii dotyczącej tej problematyki. Zwrócono uwagę na potrzebę rozwijania twórczego stylu życia zwłaszcza w kontekście przemian społeczno-kulturowych. Twórcze ustosunkowanie do świata stanowi wartość samą w sobie, staje się „kołem ratunkowym” przed poczuciem bezsensu życia, daje podstawy do otwartości na spotkanie i dialog z drugim człowiekiem, jest koniecznym warunkiem w procesie konstruowania własnej tożsamości.

W artykule poddano opisowi działalność (2010-2020) usytuowanej w Czeskim Cieszynie przy granicznym moście Przyjaźni Czytelni i Kawiarni Avion (Čítárna a kavárna Avion) - oddziału Biblioteki Miejskiej w Czeskim Cieszynie (Mĕstská knihovna Český Tĕšín), w aspekcie podejmowanych przez instytucję czesko-polskich inicjatyw społeczno-kulturalnych. Wśród przywołanych różnych form aktywności, sprzyjających ponadlokalnemu dialogowi międzykulturowemu w środowisku wielokulturowym, uwzględniono przede wszystkim Cykl Czesko -Polskich Salonów Dyskusyjnych/ Cyklus Česko-Polských Diskusních Salonů pt. „Bez stereotypów. Czesi i Polacy o sobie nawzajem/ Bez stereotypů. Češi a Poláci o sobĕ navzájem” (2013 - nadal). W opracowaniu przywołano dzieje poprzedniczki i zarazem pierwowzoru Czytelni i Kawiarni Avion - Kawiarni-Restauracji Avion (1933-1939), symbolu międzywojennego wielonarodowościowego Cieszyna. Przestawiono współczesne sposoby upamiętniania przedwojennej kawiarni Avion, przede wszystkim kilkunastoletnie (1996-2010) funkcjonowanie kawiarni poetycko-muzycznej Avion w pomieszczeniach Teatru Cieszyńskiego w Czeskim Cieszynie (Těšínské divadlo Český Tĕšín). We wnioskach wskazano, iż działania Czytelni i Kawiarni Avion wpisują się w ramy konceptualne dialogu międzykulturowego wymienione w Białej Księdze w sprawie dialogu międzynarodowego „Żyć wspólnie jako równi w godności”, takie jak „tworzenie przestrzeni dla dialogu międzykulturowego”, „uczenie i nauczanie kompetencji międzykulturowych” (Rabczuk, 2015, s. 31-32), przyczyniają się do integracji obu Cieszynów i zróżnicowanych narodowościowo społeczeństw je zamieszkujących.

Od XVIII w. zaczął zyskiwać popularność szereg postaci lalkowych, które pojawiły się na wędrownych scenkach trup teatralnych niemal w całej Europie. Były to postaci komiczne o charakterze bohaterów popularnych, przemawiające do publiczności ulic, placów, targów - ich własnym językiem. Część z nich wywodziła się z komedii dell’arte (Pulcinella, Poliszynel, Guignol, Don Cristobal, Pietruszka). Korzenie teatralne bohaterów, którzy pojawili się z państwach niemieckich (Hanswurst, Kasperle, Kašparek, Gašparko), sięgają teatru elżbietańskiego i wiążą się z obecnością wędrownych trup angielskich aktorów, które włączyły do swoich przedstawień tradycyjną postać błazna. Ponieważ dla Polski jest to czas powolnej utraty niepodległości na rzecz państw ościennych, teatr bohatera ludowego nie powstał. Rozwinęła się za to forma szopki kolędniczej. Porównanie funkcji i znaczenia tych zjawisk teatralnych jest przedmiotem tego opracowania. Jest to także próba zwrócenia uwagi pedagogów na edukacyjne walory polskiej szopki kolędniczej.

TABLE OF CONTENTS

SPIS TREŚCI

W poszukiwaniu socjologicznych podstaw pedagogiki religii autor artykułu zwraca uwagę tylko na wybrane kwestie, jak teorie socjologii religii (część teoretyczna) i socjalizację religijną oraz nauczanie religii w szkole (część empiryczna). Takie pojęcia jak religia, religijny, religijność stanowią przedmiot rozważań zarówno socjologii, jak i pedagogiki religii. Socjologiczne teorie religii, socjologiczne teorie przemian religijności we współczesnym świecie mogą być przydatne w budowaniu pedagogicznych koncepcji religii i religijności, właściwych dla pedagogiki religii. Empiryczna socjologia religii - poprzez swoje badania - uwrażliwia wszystkie podmioty edukacyjne na nowe zjawiska religijne i kościelne, zmieniające się ustawicznie w nowych uwarunkowaniach społeczno-kulturowych. Współpraca między pedagogiką i socjologią religii jest możliwa i potrzebna, ale powinna być niesłychanie ostrożna. Każda dyscyplina naukowa ma swoją odrębność teoretyczną i metodologiczną. Socjologizacja pedagogiki religii byłaby czymś niewskazanym, a socjologiczna pedagogika religii - czymś absurdalnym.

Celem artykułu jest prezentacja specyfiki czeskiego Kościoła i religijności Czechów. Autorka inspiruje się pracami głównie czeskich badaczy (Petr Fiala, Dana Hamplová, Tomáš Halík, Pavel Hošek, Jan Jandourek, Max Kašparů, Dušan Lužný, David Václavík, Michal Martinek, Zdeněk R. Nešpor, Pavel Říčan, Ivo O. Štampach, O. Štěch, David Václavík) i rozwija zawarte w nich myśli. Zajmuje się stereotypem Czecha, charakterystyką czeskiego wierzącego, czeskiego duchownego oraz czeskiego Kościoła, znajdując źródła wskazanych odmienności w wydarzeniach historycznych i ich interpretacji. W zakończeniu artykułu przedstawiono wnioski i przybliżono odbiorcy „obraz czeskiego Boga”.

Uwagi autora skupiają się i związane są z niektórymi fundamentalnymi zmianami społeczno-politycznymi ostatniego okresu w Polsce. Oddziaływanie prasy i innej medialnej agitacji, a także wypowiadanie wielu opinii skierowanych do mniej wyedukowanej części społeczeństwa polskiego (~44%) przez reprezentantów partii rządzącej „Prawo i Sprawiedliwość”, przywołuje w ludzkiej świadomości emocjonalne społeczne poczucie resentymentu. Jest to proces społecznego odbioru wielu przekazów medialnych w kategoriach kampanijnej agitacji (strategii interwencyjnych) na osi continuum: osobowość - percepcja - emocje - podatność - tradycja - wybór polityczny. W artykule zawarto fragmenty Basila Bernsteina socjolingwistycznej teorii na temat języka i jego wpływu na postrzeganie przez individuum rzeczywistości.

Celem artykułu jest podjęcie refleksji dotyczącej uwarunkowań (możliwości i ograniczeń) realizacji przez podmioty państwowe polityki historycznej w zróżnicowanym społeczeństwie - w warunkach liberalnej demokracji. Tak zarysowane zadanie wymaga w pierwszej kolejności wskazania kreatorów oraz pola znaczeniowego terminu „polityka historyczna”, a także możliwych (dostępnych) sposobów, którymi może być ona realizowana. Ze względu na objętość artykułu będzie to jedynie próba zasygnalizowania pewnych, w przekonaniu autorów istotnych dla tytułowej problematyki, zagadnień mogących stanowić przyczynek do dalszych badań.

Formalna i nieformalna relacja między nauczycielem a uczniem jest istotnym aspektem, który bezpośrednio przekłada się na jakość procesu edukacyjnego. Z perspektywy inkluzji istnieje jeszcze większa potrzeba skupienia uwagi także na płaszczyźnie relacji nauczyciela i ucznia z innego kręgu kulturowego, ponieważ specyfika społeczno-kulturowa przenika do codziennych interakcji w szkole i w istotny sposób warunkuje motywację i uczenie się ucznia romskiego. Celem prezentowanych w artykule badań było wyjaśnienie istotnych aspektów relacji nauczyciel-uczeń, które mają wpływ na młodych Romów, oraz na ich postrzeganie szkoły i edukacji. Z badań wynika, że za istotne aspekty można uznać postrzeganie nauczycieli przez uczniów (koncepcje wstępne), poziom otrzymywanej pomocy i wsparcia, nierówności i dzielenie się z uczniami informacjami o ich perspektywach.

”Lipman in Kashubia” or why it is worth philosophizingwith children in the Kashubian language

This text uses the idea of implementing one of alternative teaching methods into Kashubian education, which is the Philosophy for Children developed by Matthew Lipman. Following the thought of Kazimierz KossakGłówczewski, who defines regional education as a kind of return to sources (home, local, regional, national and human culture, language), the author wonders reflects on the benefits that may result from the combination/cooperation of philosophical education (under in the form of philosophical inquiries with children) and Kashubian education. This cooperation can make Kashubian education gain new self-identification meanings, such as thinking in this language of oneself, others, the world, oneself and others in the world, as well as being “thought by others” in it. Thanks to this, the Kashubian language will cease to play only a decorative role, becoming a living link of communication supporting the construction of the identity horizon of students and their world.

REFERENCES:

• Bauman, Z. 2001. Tożsamość jaka była, jest i po co? W: Jawłowska, A. red.
• Wokół problemów tożsamości. Warszawa: Wydawnictwo LTW, ss. 8-25. Diduszko, H. 1996. Filozofowanie na lekcjach języka polskiego. W: Diduszko, H., Elwich, B., Łagodzka, A., Piłat, R. i Tworkiewicz-Bieniaś, G. Filozofia dla Dzieci w Polsce. Warszawa: Fundacja Edukacja dla Demokracji, ss. 37-48.
• Elwich, B. i Łagodzka, A., 1996. Obrazy i słowa. Ćwiczenie umiejętności myślenia. W: Diduszko, H., Elwich, B., Łagodzka, A., Piłat, R. i Tworkiewicz-Bieniaś, G. Filozofia dla Dzieci w Polsce. Warszawa: Fundacja Edukacja dla Demokracji, ss. 25-36.
• Elwich, B., Łagodzka, A. i Piłat, R. 1996. Filozofia dla Dzieci. Informacja o programie. Warszawa: Fundacja Edukacja dla Demokracji.
• Frankiewicz, W. i Kossak-Główczewski, K. red. 1997. Pedagogika Celestyna Freineta a edukacja regionalna. Gdańsk: UG.
• Frankiewicz W. i Kossak-Główczewski, K. 2005. Teacher Training as Acąuiring Regional Education Competences - from Kashubian Educational Experience. W: Maliszewski, T., Wojtowicz, W. J. i Żerko, J. red. Anthology of Social and Behavioural Sciences. 20 Years Co-operation between Universities in Linköping and Gdańsk. Linkoping: Linkoping University, ss. 298-306.
• Honoré, C. 2011. Pod presją. Dajmy dzieciom święty spokój! Warszawa: Drzewo Babel.
• Illich, I. 1976. Społeczeństwo bez szkoły. Warszawa: PIW. Janke, S. 2015. Łiskawica. Gdynia: Wydawnictwo Region.
• Kalinowski, D. 2015. Błysk w ciemności. O kaszubskojęzycznej prozie Stanisława Jankego. W: Janke, S. Łiskawica. Gdynia: Wydawnictwo Region, ss. 5-9.
• Kałuski, B. 2018. Filozofowanie z dziećmi. Pięć metod Martensa stymulacji rozwoju umysłowego i społecznego w epoce multikulturowej. Poznań: Wydawnictwo Światopogląd.
• Kossak-Główczewski, K. 1993. Niektóre aspekty niezależnej edukacji regionalnej. W: Rodziewicz, E. i Szczepska-Pustkowska, M. red. Od pedagogiki ku pedagogii. Toruń: Wydawnictwo „Edytor”, ss. 66-84.
• Kożyczkowska, A. 2018. Literatura kaszubska i wiedza o literaturze w edukacji kaszubskiej. W: Kożyczkowska, A. i Rembalski, T. Literatura kaszubska. Kaszubi w dziejach Pomorza. Konteksty edukacyjne. Gdynia: Wydawnictwo Region, ss. 33-97.
• Linkner, T. 2018. Kaszubskie „lektury obowiązkowe” w szkołach (postulaty), W: Mistarz R. red. Edukacja kaszubska, T. VIII. Gdańsk: CEN, ss. 33-38.
• Lipman, M., Sharp, A. i Oscanyan, F. 1997. Filozofia w szkole. Warszawa: Wydawnictwa CODN.
• Lipski, T. 1997. Czytanie w szkole. O literaturze kaszubskiej w szkole publicznej. W: Frankiewicz, W. i Kossak-Główczewski, K. red. Pedagogika Celestyna Freineta a edukacja regionalna. Gdańsk: UG, ss. 82-88.
• Łagodzka, A. 2014. Dyskusja dialogiczna - filozofia dzieciństwa i filozofia dorosłych. Analiza i Egzystencja. 25, ss. 99-123.
• Nikitorowicz, J. 1995. Pogranicze. Tożsamość. Edukacja międzykulturowa. Białystok: Wydawnictwo Uniwersyteckie „Trans Humana”.
• Piłat, R. 1996. Filozofowanie z dziećmi. Wątpliwości. W: Diduszko, H., Elwich, B., Łagodzka, A., Piłat, R. i Tworkiewicz-Bieniaś, G. red. Filozofia dla Dzieci w Polsce. Warszawa: Fundacja Edukacja dla Demokracji, ss. 5-12.
• Pobojewska, A. 2002. Dzieci mają głos. Dociekania filozoficzne z dziećmi i młodzieżą. W: Piekarski, J., Cyrańska, E. i Urbaniak-Zając, D. (red.). Granice autonomii teorii i praktyki edukacyjnej. Tom 1. Łódź: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej, ss. 315-323.
• Starnawski, M. 2016. Socjalizacja i tożsamość żydowska w Polsce powojennej. Narracje emigrantów z pokolenia Marca ’68. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe DSW.
• Jurek, A. 2015. Po co uczyć dzieci myśleć? Miasto Ł. Łódzka Gazeta Społeczna. 4 (16), ss. 1-3. Internet: http://miastol.pl/po-co-uczyc-dzieci-myslec/ (data dostępu: 6.02.2020).
• Pioch, D. 2017. Gôdóm i piszã pò kaszëbskù. Program nauczania języka kaszubskiego w szkole podstawowej dla klas I-VIII (zgodny z założeniami Podstawy Programowej Kształcenia Ogólnego - Rozporządzenie MEN z dnia 14 II 2017), (przy wsparciu merytorycznym nauczycieli języka kaszubskiego; w szczególności: D. Milewczyk, T. Skrzypkowskiej, J. Nogajewskiej, B. Czaja, G. Jank, G. Recław, J. Belgrau, B. Gołąbek, M. Koden), Internet: Skarbnica Kaszubska, http://skarbnicakaszubska.pl/programy-nauczania/ (data dostępu: 11.02.2020).

Celem artykułu jest analiza i interpretacja danych uzyskanych drogą badań sondażowych na temat funkcji wychowawczej rodziny. W zmieniającej się rzeczywistości społeczno-kulturowej, w perspektywie politycznych decyzji w państwie, rodzina jako podstawowa komórka socjalizująca jednostki, aby spełniała swoje funkcje, zmienia się. Analizowane dane pokazują obraz zmian poglądów badanych, pokazują zmiany w systemie wartościowania i ujawniają motywacje badanych. Ramy teoretyczne artykułu stanowi teoria światopoglądu i teoria standardu kulturowego Krzysztofa J. Brozi.

Autorka punktem wyjścia swojej refleksji uczyniła cytaty z powieści Evy Tvardy i Horsta Bienka, które egzemplifikują trudne doświadczenia Ślązaków wynikające z politycznych decyzji wobec Śląska, które podejmowane były przez władze polskie, niemieckie i czechosłowackie. Przywołane z literatury cytaty konstruują kontekst, który pozwala zobiektywizować zasadnicze dla artykułu pytania: „Czyj jest Śląsk” i jak polityczna walka o Śląsk, którą w swojej historii toczyły Polska, Niemcy i Czechosłowacja, rekonstruuje tożsamość etniczną Ślązaków? Autorka korzysta z myśli Ivana Čolovicia, z której wyprowadza koncepcję pogranicza jako ziemi podatnej na amputację, a także koncepcję tożsamości posttraumatycznej jako tożsamości bolesnej. Na podstawie literacko opisanych doświadczeń śląskości Horsta Bienka autorka podejmuje próbę rekonstrukcji fenomenu śląskości, jako tego, co w efekcie konstruuje śląską tożsamość etniczną. Bezpośrednim przedmiotem analizy i interpretacji są teksty Horsta Bienka, „Brzozy i wielkie piece. Dzieciństwo na Górnym Śląsku” oraz „Podróż w krainę dzieciństwa”.

Reprezentatywny dla regionu Górnego Śląska strój bytomsko-rozbarski to taki wytwór rąk człowieka, który jak w soczewce skupia ślady dziejów, bogactwo kulturowego kontekstu oraz echa przemian społecznych. Jest nade wszystkim istotnym znakiem przynależności do wspólnoty Ślązaków odzyskujących samoświadomość oraz potrzebę manifestowania swej odrębności na tle tendencji globalistycznych. Strój rozbarski nie uległ zapomnieniu ani też nie wpisał się w czysto muzealny wymiar pamiątek. Dzięki zaangażowaniu Rozbarczan doczekał się wznowienia produkcji dla celów ludycznych, świątecznych i obrzędowych. Młoda generacja Górnoślązaków, powracając do źródeł, z pasją odnajduje się w tym hołdzie dla tradycji i dziedzictwa wcześniejszych pokoleń. Dziś już nie tożsamość klasowa, stanowa czy status społeczny decyduje o wierności obyczajom, lecz wybór konkretnych osób, familii i wspólnot, dlatego tak żarliwie i autentycznie prezentuje się współczesna troska o transmisję wartości etnicznych.

Wielowyznaniowe oblicze Śląska Cieszyńskiego jest jednym z elementów tworzących jego charakter Pogranicza. Stawia to pytanie o genezę tego zjawiska. Próbę uchwycenia fenomenu kształtowania się wyznaniowości na tym terenie podjęto na przykładzie dwóch wybranych wiosek - Dzięgielowa i Puńcowa, wchodzących w skład parafii w Puńcowie i znajdujących się w omawianym okresie w rękach dwóch różnych właścicieli. Analiza tekstów sprawozdań wizytacyjnych sporządzonych na potrzeby administracji kościelnej w II połowie XVII i na początku XVIII wieku nie pozostawia wątpliwości, że w procesie kształtowania się mapy wyznaniowej tych miejscowości decydującą rolę odgrywało wyznanie i zaangażowanie religijne konkretnych właścicieli dóbr.

W artykule analizuję pedagogiczne idee Katarzyny Olbrycht dotyczące edukacji międzykulturowej rozpatrywanej w perspektywie personalistycznej. Przybliżam Jej wkład w rozwój polskiej pedagogiki międzykulturowej. Analizuję wypracowywane i promowane przez K. Olbrycht personalistyczne principia edukacji międzykulturowej oraz przeprowadzoną przez nią krytykę błędów w podejściu do złożonej kwestii wielokulturowości. Na podstawie tekstów K. Olbrycht na zakończenie przedstawiam personalistyczny zbiór postulatów i zasad („dekalog”) edukacji międzykulturowej i dialogu międzykulturowego, który może inspirować dalszy rozwój pedagogiki międzykulturowej.

W artykule zostaje przywołana koncepcja mimetyzmu i kozła ofiarnego autorstwa René Girarda. Zasada mimesis w ujęciu francuskiego intelektualisty stanowi fundament społecznej natury człowieka. Jako taka oznacza jednocześnie źródło społecznego cierpienia skutkującego kolektywną przemocą, jak i warunek ładu społecznego osiąganego za sprawą instytucji kozłów ofiarnych. Koncepcja kozła ofiarnego odwołuje się do czterech stereotypów, które składają się na schemat prześladowczy ukazujący przemoc jako specyficzną zasadę regulacji stosunków społecznych w sytuacji poważnego kryzysu społecznego. Zaprezentowane koncepcje zostały umieszczone w polu pytań, jakie stawiają współczesna pedagogika, edukacja międzykulturowa i krytyczna pedagogika religii.

Artykuł Bogaty język, zaniedbany język - refleksje o kulturze języka dotyczy wybranych zjawisk językowych. W centrum uwagi znajdują się leksykalne i ortograficzne oraz składniowe i interpunkcyjne zaniedbania dostrzegane w komunikatach tworzonych przez instytucje państwowe. Materiał analityczny pochodzi m.in. ze sprawozdania Rady Języka Polskiego za lata 2010-2011, które dotyczy oficjalnej komunikacji instytucji państwowych z Polakami. Celem opisu jest wskazanie przyczyn wybranych błędów oraz prezentacja zasad regulujących pisownię prawidłową, a także przedstawienie skorygowanych wersji omawianych przykładów. Wnioski płynące z analizy oficjalnych dokumentów pod kątem przestrzegania kultury języka przekładają się na refleksję dotyczącą odpowiedzialności za kondycję języka polskiego, który jest ważnym składnikiem tożsamości narodowej.

Autorzy przedstawiają kanały upowszechniania dorobku naukowego z zakresu edukacji międzykulturowej i pedagogiki międzykulturowej w Internecie na zasadzie otwartego dostępu, w wyszukiwarkach jak Google Scholar oraz specjalistycznych portalach społecznościowych dla naukowców i badaczy: Academia.edu i ResearchGate.net. Koncentrują się szczególnie na zamieszczonym w tych kanałach dorobku z pedagogiki międzykulturowej w języku polskim. Przedstawiają wyniki analizy ich zawartości oraz propozycje dotyczące upowszechniania polskojęzycznego dorobku pedagogów międzykulturowych.

Artykuł ma charakter teoretyczny i jest refleksją nad kulturowym kontekstem szkoły z uwzględnieniem koncepcji Jerome’a S. Brunera. Dotychczasowe badania nad polską szkołą i wielokulturowością jej uczniów wskazują na różne jej modele i potrzebę realizacji edukacji dialogowej. Skłania to do określenia, w jaki sposób przebiega uczenie się w wielokulturowej szkole z obowiązującym w niej dyskursem. Analiza teoretyczna podjętych w artykule problemów dotyczy roli współczesnej szkoły i jej spotkań ze światem kulturowo różnym, miejsca międzykulturowego dialogu i dialogowego uczenia się. W odwołaniu do koncepcji Jerome’a S. Brunera, w artykule podjęto próbę określenia znaczenia różnych habitusów uczestników szkolnej edukacji i ich wpływu na rozwój i kulturę samej szkoły. Podjętym zagadnieniem teoretycznym jest także reprodukcja kultury „większości” w procesie edukacji szkolnej i konstruowanie przez uczniów wiedzy o świecie, nadawaniu mu znaczeń w warunkach kulturowej różnorodności. Idea edukacji dialogowej z koncepcją J.S. Brunera i jej teoretyczne konteksty zostały zestawione z przykładami praktyki edukacyjnej i realiami szkolnej rzeczywistości.

W artykule zamierzam skoncentrować się na edukacji międzykulturowej jako przedmiocie akademickim w Polsce - w kontekście nabywania nowych kompetencji przez młodzież. Po pierwsze, analizie poddałam programy zajęć pod kątem oczekiwanych efektów uczenia się: wiedzy, umiejętności i kompetencji międzykulturowych, które studenci powinni zdobyć podczas kursu. Uwzględniłam zakres tematów poruszanych podczas kursu, liczbę godzin, a także formę zajęć oferowanych na uniwersyteckich kierunkach pedagogicznych w Polsce. Chciałabym również podzielić się własnymi doświadczeniami zebranymi podczas pracy ze studentami w związku z prowadzonym przeze mnie przedmiotem z zakresu edukacji międzykulturowej na wydziale pedagogicznym. W tekście przedstawię studenckie wizje edukacji międzykulturowej - na podstawie stworzonych przez nich scenariuszy zajęć dla dzieci. Moim zdaniem projekty te mogą odsłonić poziom wiedzy studentów na temat różnorodności kulturowej, kompetencje do przyszłej pracy w zróżnicowanych kulturowo środowiskach, a także ich podejście do edukacji międzykulturowej na poziomie szkolnictwa wyższego.

Artykuł przybliża czytelnikowi wybrane aspekty obrazu nauczyciela akademickiego w deklaracji grupy studentów polskich i zagranicznych. W związku z zwiększającym się udziałem studentów z zagranicy w polskim rynku edukacyjnym autorka poszukiwała odpowiedzi na temat oczekiwań studentów związanych z rolą nauczyciela akademickiego. Celem artykułu jest przedstawienie wybranych aspektów roli nauczyciela w opinii studentów zagranicznych oraz polskich. Badanie opinii studentów zostało przeprowadzone w maju i czerwcu 2019 roku w Akademii WSB w Dąbrowie Górniczej, gdzie uczą się studenci z Polski, Ukrainy i wielu innych krajów świata. Autorka zakładała, że z powodu różnic kulturowych obraz nauczyciela akademickiego w oczach poszczególnych grup studentów może się różnić. Z przeprowadzonych badań wynika jednak, że studenci, co prawda, preferują różne formy zajęć, ale niezależnie od kraju, z którego pochodzą, oczekują aktywnego i energicznego nauczyciela, przekazującego wiedzę w sposób jasny i zrozumiały, będącego profesjonalistą w swojej pracy.