TABLE OF CONTENTS

SPIS TREŚCI

From bilingualism to intercultural education. From multilingualism to multicultural education

The study is a presentation - in an essayistic and exemplary approach - of the meandering history of multiculturalism and multinationalism in Poland. This history until 1918 is described in two dimensions - firstly, a rather peculiar and in fact harmful multiculturalism of rulers’ world (mostly foreign election kings and later aggressors) and, secondly, the developing, increasingly richer and introducing important values, multiculturalism of people. This is followed by an outline of the changes after 1918 (mostly the crisis of the multinational state), as well as after 1945 and 1989 - the birth of a national state in two different political systems. The recent years are the times of drifting apart from a pro-European (open to multiculturalism) state in favour of a state and a substantial part of the society which is increasingly less democratic and contests European and global problems. This constitutes the background for the discussed issues of multicultural education. What has been also considered is the (developed in Poland) concept and practice of intercultural education. Intercultural education seems to enhance in the best way the familiarization with and understanding of Others and, in consequence, the shaping of positive relations among people.

Newly arrived (refugees, migrants, transmigrants, immigrants) children require a shiftin intergenerational storytelling. Intergenerational storytelling enables culturally and linguistically diverse emergent learners exposure to not only language but socio-cultural knowledge, values and practices. This study examines the intergenerational storytelling and art session held at a co-joined pre-school and elderly care home. There were 15 pre-school children aged 4-6, half of whom were newly arrived in Finland, and 4 Finnish elder storytellers. The theme of the project was to utilize everyday socio-cultural practices. The study used Pink’s visual semiotic and Kress’ multimodality for analysis. The research investigated two questions: 1) To what extent can intergenerational multimodal storytelling benefit transmigrant, immigrant community engagement and identity? 2) In a globalized world, how do children’s relationships with multimodalities create learning (language, socio-cultural practices)? Data was collected from qualitative pre - and post-session discussions from the six storytelling sessions, video recordings made by the participants, and multimodal artwork created by the children after each storytelling session. The results revealed transmigrant children engaged with components of stories that connected to their residency situation. Additionally, children represented themselves in the art as response to multimodal storytelling sessions. Interactive storytelling was effective means for socio-cultural interaction between pre-school children and elderly storytellers/people.

The article is aimed at drawing attention to the research motifs explored by the author in his studies and, first of all, at raising questions about the sense of research into the Romani identity. An attempt is made here both to suggest some theories and methods which can be useful in identity studies and to signal the difficulties in carrying such research out. The major subject matter of the suggested research projects should address the problems of the Romani identity and culture, this ethnic group’s participation in education, and their specific social and professional activity. What seems to be justified (after a reliable diagnosis of the needs, problems, prospects and possible solutions) is the unceasing need for designing programmes, projects and local policies which address the Roma and which come into being with their participation. However, the activities conducted so far should be subjected to an in-depth analysis and evaluation, also in regard to the specificity of Roma communities from various groups and countries. This might help to indicate the elements of their identity, as well as the level of joint participation in the context of the still incomplete integration with culturally dominating majorities.

At the end of the 19th century, activities were initiated in the Ottoman State to increase the knowledge of the Muslims and Ehl-i Perde (those with a Muslim name but who do not fulfill the requirements of Islam) Kıptis (Roma) in various fields, particularly in religion. Imams were appointed to their settlement areas. Schools were opened. In the meantime, they were also recruited into the army where they received education/training in many aspects. The aim of this article is to examine the adaptation of the Roma into the Muslim society during the discussed period.

The paper comprises a retrospective overview of the educational situation of the Roma in the USA. In contrast to the European situation, efforts to establish schools for Romanies in the United States have been both few in number and - with only a couple of limited exceptions - unsuccessful. There are approximately one million Romanies in the USA, a number which is slowly growing and till now there are any schools established for Romanies to learn their mother tongue or to get integrated in the mainstream educational system of the USA.

The paper presents the results of research conducted among Russian Roma children. Two groups of children, 6-8 years and 8-10 years old, were tested with a Romani Language Assessment Test. The study was conducted in a Roma settlement of a small town not far from Moscow. The children were tested on different grammatical categories in Romani as their home language. The grammatical knowledge of the children about their home language is not considered to be used by the Russian teachers in classroom. The frame of Cummins (2015) “teaching through an intercultural lens” is taken as the starting point of the research. The research results showed that the Roma children at the age between 6-8 years know the most complex grammatical categories of Romani as their mother tongue, however children’s knowledge is not used by the teachers at school environment teaching Russian. There are no lessons in Romani as the mother tongue strengthening the children’s linguistic and cognitive abilities.

In 2013, the European Court of Human Rights decided the case of Horváth and Kiss v. Hungary in favor of the two Romani boys who alleged that they had been misdiagnosed as ‘mildly mentally retarded’ and consequently placed and retained in a special school for their whole primary education. This, they claimed, deprived them of the educational opportunity to pursue their chosen vocational interests. In this research note, I will provide a brief view of the history of special education in Hungary, and the history of mental retardation in its medical/pedagogic connections. I will suggest that the Court’s decision, while a positive development, fails to address the fundamental systemic racism of the entire medico/educational system in Hungary, and that until that more radical change is undertaken, a disproportionate number of Romani children will continue to be officially and unofficially treated as mentally deficient.

The article presents a training model aimed at the formation of sociocultural competence in 7-11 years old students from ethnic communities in Bulgaria, based on Geert Hofstede’s (2003) theory of culture. A schematical description of the teaching methodology of the model is offered as well as some results of a study among the trained students conducted according to pre-defined criteria and indicators. The article comprises methodological ideas for the formation of sociocultural competence in 7-11-year-old students in the conditions of digitalization considering the possibilities of the electronic textbooks, which are part of the compulsory educational content. It turns out that these textbooks are necessary for the purposes of training in the digital world, as well as for the COVID-19 pandemic.

Globalization phenomena not only enhance cultural cognition but also foster establishing close relationships, which might be also legally confirmed. Today, many borders - like the Polish-Czech one - are “dematerialized” and exist more in the memory and awareness of people than in the physical sense. For the needs of the analyses, the category of borderland in its territorial sense was applied. Living in the borderland provides chances for establishing close interpersonal relations. What enhances the establishing of such relations in the case of the Polish-Czech borderland are the similarity of languages, common history and cultural closeness. This also fosters contracting mixed marriages. However, do close neighbourhood and similar social environments really make people seek contacts with neighbours? Does this enhance shaping a positive attitude to cultural diversity. The conducted analyses were aimed at familiarizing with the declarations of the examined university students from Poland and the Czech Republic concerning the way in which mixed marriages are perceived in their environment.

In the empirical study of intercultural exchange presented in this paper, we assessed Erasmus students for knowledge of English as a foreign language (EFL) and their level of reflective judgement, to test for correlation between the two variables. The basic theoretical framing was derived from King and Kitchener’s (1994) reflective judgment model (RJM), based on 3 different levels of reflectivity, connected to progressive cognitive development of adults: pre-reflective, quasireflective and reflective. The results of the study show that the students displayed high levels of reflective judgment and importantly, we found a correlation between their standard of English and their level of reflectivity. The ability to communicate in English is a prerequisite to participation in the Erasmus programme, therefore it was expected that the students would score well for English knowledge. However, the results of the study suggest that being competent in the use of English as a foreign language may be a predictor of higher reflectivity amongst students in higher education. This creates a controversial pedagogical implication suggesting that learning English as a foreign language to a high standard fuels reflectivity.

The presented diagnostic study concerning intercultural competence was carried out in the pedagogical context of intercultural education. The research place was chosen purposively: it resulted from the intercultural character of Białystok. In the interwar period that the study refers to, the biggest national groups in the town were Poles and Jews. There were also Belarusians, Russians, Germans and Tatars. As part of the analysis of intercultural competence of students from Poland and Israel I focused on the respondents’ declarations concerning their knowledge of the social structure of pre-war Białystok. Then, I determined what motivates secondary school students to learn about the past. Developing the competence in the affective/motivational area is of key importance in intercultural communication. Identifying the reasons why secondary school students from Poland and Israel find it worth learning about the history of their ancestors is as important as knowledge of the history of our cultural group and other cultures. It was also important to determine the level of Polish youths’ readiness to communicate with students from Israel, and vice versa. Diagnosing the students’ competence allows educators to plan adequate educational activities aimed at broadening intercultural competence, to strengthen the existing resources, to improve the weak points, and fill in the gaps.

The article presents contemporary views on a new approach to children studies in social sciences and humanities, and particularly the “whole child approach” paradigm. The basic features of this approach are discussed in the context of integrating children from a migration background and their social functioning within the structure of education. A brief discussion on the necessary structural changes in social life and its adjustment to the needs of children is provided. The whole child approach is promoted as a key element of social cohesion strategies.

This article presents Finnish educational changes in the context of The Nordic Model of Social Democracy improved since 1963 versus English model of Neoliberal Democracy based on conservatism since 1979 with its roots in the late eighteenth century in Europe. The reform of education in Finland was supported by a new curriculum and different methods of teaching. In 1963 students started to have an access to the highest-quality education and it was not related to students’ place of living, richness or annual income. On the other side in England, privatization and centralization were the main pillars of the reform with neoliberalism, neoconservatism and its market competition in education. The central government was responsible for the provision of educational services, educational policy, and planning the direction of the educational system. Teachers faced an ultimatum: “either submit to re-education or lose your job” (Jones, p. 43). The 1988 reform strengthened the ideological control of education and accelerated differentiation between schools.

The text refers to contemporary research about children from diverse cultural backgrounds in Polish educational institutions. I reflect on the need to decolonise this research and to sensitise scholars to the ethics of research “about” and “with” children. I argue that this should be oriented towards participation and the right to be properly researched, as postulated by J. Ennew. Ethics is crucial in the search for non-discriminatory research strategies (also in the area of affirmative action) due to the dominating research “about” children rather than “with” children or from the perspective of children. I reflect on research practices with children from diverse cultural backgrounds in Polish schools and preschools. I also draw attention to the ethical need to verify research about this group of children in the light of protecting their rights in a new country, language, education system and new culture. The absence of children’s voices and the prevalence of narrations about them as well as the lack of participatory research with this group of children preclude a deeper insight into their situation and ways of looking at the world. With this article I aim at making children’s voices heard.

The author presents several theoretical approaches to defining place and space in social sciences, placing both categories in the context of the terminology of the pedagogy of place and space in theater. By showing the role of theatrical practices in educating “to” and “through” place, they indicate the convergence of these activities with the assumptions of regional and intercultural education. Referring to the practices of non-professional theaters operating on the border of north-eastern Poland, the author analyses the symbolic potential of this art form as a factor shaping the intercultural identity of young people.

In order to live a normal life, a person must answer the question about themselves - about their image, worldview, capabilities. Typically, one’s identity is built on the basis of the opinions of the environment. A person either compares themselves with it or uses the opinions of people who are important to them. In this way, the person builds their own inner continuity, which provides them with a sense of stability. It is a dynamic process which very often determines the colour and complexity of human life. Today, the closest environment are more and more often the social media. Especially for young people, they are becoming an important source of information about themselves and the world. Yet to what extent do social media offer opportunities for authentic manifestation of one’s self, and to what extent do they become a space for creating parallel identities? Young users are eager to use social media, which influence their lives and identities. The problem is illustrated with the example of China, a large and original social media market.

TABLE OF CONTENTS

SPIS TREŚCI

Artykuł jest próbą ukazania zakresu znaczeniowego pojęć: wielokulturowość, międzykulturowość, transkulturowość. Więcej uwagi i miejsca poświęcono transkulturowości jako kategorii mniej prezentowanej w analizach i prowadzonych badaniach. Wskazano na wartość kształtujących się subdyscyplin - pedagogiki międzykulturowej i transkulturowej. Przedstawione analizy i formułowane pytania mają na celu spowodowanie dyskusji dotyczącej zakresu i istoty wymienionych pojęć, wymianę poglądów w postrzeganiu i interpretowaniu subdyscyplin, określaniu, co jest w nich wspólne, a co odrębne, czy i jak je kształtować i rozwijać w kontekście złożonej i dynamicznej teraźniejszości oraz zauważanych licznych problemów przyszłości.

Artykuł poświęcony jest współczesnym dylematom edukacji międzykulturowej związanym z przemianami zarówno globalnej rzeczywistości, jak i tożsamości. Po omówieniu głównych idei edukacji międzykulturowej autor rekonstruuje zjawiska odnoszące się do asymilacji i izolacjonizmu mniejszości rasowych oraz etnicznych we współczesnych wielokulturowych społeczeństwach. Przywołuje różne konteksty enklawizacji, samowykluczania się i mniejszościowego etnocentryzmu oraz esencjalizmu, także w szkolnictwie, prowadzące do potwierdzania reprodukcji ekonomicznej i kulturowej. Pokazuje, w jaki sposób izolacjonizm mniejszości utrudnia realizację celów edukacji międzykulturowej. Następnie przedstawia przemiany współczesnej tożsamości, odnoszące się do procesów jej hybrydyzacji i wewnętrznej kulturowej heterogeniczności. Rekonstruuje wynikające z niej nurty krytyki edukacji międzykulturowej, dotyczące w szczególności idei dialogu między kulturami. Prezentuje różnorodne dylematy wynikające z „uwikłania” edukacji międzykulturowej w przemiany współczesnej wielokulturowej rzeczywistości. Przedstawia również wyzwania dla tej edukacji związane z pandemią Covid-19. W konkluzji autor przedstawia pozytywny potencjał dynamiki rozwojowej współczesnej edukacji międzykulturowej.

Szkoła w społeczeństwie wielokulturowym jako miejsce kontaktów z Innymi i wzajemnego oddziaływania różnych grup społecznych zmaga się z różnymi wyzwaniami w realizacji funkcji społecznych. W artykule ukazana została analiza społecznych funkcji edukacji i szkoły w perspektywie koncepcji strukturalno-funkcjonalnej, konfliktowej, interpretatywnej i podejścia środowiskowego. Na tym tle podjęto próbę zarysowania koncepcji pracy szkoły w społeczeństwie wielokulturowym, z uwzględnieniem jakości środowiska, które stanowi ważne zaplecze socjalizacyjne uczniów i opanowania kompetencji kulturowych niezbędnych do sprawnego obcowania z ludźmi pochodzącymi z różnych kultur. Zwrócono uwagę na środowisko rodzinne, lokalne, regionalne, a także na kulturę narodową i ogólnoludzką. Dokonująca się socjalizacja oznacza proces budowania wiedzy uczniów, modelowania ich percepcji świata i działania w tym świecie.

W tekście podjęto problem instrumentalnego wykorzystania idei międzykulturowości przez globalne korporacje w celu zwiększenia swojej konkurencyjności na globalnych rynkach. Na wstępie przedstawione są założenia edukacji międzykulturowej, w szczególności te, które odnoszą się do pojęcia międzykulturowej tożsamości, wrażliwości i empatii. Z kolei przedstawiono zjawisko wykorzystywania różnicy kulturowej w celach marketingowych. Główna część tekstu poświęcona jest analizie tożsamości globalnego korporacyjnego lidera, który w założeniu potrafidoskonale funkcjonować w różnych kulturach, po to, aby realizować interesy reprezentowanej przez siebie korporacji. Autorka przywołuje różne poglądy na temat cech tej tożsamości, które wpisują się w korporacyjną koncepcję relacji między zachodnią racjonalnością i orientacją na zysk a różnorodnością kulturową. Przedstawione są takie charakteryzujące rzekomo międzykulturowego korporacyjnego lidera cechy, jak: zdolność do wchodzenia w autentyczne interakcje, międzykulturowa inteligencja, podejście holistyczne, „zarządzanie różnicą międzykulturową”, „transkulturowe przywództwo”, „międzykulturowa efektywność”, „rezultaty międzykulturowych negocjacji”. Autorka podkreśla, iż w praktyce globalny międzykulturowy lider posiada jedynie mechanicznie wyuczone płytkie kompetencje do sytuacyjnego dostosowania do wzorów innych kultur. Pozostaje postacią Zachodu, tym bardziej że wszystkie międzykulturowe biznesowe interakcje odbywają się w języku angielskim, który z pewnością wchłania bogactwo kulturowej różnicy. W ostatniej części tekstu pokazany jest przykład elitarnych szwajcarskich szkół średnich, w których młodzi synowie i córki z najbogatszych rodzin z wszystkich obszarów kulturowych i kontynentów przygotowywani są do roli globalnych międzykulturowych liderów. W konkluzji autorka konfrontuje przedstawione wyżej założenia, odnoszące się do postaci globalnego lidera z tradycyjnymi ideałami edukacji międzykulturowej.

Aktualnie antropologia pedagogiczna staje się integralną dyscypliną w procesie edukacyjnym. Człowiek jest badany z punktu widzenia historii i kultury, w okresie przemian politycznych i ekonomicznych oraz na każdym poziomie rozwoju społecznego. Współczesny świat jest niezwykle różnorodny i niejednoznaczny. Narastają nierówności społeczne na wszystkich poziomach, rośnie liczba ubogich, pojawiły się nowe światowe problemy migracji i uchodźców. Zobowiązuje to również antropologię pedagogiczną, aby pomagała pedagogom w szybkim i skutecznym rozwiązywaniu palących problemów związanych z edukacją i wychowaniem. Artykuł pokazuje, jak prace naukowe rosyjskiego filozofa Jerzego Szczedrowickiego mogą pomóc współczesnej antropologii pedagogicznej. Podano ogólną ocenę wkładu J. Szczedrowickiego w rozwój antropologii pedagogicznej i zwrócono uwagę na aktualność praktyk naukowych naukowca, które nie straciły aktualnie na znaczeniu i mogą być wykorzystywane zarówno w pedagogice, antropologii pedagogicznej, jak i edukacji międzykulturowej.

Celem artykułu jest nakreślenie rozwoju organizacji mniejszości polskich, w tym szkolnictwa polskiego, z uwzględnieniem rozwiązań formalno- prawnych, podstaw finansowych i infrastrukturalnych w Charkowskim Okręgu Konsularnym. Jest to pierwsza próba przeprowadzenia wstępnych badań na terenie Charkowskiego Okręgu Konsularnego z uwzględnieniem organizacji mniejszości polskiej, osobliwości tożsamości miejscowych Polaków i specyfiki regionów, od Sum na północy do Berdiańska na południu. Terytorium Konsulatu Generalnego RP w Charkowie obejmuje Charkowski Okręg Konsularny, są to obwody: charkowski, dniepropietrowski, doniecki, ługański, połtawski, sumski, zaporoski. Badania przeprowadzone zostały metodą ankietową w roku 2017. Aktualnie czynnikiem decydującym o podejmowaniu nauki języka polskiego jest przynależność etniczna, pragnienie pielęgnowania poczucia przynależności do kraju pochodzenia przodków, ale także podejście pragmatyczne: otrzymanie Kart Polaka, podjęcie studiów wyższych oraz perspektywa pracy i osiedlenia się w Polsce. Dla uczniów innych narodowości znajomość języka polskiego jako obcego ma wymierną wartość w postaci większych szans w dostaniu się na studia, a w konsekwencji bycia bardziej konkurencyjnym na rynku pracy.

W roku 1989 na terenach byłego ZSRR dokonały się zmiany polityczne i społeczne. Na fali odzyskiwania niepodległości w krajach anektowanych do składu Kraju Rad, uaktywniła się polska mniejszość narodowa. Zyskała szansę na odtworzenie szkół polskich istniejących przed wojną między innymi w niepodległej Łotwie. Zaczęto powoływać do życia placówki edukacyjne, w których dzieci mogły pobierać naukę w języku ich przodków. Otwarto sześć takich szkół - trzy średnie i trzy podstawowe. Z różnym powodzeniem rozwijały one swoją działalność „potykając się” o problemy, jakie stawiano im po drodze, zmieniając prawo oświatowe, ograniczając finansowanie z budżetów gminnych. Nie wszystkie szkoły poradziły sobie i po kilkunastu latach działania zostały zamknięte. Tekst przedstawia historię najnowszą jednej z nich. Pokazany został wieloletni wysiłek organizatorów placówki działającej w Jekabpils od 1994 i zamkniętej w 2015 roku. Opisana została nadzieja towarzysząca powstaniu szkoły, tworzenie klimatu i kultury szkoły. Przez wiele lat trwała walka o pozyskanie uczniów. Pokazany został wysiłek nauczycieli delegowanych do pracy z Polski, upominających się o poziom kształcenia w języku polskim, przeciwstawiających się zmianie koncepcji pracy szkoły pomyślanej jako placówka z wykładowym językiem polskim, którego status władze zmieniły na język obcy. Przedstawiona dokumentacja planów remontu, rozbudowy czy budowy od podstaw nowej placówki wytworzona w latach 2005-2010 przez zainteresowane sprawą podmioty po obydwu stronach granicy, pokazuje determinację miejscowego środowiska polskiego, poszukującego wsparcia swojej inicjatywy po obu stronach granicy. Jednak okazało się, że na szkole w Jekabpils nikomu nie zależało, poza działaczami Związku Polaków na Łotwie i polskimi nauczycielami. Dzisiaj pozostały jedynie dokumenty i wspomnienia.

Aktualnie obserwujemy na świecie wzrost zainteresowania badaczy problematyką uchodźstwa. Mimo faktu, że w Polsce relatywnie niewielka grupa cudzoziemców otrzymuje ochronę międzynarodową, to zakres badań prowadzonych przez przedstawicieli nauk społecznych (w tym pedagogów) poszerza się. Analiza treści literatury przedmiotu wskazuje na to, że wciąż brakuje opracowań poświęconych indywidualnym, jak też społeczno-kulturowym aspektom wspierania przymusowych migrantów (dzieci, młodzieży, dorosłych) przebywających na terenie kraju. Artykuł stanowi przegląd kierunków badań realizowanych w różnych krajach, które dotyczą zasobów odpornościowych uchodźców, w kontekście mechanizmu resilience, i ma na celu zasygnalizowanie ścieżek projektowania inicjatyw badawczych, jak również działań edukacyjnych wspierających proces integracji osób z doświadczeniem uchodźstwa w Polsce. Tekst składa się z trzech komplementarnych części. W pierwszej zostały zaprezentowane prawne aspekty sytuacji przymusowych migrantów w Polsce. W części drugiej ukazano główne wyzwania związane z integracją tej grupy osób. W części trzeciej, w odniesieniu do problematyki integracji, w szerszej perspektywie został przeanalizowany rozwój koncepcji resilience w naukach społecznych ze szczególnym uwzględnieniem przykładów prowadzonych na świecie przedsięwzięć badawczych, jak też egzemplifikacje działań praktycznych wzmacniających zasoby odpornościowe osób z doświadczeniem uchodźstwa. W artykule podkreślono potrzebę prowadzenia badań dotyczących indywidualnych, jak też społeczno-kulturowych czynników, wspierających uchodźców w pokonywaniu trudności adaptacyjnych i przeciwności losu. Na podstawie przeanalizowanych wyników badań można stwierdzić, że wzmacnianie zasobów indywidualnych i społeczno-kulturowych, związanych z wymiarem społecznym, kulturowym, politycznym, ekonomicznym i środowiskowym wspiera proces integracji przymusowych migrantów oraz dobrostan psychiczny zarówno samych uchodźców, jak i społeczeństwa przyjmującego.

W Niemczech słabe osiągnięcia niemieckich uczniów w badaniach PISA na tle rówieśników w innych krajach stały się zarzewiem intensywnie przebiegającej dyskusji, mocno podsycanej w mediach. Przestrzeń publiczna stała się swoistą platformą wymiany informacji na temat kondycji niemieckiej edukacji i dokonujących się zmian. Celem artykułu jest prezentacja głównych tematów dyskursu prasowego toczącego się na łamach prasy niemieckiej w pierwszej dekadzie (2001-2010) po opublikowaniu wyników badania PISA. W procesie badawczym wykorzystano metodę Krytycznej Analizy Dyskursu, która pozwala na przyjęcie założenia, że podejmowane przez media sprawy dotyczące oświaty z jednej strony stanowią odzwierciedlenie zainteresowania społeczeństwa edukacją, z drugiej - mogą prowadzić do pogłębionego przyglądania się wskazywanym zjawiskom i decyzji o podjęciu określonego, oddolnego działania (teoria użytkowania i korzyści, teoria przeciwstawnego dekodowania). Analizie poddano artykuły prasowe z dzienników i czasopism o zasięgu ogólnokrajowym oraz wybranych krajów związkowych (ze względu na wysokie lub niskie osiągnięcia ich uczniów) z uwzględnieniem odmiennych opcji politycznych.

W USA, Guo-Ming Chen i William J. Starosta opracowali narzędzia badawcze w postaci Skali Wrażliwości Międzykulturowej do pomiaru wrażliwości międzykulturowej jako głównego wymiaru kompetencji komunikacji międzykulturowej. W Niemczech Wolfgang Fritz, Antje Möllenberg oraz Guo-Ming Chen, na próbie 541 studentów potwierdzili jego trafność, rekomendując je dla populacji Europy Zachodniej. W artykule zaprezentowano polską wersję kwestionariusza do pomiaru wrażliwości międzykulturowej wraz z jego własnościami psychometrycznymi i wynikami analizy normalizacyjnej. Ponadto w opracowaniu przedstawiono podstawy teoretyczne kwestionariusza oraz jego budowę i zasady posługiwania się narzędziem. Polska wersja kwestionariusza (identycznie jak oryginalna) składa się z 24 pozycji testowych zawartych w obrębie pięciu podskal (α-Cronbacha 0,85) oraz spełnia wszystkie warunki tzw. dobroci psychometrycznej testu. Narzędzie pozwala w sposób szybki, trafny i rzetelny dokonywać pomiaru podstawowych czynników wrażliwości międzykulturowej, takich jak: Zaangażowanie w interakcję, Szacunek dla różnic kulturowych, Pewność w interakcji, Przyjemność z interakcji, Uwaga/Pilność w interakcji. Narzędzie może być stosowane przez naukowców i praktyków we wszystkich sytuacjach, w których mamy do czynienia z interakcją w środowiskach zróżnicowanych kulturowo (biznes, edukacja, turystyka itd.). Do artykułu załączono kwestionariusz wraz z kluczem, ułatwiającą praktykom analizę i interpretację uzyskanych wyników.

W artykule dokonano skrótowej charakterystyki prawnych aspektów funkcjonowania mniejszości narodowej, przywołano akty tworzące standardy w zakresie ich ochrony wyrażone w prawie międzynarodowym oraz w prawodawstwie czeskim. Polacy mający w Republice Czeskiej status mniejszości narodowej mogą korzystać z przysługujących im praw, zwłaszcza z prawa do edukacji w języku mniejszości, a realizowanym w szkołach z polskim językiem nauczania. Projektując badania dotyczące szkoły, przyjęłam paradygmat funkcjonalno-strukturalny. W tym ujęciu szkoła jest miejscem socjalizacji, w którym następuje reprodukowanie norm, wartości i tradycji. W konstrukcji teoretycznej podjętych rozważań skorzystano także z koncepcji tożsamości wyboru Charlesa Taylora, koncepcji tożsamości i identyfikacji narodowej w ujęciu Antoniny Kłoskowskiej. Badania z zastosowaniem metody ankiety przeprowadzono wśród rodziców i ich dzieci, uczniów z klas dziewiątych ze szkół podstawowych z polskim językiem nauczania funkcjonujących na Zaolziu. Ich celem było poznanie opinii o edukacji w tych szkołach. Wyniki badań wskazują, iż dla rodziców uczniów ze szkół z polskim językiem nauczania wybór szkoły dla własnego dziecka jest przejawem polskości, a dla ich dzieci powodem uczęszczania jest możliwość nauki języka polskiego, fakt bycia Polakiem oraz dbałość o zachowanie polskości.

Podjęte rozważania koncentrują się na kwestiach dotyczących przejawianych przez młodzież akademicką identyfikacji narodowych. W pedagogicznej analizie podjętej problematyki przyjęto konceptualizacje teoretyczno-metodologiczne, nawiązujące do: Pawła Boskiego teorii tożsamości kulturowej opartej na wartościach i praktykach w warunkach dwu- i wielokulturowej socjalizacji, Tadeusza Lewowickiego teorii zachowań tożsamościowych oraz teorii kontaktu międzygrupowego i wzajemnego różnicowania międzygrupowego, wywodzących się z hipotezy kontaktu. Podstawą do nakreślenia zachodzących procesów identyfikacyjnych w okresie aktualnych zmian społecznych stały się badania porównawcze przeprowadzone w latach 2018-2019 na pograniczu polsko-czeskim. Analiza oraz interpretacja zgromadzonego materiału empirycznego wskazują na zachodzące zmiany w obszarze kryterialnych oraz korelatywnych atrybutów tożsamościowych polskich i czeskich studentów. Są one warunkowane innymi czynnikami niż kulturyzacją i socjalizacją rodzinną, jak również zachodzącymi w różnym stopniu i zakresie zarówno w przeszłości, jak i współcześnie procesami asymilacyjnymi na polsko-czeskim pograniczu.

Opracowanie jest próbą spojrzenia na miejsce, jakie zajmuje edukacja uniwersytecka w procesie budowania projektu życiowego przez młodych dorosłych/cieszyńskich studentów na pograniczu polsko-czeskim. W tekście podjęty został ważny wątek, opisujący stosunek młodych ludzi do kształcenia, rozumianego nie tylko jako proces podnoszenia poziomu swojego wykształcenia, ale - w głównej mierze - wzrostu życiowych kompetencji, a także podnoszenia poziomu zadowolenia ze swojego życia. Jednym z wymiernych efektów tego procesu powinno być bardziej świadome podejmowanie decyzji i odpowiedzialności za siebie, a także własne życie i dokonywane wybory. Grupą, która w sposób najbardziej bezpośredni może tego doświadczać, jest młodzież studiująca, w tym opracowaniu opisywana jako „młodzi dorośli”. Przed nią bowiem otwiera się szansa nabywania nowych umiejętności w oglądzie świata i swojego w nim miejsca, które wzrastać powinny wraz z okazją do zauważania i pomnażania własnych zasobów, by łatwiej zabezpieczyć swoją przyszłość. Studiujący młodzi dorośli na pograniczu polsko-czeskim stanowią grupę, dla której ten etap edukacji jest przepustką do dojrzałości, a obecne w nim wydarzenia współtworzą jakość ich życia. Wspomniani młodzi dorośli są świadomi potrzeby utrzymania wysokiego statusu wiedzy i kompetencji za pośrednictwem sprofilowanej i ustawicznej edukacji, co sprzyja ocenie ich własnego życia jako zgodnego z zadaniem rozwojowym tego okresu i satysfakcjonującego na tym etapie.

Artykuł prezentuje projekt realizowany przez uczelnie partnerskie w Polsce (Opole) i Republice Czeskiej (Hawirzów) dotyczący jakości i stylu życia oraz planów życiowych i tożsamości mieszkańców pogranicza polsko-czeskiego po przyjęciu Polski i Czech do Unii Europejskiej. Przedstawiono cele projektu, założenia metodologiczne, wybrane wyniki badań, charakteryzujące cztery kategorie badawcze: jakość i styl życia, plany życiowe i tożsamość mieszkańców pogranicza z perspektywy potencjału społeczno-kulturalnego pogranicza, przyjęcia Polski i Czech do EU, perspektywy pogranicza oraz edukacji międzykulturowej. Badania sondażowe przeprowadzono po stronie polskiej w Euroregionie Pradziad, po stronie czeskiej w Euroregionie Beskidy na łącznej próbie 615 uczniów i 502 studentów. Pozwoliły one na postawienie diagnozy dotyczącej badanych problemów i określenie uwarunkowań badanych kategorii.

W artykule zostały przedstawione i omówione konflikty o charakterze narodowo-etnicznym zachodzące w ostatnich latach w województwie podlaskim. Autor wymienia szereg czynników wewnętrznych i zewnętrznych, które powodują występowanie na północno-wschodnim pograniczu Polski zwiększonej liczby sytuacji konfliktowych o podłoży etniczno-narodowym. Wskazuje, że pojawiające się konflikty nie oznaczają osłabienia pozycji mniejszości etnicznych i narodowych. Wiąże je ze wzrostem świadomości w zakresie obrony wartości rodzimych.

W niniejszym artykule przedstawiono oddziaływanie pandemii COVID-19 na akulturację i strategie akulturacyjne studentów międzynarodowych w UE, USA i Australii. Pandemia wyostrzyła trudne i ryzykowne aspekty akulturacji studentów, przyśpieszając ją. Izolacja pandemiczna oraz chaos informacyjny spowodowany pandemią utrudniają badanym przejście od fazy szoku kulturowego do fazy zdrowienia/adaptacji. U tych, którzy przed pandemią zbliżali się do tego etapu, można zaobserwować zatrzymanie adaptacji i przyjęcie strategii wymuszonej separacji. Studenci wybierają strategie akulturacyjne - lub przez pandemię są skazani na takie wybory - które nie wiążą się z budowaniem relacji ze społeczeństwem przyjmującym: separację i marginalizację. Integracja pojawia się jedynie w kontekście relacji z innymi studentami międzynarodowymi, mieszkającymi w tym samym miejscu. Równocześnie studenci wyrażają obawy co tego, czy pandemia i jej skutki umożliwią im dalszą integrację ze społeczeństwem przyjmującym. To z kolei rodzi obawę przyszłego odpływu studentów międzynarodowych z UE, USA i Australii, czemu można zapobiec, zmieniając paradygmat myślenia o miejscu studentów międzynarodowych w systemach wspomnianych krajów.

Atrakcyjność i aktualność badań prowadzonych wokół życia rodzinnego związana jest z dynamicznymi przemianami społeczno-kulturowymi, gospodarczymi, a także politycznymi zachodzącymi w skali globalnej. Nie bez znaczenia dla funkcjonowania rodziny i jej członków jest również sytuacja światowej pandemii, która znacząco wpłynęła na strukturę rodziny oraz potrzeby i wartości cenione przez jej członków. Żywotność tematu skłania do refleksji nad kondycją współczesnej rodziny i rodzi potrzebę poznania skutków oddziaływań zewnętrznych na jej kształt i środowisko wewnętrzne. W zaprezentowanym opracowaniu podejmuję rozważania wokół problematyki rodziny, interesują mnie przede wszystkim małżeństwa mieszane, które stają się coraz bardziej widoczne, nie tylko w statystykach zawieranych małżeństw, a przede wszystkim w życiu społecznym. Zawiązywanie małżeństw mieszanych znajduje swoje uzasadnienie w zwiększonej mobilności społecznej, pozbawieniu barier świata komunikacji interpersonalnej (powszechne wykorzystanie nowoczesnych technologii w życiu zawodowym oraz osobistym), może również wynikać z indywidualnych potrzeb i preferencji osób zawierających takie związki małżeńskie. Małżeństwo mieszane samo w sobie może być wartością, jednak fakt bycia w takim związku może stanowić swego rodzaju balast. Zaprezentowane opracowanie jest próbą uchwycenia pewnych tendencji zachodzących w doświadczeniach życia społecznego przez małżeństwa mieszane. W artykule wyróżniam trzy części, w których kolejno wprowadzam w problematykę życia rodzinnego i funkcjonowania małżeństw mieszanych, następnie analizuję dane i materiały, nakreślając pewne tendencje odnoszące się do różnych aspektów życia rodzinnego i życia w społeczeństwie. Opracowanie kończę podsumowaniem i wskazaniem wniosków.

Jednym z wielu obrazów współczesności jest wzajemne funkcjonowanie osób reprezentujących odmienne kultury, narodowość, rasę czy religię. To sprawia, że w poszczególnych społecznościach pojawia się szereg nieporozumień czy konfliktów, powodowanych brakiem wiedzy o wzajemnej kulturze. Rysująca się coraz powszechniej odmienność we współczesnych społeczeństwach generując wielorakie obawy i lęk uniemożliwia zachowanie poczucia bezpieczeństwa. Tymczasem odmienność/różnorodność kulturowa, etniczna, narodowa winna być postrzegana jako wspólne dobro służące budującym się wspólnotom. Tym samym ujawnia się brak świadomości, że odmienność kulturowa to wartość, swoiste bogactwo warunkujące szerokie możliwości holistycznego rozwoju, a nie zagrożenie tożsamości czy wolności. By stan taki osiągną potrzeba świadomości i wiedzy. Niniejszy tekst jest zatem próbą zainteresowania społeczeństwa przedmiotowym zagadnieniem, które można oswoić i rozwinąć dzięki edukacji międzykulturowej, która może przybrać różne formy edukacji, także poprzez poszczególne dziedziny sztuki, takie jak teatr czy film. Wspomniane dziedziny sztuki stanowią nie tylko pole edukacji, poznania różnorodności, ale są narzędziem kształtowania postaw, zainteresowań, wyrażania emocji czy modelowania sposobu myślenia o odmienności. Propozycje konkretnych (wybranych) spektakli czy filmów, oparto zasadniczo na pełnym przekonaniu, że sztuka stanowi nie tylko wartość autoteliczną, artystyczną, ale jest narzędziem formującym kierunek myślenia w określonym zakresie.

Ze względu na nietolerancję społeczną zachowań związanych z tożsamością płciową, większość osób transpłciowych doświadcza poważnego stresu na różnych etapach swojego życia. Aspekty relacji społecznych są istotne dla godnego i przyjaznego funkcjonowania dziecka transpłciowego w szkole i jego osiągnięć szkolnych, a następnie – już jako osoby dorosłej – ścieżek rozwoju zawodowego i podejmowania relacji społecznych. Podczas gdy niektóre szkoły i miejsca pracy oferują bezpieczne przestrzenie, wiele osób transpłciowych wciąż doświadcza negatywnych, wrogich i niebezpiecznych środowisk. Bez określonych działań mających na celu ochronę osób transpłciowych i szerzenie wiedzy na temat transpłciowości w społeczeństwie, większość osób o nienormatywnej tożsamości płciowej pozostaje podatna na dyskryminację, nękanie i zastraszanie. Dlatego tak ważne jest diagnozowanie trudności w funkcjonowaniu społecznym osób transpłciowych i wskazanie propozycji rozwiązań zmierzających do poprawy ich sytuacji w warunkach wykluczenia.

Artykuł koncentruje się na kategorii wielokulturowości wpisanej w dziedzictwo kulturowe miasta, będącej przyczynkiem dla praktyki edukacyjnej realizowanej w ramach edukacji regionalnej i międzykulturowej. Wielokulturowe tradycje miasta jako przedmiot działań edukacyjnych ujęte zostały w niniejszym tekście jako próba pogodzenia wewnętrznego i zewnętrznego dialogu tożsamościowego, możliwość spotkania zarówno z Innym, jak i samym sobą. Wskazane idee zaprezentowano w opracowaniu na przykładzie projektu edukacyjnego realizowanego w Lublinie wokół bajki międzykulturowej „O Unijanku - dzielnym chłopcu, który Rzeczpospolitej poznawał kultury”. Bajka powstała z okazji 450. rocznicy zawarcia unii lubelskiej, która dała początek wieloetnicznej, wyznaniowo i narodowo tolerancyjnej Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Uwrażliwiając na wielość i różnorodność kultur, wpisaną w kulturowe dziedzictwo Lublina, stanowi przykład działań pomiędzy lokalnością a międzykulturowością.

Celem artykułu jest zaprezentowanie obowiązujących podstaw programowych przedszkola i edukacji wczesnoszkolnej w perspektywie problematyki dotyczącej różnorodności kulturowej. Znajomość własnego środowiska lokalnego i kanonu kulturowego regionu stanowi ważny element edukacji międzykulturowej. Stąd przeglądu podstaw dokonano przez pryzmat założeń zarówno edukacji regionalnej, jak i międzykulturowej. Przedstawione zostały ustanowione w podstawie zadania i cele, jakie stoją przed współczesnym przedszkolem i szkołą, ale i efekty kształcenia, za pomocą których określono w podstawie programowej treści przewidziane do realizacji w procesie uczenia się i nauczania. Teoretycznymi podstawami rozważań uczyniono koncepcję tożsamości międzykulturowej opracowaną przez Jerzego Nikitorowicza.

Globalna edukacja szczególny nacisk kładzie na ukazywanie relacji między jednostką i procesami globalnymi (Lipska-Badoti i in., 2011), do których zaliczają się zmiany w krajobrazie. Sprzyja ona kształtowaniu postaw odpowiedzialnych już od najmłodszych lat, niezależnie od miejsca zamieszkania. Praca prezentuje wyniki badań przeprowadzonych wśród uczniów jednej ze szkół podstawowych w dzielnicy Achada Grande Frente w Prai (Republika Zielonego Przylądka). W kwietniu 2015 roku szkoła brała udział w projekcie Global Garden Project, Fundacji „W krajobrazie”. W badaniach szczególną uwagę zwrócono na kwestie związane z postrzeganiem krajobrazu w ujęciu edukacji globalnej. Wśród uczniów (8-14 lat) przeprowadzono badania ankietowe oraz wykonano szczegółową analizę prac plastycznych sporządzonych przez dzieci w ramach warsztatów. Przeanalizowano komponenty krajobrazu, rozmieszczenie obiektów na planszach oraz opracowano typologię obiektów dendrologicznych. Analiza i interpretacja prac dzieci jest dobrym źródłem informacji, pomagającym w przygotowania właściwego programu nauczania w zakresie edukacji krajobrazowej.