TABLE OF CONTENTS

SPIS TREŚCI

Artykuł jest próbą ukazania zakresu znaczeniowego pojęć: wielokulturowość, międzykulturowość, transkulturowość. Więcej uwagi i miejsca poświęcono transkulturowości jako kategorii mniej prezentowanej w analizach i prowadzonych badaniach. Wskazano na wartość kształtujących się subdyscyplin - pedagogiki międzykulturowej i transkulturowej. Przedstawione analizy i formułowane pytania mają na celu spowodowanie dyskusji dotyczącej zakresu i istoty wymienionych pojęć, wymianę poglądów w postrzeganiu i interpretowaniu subdyscyplin, określaniu, co jest w nich wspólne, a co odrębne, czy i jak je kształtować i rozwijać w kontekście złożonej i dynamicznej teraźniejszości oraz zauważanych licznych problemów przyszłości.

Artykuł poświęcony jest współczesnym dylematom edukacji międzykulturowej związanym z przemianami zarówno globalnej rzeczywistości, jak i tożsamości. Po omówieniu głównych idei edukacji międzykulturowej autor rekonstruuje zjawiska odnoszące się do asymilacji i izolacjonizmu mniejszości rasowych oraz etnicznych we współczesnych wielokulturowych społeczeństwach. Przywołuje różne konteksty enklawizacji, samowykluczania się i mniejszościowego etnocentryzmu oraz esencjalizmu, także w szkolnictwie, prowadzące do potwierdzania reprodukcji ekonomicznej i kulturowej. Pokazuje, w jaki sposób izolacjonizm mniejszości utrudnia realizację celów edukacji międzykulturowej. Następnie przedstawia przemiany współczesnej tożsamości, odnoszące się do procesów jej hybrydyzacji i wewnętrznej kulturowej heterogeniczności. Rekonstruuje wynikające z niej nurty krytyki edukacji międzykulturowej, dotyczące w szczególności idei dialogu między kulturami. Prezentuje różnorodne dylematy wynikające z „uwikłania” edukacji międzykulturowej w przemiany współczesnej wielokulturowej rzeczywistości. Przedstawia również wyzwania dla tej edukacji związane z pandemią Covid-19. W konkluzji autor przedstawia pozytywny potencjał dynamiki rozwojowej współczesnej edukacji międzykulturowej.

Szkoła w społeczeństwie wielokulturowym jako miejsce kontaktów z Innymi i wzajemnego oddziaływania różnych grup społecznych zmaga się z różnymi wyzwaniami w realizacji funkcji społecznych. W artykule ukazana została analiza społecznych funkcji edukacji i szkoły w perspektywie koncepcji strukturalno-funkcjonalnej, konfliktowej, interpretatywnej i podejścia środowiskowego. Na tym tle podjęto próbę zarysowania koncepcji pracy szkoły w społeczeństwie wielokulturowym, z uwzględnieniem jakości środowiska, które stanowi ważne zaplecze socjalizacyjne uczniów i opanowania kompetencji kulturowych niezbędnych do sprawnego obcowania z ludźmi pochodzącymi z różnych kultur. Zwrócono uwagę na środowisko rodzinne, lokalne, regionalne, a także na kulturę narodową i ogólnoludzką. Dokonująca się socjalizacja oznacza proces budowania wiedzy uczniów, modelowania ich percepcji świata i działania w tym świecie.

W tekście podjęto problem instrumentalnego wykorzystania idei międzykulturowości przez globalne korporacje w celu zwiększenia swojej konkurencyjności na globalnych rynkach. Na wstępie przedstawione są założenia edukacji międzykulturowej, w szczególności te, które odnoszą się do pojęcia międzykulturowej tożsamości, wrażliwości i empatii. Z kolei przedstawiono zjawisko wykorzystywania różnicy kulturowej w celach marketingowych. Główna część tekstu poświęcona jest analizie tożsamości globalnego korporacyjnego lidera, który w założeniu potrafidoskonale funkcjonować w różnych kulturach, po to, aby realizować interesy reprezentowanej przez siebie korporacji. Autorka przywołuje różne poglądy na temat cech tej tożsamości, które wpisują się w korporacyjną koncepcję relacji między zachodnią racjonalnością i orientacją na zysk a różnorodnością kulturową. Przedstawione są takie charakteryzujące rzekomo międzykulturowego korporacyjnego lidera cechy, jak: zdolność do wchodzenia w autentyczne interakcje, międzykulturowa inteligencja, podejście holistyczne, „zarządzanie różnicą międzykulturową”, „transkulturowe przywództwo”, „międzykulturowa efektywność”, „rezultaty międzykulturowych negocjacji”. Autorka podkreśla, iż w praktyce globalny międzykulturowy lider posiada jedynie mechanicznie wyuczone płytkie kompetencje do sytuacyjnego dostosowania do wzorów innych kultur. Pozostaje postacią Zachodu, tym bardziej że wszystkie międzykulturowe biznesowe interakcje odbywają się w języku angielskim, który z pewnością wchłania bogactwo kulturowej różnicy. W ostatniej części tekstu pokazany jest przykład elitarnych szwajcarskich szkół średnich, w których młodzi synowie i córki z najbogatszych rodzin z wszystkich obszarów kulturowych i kontynentów przygotowywani są do roli globalnych międzykulturowych liderów. W konkluzji autorka konfrontuje przedstawione wyżej założenia, odnoszące się do postaci globalnego lidera z tradycyjnymi ideałami edukacji międzykulturowej.

Aktualnie antropologia pedagogiczna staje się integralną dyscypliną w procesie edukacyjnym. Człowiek jest badany z punktu widzenia historii i kultury, w okresie przemian politycznych i ekonomicznych oraz na każdym poziomie rozwoju społecznego. Współczesny świat jest niezwykle różnorodny i niejednoznaczny. Narastają nierówności społeczne na wszystkich poziomach, rośnie liczba ubogich, pojawiły się nowe światowe problemy migracji i uchodźców. Zobowiązuje to również antropologię pedagogiczną, aby pomagała pedagogom w szybkim i skutecznym rozwiązywaniu palących problemów związanych z edukacją i wychowaniem. Artykuł pokazuje, jak prace naukowe rosyjskiego filozofa Jerzego Szczedrowickiego mogą pomóc współczesnej antropologii pedagogicznej. Podano ogólną ocenę wkładu J. Szczedrowickiego w rozwój antropologii pedagogicznej i zwrócono uwagę na aktualność praktyk naukowych naukowca, które nie straciły aktualnie na znaczeniu i mogą być wykorzystywane zarówno w pedagogice, antropologii pedagogicznej, jak i edukacji międzykulturowej.

Celem artykułu jest nakreślenie rozwoju organizacji mniejszości polskich, w tym szkolnictwa polskiego, z uwzględnieniem rozwiązań formalno- prawnych, podstaw finansowych i infrastrukturalnych w Charkowskim Okręgu Konsularnym. Jest to pierwsza próba przeprowadzenia wstępnych badań na terenie Charkowskiego Okręgu Konsularnego z uwzględnieniem organizacji mniejszości polskiej, osobliwości tożsamości miejscowych Polaków i specyfiki regionów, od Sum na północy do Berdiańska na południu. Terytorium Konsulatu Generalnego RP w Charkowie obejmuje Charkowski Okręg Konsularny, są to obwody: charkowski, dniepropietrowski, doniecki, ługański, połtawski, sumski, zaporoski. Badania przeprowadzone zostały metodą ankietową w roku 2017. Aktualnie czynnikiem decydującym o podejmowaniu nauki języka polskiego jest przynależność etniczna, pragnienie pielęgnowania poczucia przynależności do kraju pochodzenia przodków, ale także podejście pragmatyczne: otrzymanie Kart Polaka, podjęcie studiów wyższych oraz perspektywa pracy i osiedlenia się w Polsce. Dla uczniów innych narodowości znajomość języka polskiego jako obcego ma wymierną wartość w postaci większych szans w dostaniu się na studia, a w konsekwencji bycia bardziej konkurencyjnym na rynku pracy.

W roku 1989 na terenach byłego ZSRR dokonały się zmiany polityczne i społeczne. Na fali odzyskiwania niepodległości w krajach anektowanych do składu Kraju Rad, uaktywniła się polska mniejszość narodowa. Zyskała szansę na odtworzenie szkół polskich istniejących przed wojną między innymi w niepodległej Łotwie. Zaczęto powoływać do życia placówki edukacyjne, w których dzieci mogły pobierać naukę w języku ich przodków. Otwarto sześć takich szkół - trzy średnie i trzy podstawowe. Z różnym powodzeniem rozwijały one swoją działalność „potykając się” o problemy, jakie stawiano im po drodze, zmieniając prawo oświatowe, ograniczając finansowanie z budżetów gminnych. Nie wszystkie szkoły poradziły sobie i po kilkunastu latach działania zostały zamknięte. Tekst przedstawia historię najnowszą jednej z nich. Pokazany został wieloletni wysiłek organizatorów placówki działającej w Jekabpils od 1994 i zamkniętej w 2015 roku. Opisana została nadzieja towarzysząca powstaniu szkoły, tworzenie klimatu i kultury szkoły. Przez wiele lat trwała walka o pozyskanie uczniów. Pokazany został wysiłek nauczycieli delegowanych do pracy z Polski, upominających się o poziom kształcenia w języku polskim, przeciwstawiających się zmianie koncepcji pracy szkoły pomyślanej jako placówka z wykładowym językiem polskim, którego status władze zmieniły na język obcy. Przedstawiona dokumentacja planów remontu, rozbudowy czy budowy od podstaw nowej placówki wytworzona w latach 2005-2010 przez zainteresowane sprawą podmioty po obydwu stronach granicy, pokazuje determinację miejscowego środowiska polskiego, poszukującego wsparcia swojej inicjatywy po obu stronach granicy. Jednak okazało się, że na szkole w Jekabpils nikomu nie zależało, poza działaczami Związku Polaków na Łotwie i polskimi nauczycielami. Dzisiaj pozostały jedynie dokumenty i wspomnienia.

Aktualnie obserwujemy na świecie wzrost zainteresowania badaczy problematyką uchodźstwa. Mimo faktu, że w Polsce relatywnie niewielka grupa cudzoziemców otrzymuje ochronę międzynarodową, to zakres badań prowadzonych przez przedstawicieli nauk społecznych (w tym pedagogów) poszerza się. Analiza treści literatury przedmiotu wskazuje na to, że wciąż brakuje opracowań poświęconych indywidualnym, jak też społeczno-kulturowym aspektom wspierania przymusowych migrantów (dzieci, młodzieży, dorosłych) przebywających na terenie kraju. Artykuł stanowi przegląd kierunków badań realizowanych w różnych krajach, które dotyczą zasobów odpornościowych uchodźców, w kontekście mechanizmu resilience, i ma na celu zasygnalizowanie ścieżek projektowania inicjatyw badawczych, jak również działań edukacyjnych wspierających proces integracji osób z doświadczeniem uchodźstwa w Polsce. Tekst składa się z trzech komplementarnych części. W pierwszej zostały zaprezentowane prawne aspekty sytuacji przymusowych migrantów w Polsce. W części drugiej ukazano główne wyzwania związane z integracją tej grupy osób. W części trzeciej, w odniesieniu do problematyki integracji, w szerszej perspektywie został przeanalizowany rozwój koncepcji resilience w naukach społecznych ze szczególnym uwzględnieniem przykładów prowadzonych na świecie przedsięwzięć badawczych, jak też egzemplifikacje działań praktycznych wzmacniających zasoby odpornościowe osób z doświadczeniem uchodźstwa. W artykule podkreślono potrzebę prowadzenia badań dotyczących indywidualnych, jak też społeczno-kulturowych czynników, wspierających uchodźców w pokonywaniu trudności adaptacyjnych i przeciwności losu. Na podstawie przeanalizowanych wyników badań można stwierdzić, że wzmacnianie zasobów indywidualnych i społeczno-kulturowych, związanych z wymiarem społecznym, kulturowym, politycznym, ekonomicznym i środowiskowym wspiera proces integracji przymusowych migrantów oraz dobrostan psychiczny zarówno samych uchodźców, jak i społeczeństwa przyjmującego.

W Niemczech słabe osiągnięcia niemieckich uczniów w badaniach PISA na tle rówieśników w innych krajach stały się zarzewiem intensywnie przebiegającej dyskusji, mocno podsycanej w mediach. Przestrzeń publiczna stała się swoistą platformą wymiany informacji na temat kondycji niemieckiej edukacji i dokonujących się zmian. Celem artykułu jest prezentacja głównych tematów dyskursu prasowego toczącego się na łamach prasy niemieckiej w pierwszej dekadzie (2001-2010) po opublikowaniu wyników badania PISA. W procesie badawczym wykorzystano metodę Krytycznej Analizy Dyskursu, która pozwala na przyjęcie założenia, że podejmowane przez media sprawy dotyczące oświaty z jednej strony stanowią odzwierciedlenie zainteresowania społeczeństwa edukacją, z drugiej - mogą prowadzić do pogłębionego przyglądania się wskazywanym zjawiskom i decyzji o podjęciu określonego, oddolnego działania (teoria użytkowania i korzyści, teoria przeciwstawnego dekodowania). Analizie poddano artykuły prasowe z dzienników i czasopism o zasięgu ogólnokrajowym oraz wybranych krajów związkowych (ze względu na wysokie lub niskie osiągnięcia ich uczniów) z uwzględnieniem odmiennych opcji politycznych.

W USA, Guo-Ming Chen i William J. Starosta opracowali narzędzia badawcze w postaci Skali Wrażliwości Międzykulturowej do pomiaru wrażliwości międzykulturowej jako głównego wymiaru kompetencji komunikacji międzykulturowej. W Niemczech Wolfgang Fritz, Antje Möllenberg oraz Guo-Ming Chen, na próbie 541 studentów potwierdzili jego trafność, rekomendując je dla populacji Europy Zachodniej. W artykule zaprezentowano polską wersję kwestionariusza do pomiaru wrażliwości międzykulturowej wraz z jego własnościami psychometrycznymi i wynikami analizy normalizacyjnej. Ponadto w opracowaniu przedstawiono podstawy teoretyczne kwestionariusza oraz jego budowę i zasady posługiwania się narzędziem. Polska wersja kwestionariusza (identycznie jak oryginalna) składa się z 24 pozycji testowych zawartych w obrębie pięciu podskal (α-Cronbacha 0,85) oraz spełnia wszystkie warunki tzw. dobroci psychometrycznej testu. Narzędzie pozwala w sposób szybki, trafny i rzetelny dokonywać pomiaru podstawowych czynników wrażliwości międzykulturowej, takich jak: Zaangażowanie w interakcję, Szacunek dla różnic kulturowych, Pewność w interakcji, Przyjemność z interakcji, Uwaga/Pilność w interakcji. Narzędzie może być stosowane przez naukowców i praktyków we wszystkich sytuacjach, w których mamy do czynienia z interakcją w środowiskach zróżnicowanych kulturowo (biznes, edukacja, turystyka itd.). Do artykułu załączono kwestionariusz wraz z kluczem, ułatwiającą praktykom analizę i interpretację uzyskanych wyników.

W artykule dokonano skrótowej charakterystyki prawnych aspektów funkcjonowania mniejszości narodowej, przywołano akty tworzące standardy w zakresie ich ochrony wyrażone w prawie międzynarodowym oraz w prawodawstwie czeskim. Polacy mający w Republice Czeskiej status mniejszości narodowej mogą korzystać z przysługujących im praw, zwłaszcza z prawa do edukacji w języku mniejszości, a realizowanym w szkołach z polskim językiem nauczania. Projektując badania dotyczące szkoły, przyjęłam paradygmat funkcjonalno-strukturalny. W tym ujęciu szkoła jest miejscem socjalizacji, w którym następuje reprodukowanie norm, wartości i tradycji. W konstrukcji teoretycznej podjętych rozważań skorzystano także z koncepcji tożsamości wyboru Charlesa Taylora, koncepcji tożsamości i identyfikacji narodowej w ujęciu Antoniny Kłoskowskiej. Badania z zastosowaniem metody ankiety przeprowadzono wśród rodziców i ich dzieci, uczniów z klas dziewiątych ze szkół podstawowych z polskim językiem nauczania funkcjonujących na Zaolziu. Ich celem było poznanie opinii o edukacji w tych szkołach. Wyniki badań wskazują, iż dla rodziców uczniów ze szkół z polskim językiem nauczania wybór szkoły dla własnego dziecka jest przejawem polskości, a dla ich dzieci powodem uczęszczania jest możliwość nauki języka polskiego, fakt bycia Polakiem oraz dbałość o zachowanie polskości.

Podjęte rozważania koncentrują się na kwestiach dotyczących przejawianych przez młodzież akademicką identyfikacji narodowych. W pedagogicznej analizie podjętej problematyki przyjęto konceptualizacje teoretyczno-metodologiczne, nawiązujące do: Pawła Boskiego teorii tożsamości kulturowej opartej na wartościach i praktykach w warunkach dwu- i wielokulturowej socjalizacji, Tadeusza Lewowickiego teorii zachowań tożsamościowych oraz teorii kontaktu międzygrupowego i wzajemnego różnicowania międzygrupowego, wywodzących się z hipotezy kontaktu. Podstawą do nakreślenia zachodzących procesów identyfikacyjnych w okresie aktualnych zmian społecznych stały się badania porównawcze przeprowadzone w latach 2018-2019 na pograniczu polsko-czeskim. Analiza oraz interpretacja zgromadzonego materiału empirycznego wskazują na zachodzące zmiany w obszarze kryterialnych oraz korelatywnych atrybutów tożsamościowych polskich i czeskich studentów. Są one warunkowane innymi czynnikami niż kulturyzacją i socjalizacją rodzinną, jak również zachodzącymi w różnym stopniu i zakresie zarówno w przeszłości, jak i współcześnie procesami asymilacyjnymi na polsko-czeskim pograniczu.

Opracowanie jest próbą spojrzenia na miejsce, jakie zajmuje edukacja uniwersytecka w procesie budowania projektu życiowego przez młodych dorosłych/cieszyńskich studentów na pograniczu polsko-czeskim. W tekście podjęty został ważny wątek, opisujący stosunek młodych ludzi do kształcenia, rozumianego nie tylko jako proces podnoszenia poziomu swojego wykształcenia, ale - w głównej mierze - wzrostu życiowych kompetencji, a także podnoszenia poziomu zadowolenia ze swojego życia. Jednym z wymiernych efektów tego procesu powinno być bardziej świadome podejmowanie decyzji i odpowiedzialności za siebie, a także własne życie i dokonywane wybory. Grupą, która w sposób najbardziej bezpośredni może tego doświadczać, jest młodzież studiująca, w tym opracowaniu opisywana jako „młodzi dorośli”. Przed nią bowiem otwiera się szansa nabywania nowych umiejętności w oglądzie świata i swojego w nim miejsca, które wzrastać powinny wraz z okazją do zauważania i pomnażania własnych zasobów, by łatwiej zabezpieczyć swoją przyszłość. Studiujący młodzi dorośli na pograniczu polsko-czeskim stanowią grupę, dla której ten etap edukacji jest przepustką do dojrzałości, a obecne w nim wydarzenia współtworzą jakość ich życia. Wspomniani młodzi dorośli są świadomi potrzeby utrzymania wysokiego statusu wiedzy i kompetencji za pośrednictwem sprofilowanej i ustawicznej edukacji, co sprzyja ocenie ich własnego życia jako zgodnego z zadaniem rozwojowym tego okresu i satysfakcjonującego na tym etapie.

Artykuł prezentuje projekt realizowany przez uczelnie partnerskie w Polsce (Opole) i Republice Czeskiej (Hawirzów) dotyczący jakości i stylu życia oraz planów życiowych i tożsamości mieszkańców pogranicza polsko-czeskiego po przyjęciu Polski i Czech do Unii Europejskiej. Przedstawiono cele projektu, założenia metodologiczne, wybrane wyniki badań, charakteryzujące cztery kategorie badawcze: jakość i styl życia, plany życiowe i tożsamość mieszkańców pogranicza z perspektywy potencjału społeczno-kulturalnego pogranicza, przyjęcia Polski i Czech do EU, perspektywy pogranicza oraz edukacji międzykulturowej. Badania sondażowe przeprowadzono po stronie polskiej w Euroregionie Pradziad, po stronie czeskiej w Euroregionie Beskidy na łącznej próbie 615 uczniów i 502 studentów. Pozwoliły one na postawienie diagnozy dotyczącej badanych problemów i określenie uwarunkowań badanych kategorii.

W artykule zostały przedstawione i omówione konflikty o charakterze narodowo-etnicznym zachodzące w ostatnich latach w województwie podlaskim. Autor wymienia szereg czynników wewnętrznych i zewnętrznych, które powodują występowanie na północno-wschodnim pograniczu Polski zwiększonej liczby sytuacji konfliktowych o podłoży etniczno-narodowym. Wskazuje, że pojawiające się konflikty nie oznaczają osłabienia pozycji mniejszości etnicznych i narodowych. Wiąże je ze wzrostem świadomości w zakresie obrony wartości rodzimych.

W niniejszym artykule przedstawiono oddziaływanie pandemii COVID-19 na akulturację i strategie akulturacyjne studentów międzynarodowych w UE, USA i Australii. Pandemia wyostrzyła trudne i ryzykowne aspekty akulturacji studentów, przyśpieszając ją. Izolacja pandemiczna oraz chaos informacyjny spowodowany pandemią utrudniają badanym przejście od fazy szoku kulturowego do fazy zdrowienia/adaptacji. U tych, którzy przed pandemią zbliżali się do tego etapu, można zaobserwować zatrzymanie adaptacji i przyjęcie strategii wymuszonej separacji. Studenci wybierają strategie akulturacyjne - lub przez pandemię są skazani na takie wybory - które nie wiążą się z budowaniem relacji ze społeczeństwem przyjmującym: separację i marginalizację. Integracja pojawia się jedynie w kontekście relacji z innymi studentami międzynarodowymi, mieszkającymi w tym samym miejscu. Równocześnie studenci wyrażają obawy co tego, czy pandemia i jej skutki umożliwią im dalszą integrację ze społeczeństwem przyjmującym. To z kolei rodzi obawę przyszłego odpływu studentów międzynarodowych z UE, USA i Australii, czemu można zapobiec, zmieniając paradygmat myślenia o miejscu studentów międzynarodowych w systemach wspomnianych krajów.

Atrakcyjność i aktualność badań prowadzonych wokół życia rodzinnego związana jest z dynamicznymi przemianami społeczno-kulturowymi, gospodarczymi, a także politycznymi zachodzącymi w skali globalnej. Nie bez znaczenia dla funkcjonowania rodziny i jej członków jest również sytuacja światowej pandemii, która znacząco wpłynęła na strukturę rodziny oraz potrzeby i wartości cenione przez jej członków. Żywotność tematu skłania do refleksji nad kondycją współczesnej rodziny i rodzi potrzebę poznania skutków oddziaływań zewnętrznych na jej kształt i środowisko wewnętrzne. W zaprezentowanym opracowaniu podejmuję rozważania wokół problematyki rodziny, interesują mnie przede wszystkim małżeństwa mieszane, które stają się coraz bardziej widoczne, nie tylko w statystykach zawieranych małżeństw, a przede wszystkim w życiu społecznym. Zawiązywanie małżeństw mieszanych znajduje swoje uzasadnienie w zwiększonej mobilności społecznej, pozbawieniu barier świata komunikacji interpersonalnej (powszechne wykorzystanie nowoczesnych technologii w życiu zawodowym oraz osobistym), może również wynikać z indywidualnych potrzeb i preferencji osób zawierających takie związki małżeńskie. Małżeństwo mieszane samo w sobie może być wartością, jednak fakt bycia w takim związku może stanowić swego rodzaju balast. Zaprezentowane opracowanie jest próbą uchwycenia pewnych tendencji zachodzących w doświadczeniach życia społecznego przez małżeństwa mieszane. W artykule wyróżniam trzy części, w których kolejno wprowadzam w problematykę życia rodzinnego i funkcjonowania małżeństw mieszanych, następnie analizuję dane i materiały, nakreślając pewne tendencje odnoszące się do różnych aspektów życia rodzinnego i życia w społeczeństwie. Opracowanie kończę podsumowaniem i wskazaniem wniosków.

Jednym z wielu obrazów współczesności jest wzajemne funkcjonowanie osób reprezentujących odmienne kultury, narodowość, rasę czy religię. To sprawia, że w poszczególnych społecznościach pojawia się szereg nieporozumień czy konfliktów, powodowanych brakiem wiedzy o wzajemnej kulturze. Rysująca się coraz powszechniej odmienność we współczesnych społeczeństwach generując wielorakie obawy i lęk uniemożliwia zachowanie poczucia bezpieczeństwa. Tymczasem odmienność/różnorodność kulturowa, etniczna, narodowa winna być postrzegana jako wspólne dobro służące budującym się wspólnotom. Tym samym ujawnia się brak świadomości, że odmienność kulturowa to wartość, swoiste bogactwo warunkujące szerokie możliwości holistycznego rozwoju, a nie zagrożenie tożsamości czy wolności. By stan taki osiągną potrzeba świadomości i wiedzy. Niniejszy tekst jest zatem próbą zainteresowania społeczeństwa przedmiotowym zagadnieniem, które można oswoić i rozwinąć dzięki edukacji międzykulturowej, która może przybrać różne formy edukacji, także poprzez poszczególne dziedziny sztuki, takie jak teatr czy film. Wspomniane dziedziny sztuki stanowią nie tylko pole edukacji, poznania różnorodności, ale są narzędziem kształtowania postaw, zainteresowań, wyrażania emocji czy modelowania sposobu myślenia o odmienności. Propozycje konkretnych (wybranych) spektakli czy filmów, oparto zasadniczo na pełnym przekonaniu, że sztuka stanowi nie tylko wartość autoteliczną, artystyczną, ale jest narzędziem formującym kierunek myślenia w określonym zakresie.

Ze względu na nietolerancję społeczną zachowań związanych z tożsamością płciową, większość osób transpłciowych doświadcza poważnego stresu na różnych etapach swojego życia. Aspekty relacji społecznych są istotne dla godnego i przyjaznego funkcjonowania dziecka transpłciowego w szkole i jego osiągnięć szkolnych, a następnie – już jako osoby dorosłej – ścieżek rozwoju zawodowego i podejmowania relacji społecznych. Podczas gdy niektóre szkoły i miejsca pracy oferują bezpieczne przestrzenie, wiele osób transpłciowych wciąż doświadcza negatywnych, wrogich i niebezpiecznych środowisk. Bez określonych działań mających na celu ochronę osób transpłciowych i szerzenie wiedzy na temat transpłciowości w społeczeństwie, większość osób o nienormatywnej tożsamości płciowej pozostaje podatna na dyskryminację, nękanie i zastraszanie. Dlatego tak ważne jest diagnozowanie trudności w funkcjonowaniu społecznym osób transpłciowych i wskazanie propozycji rozwiązań zmierzających do poprawy ich sytuacji w warunkach wykluczenia.

Artykuł koncentruje się na kategorii wielokulturowości wpisanej w dziedzictwo kulturowe miasta, będącej przyczynkiem dla praktyki edukacyjnej realizowanej w ramach edukacji regionalnej i międzykulturowej. Wielokulturowe tradycje miasta jako przedmiot działań edukacyjnych ujęte zostały w niniejszym tekście jako próba pogodzenia wewnętrznego i zewnętrznego dialogu tożsamościowego, możliwość spotkania zarówno z Innym, jak i samym sobą. Wskazane idee zaprezentowano w opracowaniu na przykładzie projektu edukacyjnego realizowanego w Lublinie wokół bajki międzykulturowej „O Unijanku - dzielnym chłopcu, który Rzeczpospolitej poznawał kultury”. Bajka powstała z okazji 450. rocznicy zawarcia unii lubelskiej, która dała początek wieloetnicznej, wyznaniowo i narodowo tolerancyjnej Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Uwrażliwiając na wielość i różnorodność kultur, wpisaną w kulturowe dziedzictwo Lublina, stanowi przykład działań pomiędzy lokalnością a międzykulturowością.

Celem artykułu jest zaprezentowanie obowiązujących podstaw programowych przedszkola i edukacji wczesnoszkolnej w perspektywie problematyki dotyczącej różnorodności kulturowej. Znajomość własnego środowiska lokalnego i kanonu kulturowego regionu stanowi ważny element edukacji międzykulturowej. Stąd przeglądu podstaw dokonano przez pryzmat założeń zarówno edukacji regionalnej, jak i międzykulturowej. Przedstawione zostały ustanowione w podstawie zadania i cele, jakie stoją przed współczesnym przedszkolem i szkołą, ale i efekty kształcenia, za pomocą których określono w podstawie programowej treści przewidziane do realizacji w procesie uczenia się i nauczania. Teoretycznymi podstawami rozważań uczyniono koncepcję tożsamości międzykulturowej opracowaną przez Jerzego Nikitorowicza.

Globalna edukacja szczególny nacisk kładzie na ukazywanie relacji między jednostką i procesami globalnymi (Lipska-Badoti i in., 2011), do których zaliczają się zmiany w krajobrazie. Sprzyja ona kształtowaniu postaw odpowiedzialnych już od najmłodszych lat, niezależnie od miejsca zamieszkania. Praca prezentuje wyniki badań przeprowadzonych wśród uczniów jednej ze szkół podstawowych w dzielnicy Achada Grande Frente w Prai (Republika Zielonego Przylądka). W kwietniu 2015 roku szkoła brała udział w projekcie Global Garden Project, Fundacji „W krajobrazie”. W badaniach szczególną uwagę zwrócono na kwestie związane z postrzeganiem krajobrazu w ujęciu edukacji globalnej. Wśród uczniów (8-14 lat) przeprowadzono badania ankietowe oraz wykonano szczegółową analizę prac plastycznych sporządzonych przez dzieci w ramach warsztatów. Przeanalizowano komponenty krajobrazu, rozmieszczenie obiektów na planszach oraz opracowano typologię obiektów dendrologicznych. Analiza i interpretacja prac dzieci jest dobrym źródłem informacji, pomagającym w przygotowania właściwego programu nauczania w zakresie edukacji krajobrazowej.