Edukacja seksualna w Polsce i systemach edukacyjnych wybranych krajów – modelowe rozwiązania i międzynarodowe inicjatywy

Sexuality education in Poland and in educational systems in selected countries – model solutions and international initiatives

The article is aimed at the analysis of literature, international documents, legal regulations and research reports on the implementation of formal sexuality education in selected countries. There are many contradictions among researchers about the definition of sexuality education, its scope, the age from which it should be taught and learnt, people who should be its providers, its content and forms. These discrepancies are also present in the public sphere, where two strongly polarized discourses (the conservative and liberal) exist. National policies regarding sexuality education vary in the European Union. In some countries sexuality education has the status of a compulsory subject, is regulated by relevant acts, similarly to teachers training for this subject. In others, sexuality education curricula lack solid legal and theoretical basis. The analysis of selected documents and acts shows that the most effective type is the holistic sexuality education, which being part of the cultural sensitivity approach, addresses the development of knowledge and skills of education recipients, as well as the elaboration of appropriate attitudes towards positive sexuality and sexual and reproductive health. The existing research indicates also that the availability of data on sexuality education should be improved and further analysis is needed to enable better assessment of the situation, to ensure the evidence-based policy creation and strengthen the best identification practices.

Celem artykułu jest analiza literatury, międzynarodowych dokumentów, przepisów prawnych i raportów z badań dotyczących realizacji formalnej edukacji seksualnej w wybranych krajach. Wśród badaczy edukacji seksualnej istnieją rozbieżności co do samej jej definicji, zakresu, wieku, od którego powinna być prowadzona, środowisk, w jakich ma przebiegać, osób, które mają się nią zajmować, oraz jej form i doboru treści. Te rozbieżności są obecne także w sferze publicznej, gdzie istnieją dwa silnie spolaryzowane i wzajemnie się wykluczające dyskursy (konserwatywny i liberalny). Polityki krajowe w Unii Europejskiej w odniesieniu do edukacji seksualnej są także zróżnicowane. W niektórych krajach edukacja seksualna ma status przedmiotu obowiązkowego, jest regulowana odpowiednimi przepisami, podobnie jest w przypadku kształcenia nauczycieli tego przedmiotu. W innych krajach programy edukacji seksualnej nie mają solidnych podstaw prawnych i teoretycznych. Analiza wybranych dokumentów pozwala stwierdzić, że najbardziej efektywny jest typ edukacji holistycznej, który wpisując się w podejście dotyczące wrażliwości kulturowej, odnosi się do rozwoju wiedzy i umiejętności odbiorców edukacji oraz wypracowania odpowiedniej postawy na rzecz pozytywnej seksualności, zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego. Istniejące badania wskazują ponadto, że należy poprawić dostępność danych nt. edukacji seksualnej oraz prowadzić dalsze analizy, aby umożliwić lepszą ocenę sytuacji, zapewnić tworzenie polityki opartej na dowodach i wzmocnić identyfikację najlepszych praktyk.

REFERENCES:

• Beaumont, K. and Maguire, M. 2013. Policies for Sexuality Education in the European Union. https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/note/join/2013/462515/IPOL-FEMM_NT(2013)462515_EN.pdf. (15.06.2021).
• Bélorgey, N., Brockschmidt, L, Erkens, Ch. and Hessling, A. 2018. Sexuality Education in Europe and Central Asia. State of the Art and Recent Deve­lopments. https://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0010/379054/BZgA_IPPFEN_ComprehensiveStudyReport_Online.pdf (11.06.2021).
• Bieńko, M. i Woźniak, M. 2017. Współczesne narracje w sferze wychowania i edukacji seksualnej w Polsce. Societas Communitas. 1 (23), ss. 15–36.
• Dec-Pietrowska, J., Paprzycka, E. i Walendzik-Ostrowska, A. 2017. Czego (nie) dowiemy się o kobiecości i męskości? Selektywność przekazu „edu­kacji seksualnej” w Polsce. Societas Communitas. 1 (23), ss. 103–121.
• Długołęcka, A. Wychowanie i edukacja seksualna. W: Lew-Starowicz Z. i Długołęcka A. red. 2006. Edukacja seksualna. Warszawa: Świat Książki, ss. 234–267.
• Dora, M. 2013. Lepiej nie mówić. O edukacji seksualnej w Polsce. Przegląd Pedagogiczny. 2, ss. 101–107.
• Dziewanowska, M. 2017. Edukacja seksualna po polsku – aspekty prawno­porównawcze. Societas Communitas. 1 (23), ss. 59–73.
• García-Vázquez, J., Quintó, L., and Agulló-Tomás, E. 2020. Impact of a sex education programme in terms of knowledge, attitudes and sexual beha­viour among adolescents in Asturias (Spain). Global Health Promotion. 27, pp. 122–130. https://doi.org/10.1177/1757975919873621.
• Garzón-Orjuela, N., Samacá-Samacá, D., Moreno-Chaparro, J., Del Pi­lar Ballesteros-Cabrera, M., and Eslava-Schmalbach J. 2021. Effecti­veness of Sex Education Interventions in Adolescents: An Overview, Comprehensive Child and Adolescent Nursing. 44:1, pp. 15–48, DOI: 10.1080/24694193.2020.1713251.
• Goldfarb, E.S., and Lieberman, L.D. 2020. Three decades of research: The case for comprehensive sex education. Journal of Adolescent Health. 68, pp. 13–27. https://doi.org/10.1016/j.jadohealth.2020.07.036.
• Haberland, N. and Rogow, D. 2011. It’s All One Curriculum: Guidelines. 1 https://www.popcouncil.org/uploads/pdfs/2011PGY_ItsAllOneGuidelines_en.pdf. (7.05.2021).
• Izdebski, Z., Dec-Pietrowska, J., Kozakiewicz, A. and Mazur, J. 2022. What One Gets Is Not Always What One Wants – Young Adults’ Perception of Sexuality Education in Poland. J. Environ. Res. Public Health. 19, 1366. https://doi.org/10.3390/ijerph19031366.
• Izdebski, Z., Wąż, K. i Dec-Pietrowska, J. 2020. Wychowanie seksualne. W: Liberska, H. i Trempała J. red. Psychologia wychowania. Wybrane proble­my. Warszawa: PWN, ss. 431–444.
• Ketting, E. and Ivanova, O. 2018. Sexuality Education in the WHO Europe­an Region. Regional Overview of the status of Sexuality Education in 25 Countries of the WHO European Region. https://www.bzga-whocc.de/fileadmin/user_upload/Dokumente/BZgA_Regional_Overview_online_EN.pdf. (22.04.2021).
• Ketting, E., Brockschmidt, L. and Ivanova, O. 2021. Investigating the ‘C’ in CSE: implementation and effectiveness of comprehensive sexuality edu­cation in the WHO European region, Sex Education. 21:2, pp. 133–147, DOI: 10.1080/14681811.2020.1766435.
• Kozakiewicz, M. 1987. Różne odmiany wychowania seksualnego. W: Koza­kiewicz M. i Lew-Starowicz Z. red. Przysposobienie do życia w rodzinie. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, ss. 90–108.
• Lameiras-Fernández, M., Martínez-Román, R., Carrera-Fernández, M.V. and Rodríguez-Castro, Y. 2021. Sex Education in the Spotlight: What Is Working? Systematic Review. J. Environ. Res. Public Health. 18, 2555, https://doi.org/10.3390/ijerph18052555.
• Mathieson, A. 2018. Sexuality Education. Lessons Learned and Future Deve­lopments in the WGO European Region. https://www.bzga-whocc.de/file­admin/user_upload/Dokumente/BZgA_Conference_Report_Online_fin.pdf. (22.05.2021).
• McCracken, K. et al. 2016. Sexual and reproductive health and rights. Study.
• https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2016/571392/IPOL_STU(2016)571392_EN.pdf. (25.05.2021).
• Mijatović, D. 2020. Comprehensive sexuality education protects children and helps build a safer, inclusive society. https://www.coe.int/en/web/commissioner/blog/-/asset_publisher/xZ32OPEoxOkq/content/comprehensive-sexuality-education-protects-children-and-helps-build-a-safer-inclusive-society? (11.04.2022).
• Nowak, M. 2017. Rodzinne tworzenie seksualności, czyli jak wychowujemy seksualnie (nasze) dzieci. Societas Communitas. 1 (23), ss. 89–102.
• Ogrodzka-Mazur, E. 2018. Intercultural Education in Poland: Current Pro­blems and Research Orientations. Kultura i Edukacja. 2 (120), pp. 65–82. DOI: 10.15804/kie.2018.02.04.
• Ogrodzka-Mazur, E. i Szafrańska-Gajdzica, A. 2017. Wprowadzenie. Eduka­cja Międzykulturowa. 6, ss. 11–15.
• Picken, N. 2020. Sexuality education across the European Union: an overview. https://op.europa.eu/pl/publication-detail/-/publication/5724b7d8–764f-11eb-9ac9-01aa75ed71a1/language-en (11.05.2021).
• Singh L.B. 2016. Assessing Culturally Responsive Sexuality Education: Impli­cations for Program Development and Practice. https://escholarship.org/content/qt6809787z/qt6809787z_noSplash_1faea9423430e94f3cd91da1d­096c6d6.pdf?t=otc1h4 (10.05.2021).
• Staszewicz, M. 2009. Komandosi (bez)emocji? (pytania o kompetencje na­uczycieli edukacji seksualnej). Nowa Szkoła. 8, ss. 40–50.
• Stein, A. 2018. Nowe wychowanie seksualne. Warszawa: Wydawnictwo Ma­mania.
• 2018. International technical guidance on sexuality education. An evidence-informed approach. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000260770 (11.06.2021).
• Warzecha, D., Szymusik, I., Pietrzak, B. et al. 2019. Sex education in Poland – a cross-sectional study evaluating over twenty thousand Polish women’s knowledge of reproductive health issues and contraceptive methods. BMC Public Health. 19, 689, pp. 1–8. doi:10.1186/s12889-019-7046-0.
• Winkelmann, Ch. red. 2012. Standardy edukacji seksualnej w Europe. Pod­stawowe zalecenia dla decydentów oraz specjalistów zajmujących się edu­kacją i zdrowiem. Lublin: Wydawnictwo Czelej Sp. z o.o.
• Winkelmann, Ch. and Ketting, E. 2013. Standards for Sexuality Education in Europe. Guidance for Implementation. Cologne: WHO Regional Office for Europe, BZgA. https://www.bzga-whocc.de/fileadmin/user_upload/WHO_BZgA_Standards_English.pdf (11.05.2021).