Na zieloną Ukrainę i do tych łąk zielonych... Kresy Wschodnie II RP jako przedmiot zainteresowania turystyczno-krajoznawczego Polaków – próba pewnego podsumowania

To green Ukraine and to those green meadows... The Eastern borderlands of the Second Polish Republic as an object of sightseeing interest for Poles – an attempt at a summary

This article is an attempt to look at selected factors accounting for the popularity among Polish tourists a few years ago of the area known as the Eastern borderlands of the Second Polish Republic (Pol.: Kresy). Methodologically, the autoethnographic study involves an analysis of desk research (the 2019 CBOS survey and the observations made by other researchers). Starting from the CBOS quantitative data recording the scale of Poles’ trips in this direction, the author looks at selected qualitative circumstances which may, to some extent, be behind the preferences diagnosed in the survey, but also behind the broader interest in these sites. The considerations include the (geo)political reality, specific (Eastern borderland-like) experiences, Polish traces, literature, film and Galician and migration myths – assigned to three main thematic areas (Europeanization versus a good national self-sense, Polish traces, and literature, films and myths). Although the essence of the considerations seems to favour Ukraine, the “question of priority” was left – as it is the case in quantitative research – open, focusing on broadening the context of the whole issue.

W artykule autor podjął próbę przyjrzenia się wybranym czynnikom odpowiadającym za popularność, którą wśród polskich turystów cieszył się przed kilkoma laty obszar zwany Kresami Wschodnimi II Rzeczpospolitej. Metodologicznie rzecz ujmując, w badaniach o charakterze autoetnograficznym podjęto analizę danych zastanych (danych z sondażu CBOS-u z 2019 roku oraz obserwacje innych badaczy). Wychodząc od danych CBOS-u, rejestrujących skalę wyjazdów Polaków w tym kierunku w formule ilościowej, autor przygląda się wybranym okolicznościom jakościowym, które mogą, do pewnego stopnia, stać za zdiagnozowanymi w sondażu preferencjami, ale także za szerzej rozumianym zainteresowaniem tymi stronami. Rozważania obejmują rzeczywistość (geo)polityczną, specyficznie kresowe doznania, polskie ślady, literaturę, film oraz mit galicyjski i migracyjny – przyporządkowane do trzech zasadniczych wiązek tematycznych (europeizacja versus dobre narodowe samopoczucie, polskie ślady oraz literatura, filmy i mity). Chociaż istota rozważań wydaje się faworyzować Ukrainę, to jednak „kwestię pierwszeństwa” pozostawiono – jak to ma miejsce w badaniach jakościowych – otwartą, koncentrując się na poszerzeniu kontekstu całego zagadnienia.

REFERENCES:

• Badora, B. 2020. Wyjazdy wypoczynkowe Polaków w 2019 roku i plany na rok 2020. Komunikat CBOS. 15.
• Balcer, A. 2023. Na Wschodzie bez zmian? Orientalizacja we współczesnej Polsce. Wrocław: Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego.
• Brix, E. 2014. Galicja jako „austriacki” mit. W: Purchla, J. i in. red. Mit Galicji. Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, ss. 99–105.
• Cobel-Tokarska, M. 2015. „Strasznie i pięknie”. Ukraińskie podróże młodych Polaków. W: Dębicki, M. i Makaro, J. red. Sąsiedztwa III RP – Ukraina. Zagadnienia społeczne. Wrocław: Wydawnictwo Gajt, ss. 198–225.
• Czaja, D. 2010. Gdzieś dalej, gdzieś indziej. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
• Dębicki, M. i Makaro J. 2016. Postawy wobec Litwy i Litwinów na przykładzie wrocławian. Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS.
• Dębicki, M. i Makaro J. 2020. Sąsiedztwa narodowe. W: Opiłowska, E. i in. red. Studia nad granicami i pograniczami. Leksykon. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, ss. 349–358.
• Engelking, A. 2007. Przygranicze polsko-białoruskie, czyli być u siebie. W: Zielińska, M., Trzop, B. i Lisowski, K. red. Transgraniczność w perspektywie socjologicznej. Pogranicza Polski w integrującej się Europie. Zielona Góra: Lubuskie Towarzystwo Naukowe, ss. 217–224.
• Grabowska, B. 2013. Poczucie tożsamości młodzieży uczącej się w szkołach z polskim językiem nauczania na Białorusi, Ukrainie i w Republice Czeskiej – studium porównawcze. Katowice–Toruń: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego, Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP w Warszawie, Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Kacperczyk, A. 2014. Autoetnografia – technika, metoda, nowy paradygmat? O metodologicznym statusie autoetnografii. Przegląd Socjologii Jakościowej. 3, ss. 32–75.
• Kaniowska, K. 2017. Krótko o źródłach autoetnografii. Kultura i Społeczeństwo. 3, ss. 3–7.
• Kłoskowska, A. 1991. Sąsiedztwo kultur i trening we wzajemności. Kultura i Społeczeństwo. 4, ss. 3–5.
• Kolbuszewski, J. 1999. Kresy. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie.
• Kossak-Główczewski, K. 2005. Edukacja mniejszości kulturowych Europy Wschodniej i Zachodniej w czasie zmiany społecznej – konceptualizacja problemu pograniczy i tożsamości. W: Nikitorowicz, J., Misiejuk, D. i Sobecki, M. red. Region – Tożsamość – Edukacja, Białystok: Trans Humana, ss. 151–155.
• Lubicz Miszewski, M. 2015. Wyjazdy Polaków na Ukrainę po 1989 roku jako wyraz pamięci o utraconych Kresach. W: Dębicki, M. i Makaro, J. red. Sąsiedztwa III RP – Ukraina. Zagadnienia społeczne. Wrocław: Wydawnictwo Gajt, ss. 175–197.
• Makaro, J. 2015. Lwowskość Wrocławia. Rozważania o konstytuowaniu (się) pamięci w mieście. W: Dębicki, M. i Makaro, J. red. Sąsiedztwa III RP – Ukraina. Zagadnienia społeczne. Wrocław: Wydawnictwo Gajt, ss. 73–91.
• Nikitorowicz, J. 2007. Reakcje i interakcje – wielokulturowość i międzykulturowość. W: Lewowicki, T. red. Edukacja międzykulturowa na pograniczach w pierwszych latach rozszerzonej Unii Europejskiej – teoria i praktyka. Katowice: Wydawnictwo Gnome, ss. 13–21.
• Olbrycht, K. 2009. Turystyka kulturalna – zagrożenie czy szansa dla edukacji międzykulturowej? W: Lewowicki, T. Ogrodzka-Mazur, E. i Urban, J. red. Społeczne uwarunkowania edukacji międzykulturowej, t. 1: Konteksty teoretyczne. Cieszyn–Warszawa–Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, ss. 110–121.
• Oleksy, P. 2015. Nie jesteśmy piątą kolumną. Tygodnik Powszechny. 22 marca.
• Pyszczek, G. 2006. Sąsiedztwa a lokalność. Wstęp do analiz teoretycznej. W: Kurczewska, J. red. Oblicza lokalności. Różnorodność miejsc i czasu. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, ss. 246–266.
• Rokita, Z. 2015. Pociąg na Litwę. Nowa Europa Wschodnia. 6, ss. 95–101.
• Rybicka, E. 2014. Geopoetyka. Przestrzeń i miejsce we współczesnych teoriach i praktykach literackich. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS.
• Sienkiewicz, W. i Hryciuk G. red. 2008. Wysiedlenia, wypędzenia i ucieczki 1939–1959. Atlas ziem Polski: Polacy, Żydzi, Niemcy, Ukraińcy. Warszawa: Demart.
• Szczerek, Z. 2013. Przyjdzie Mordor i nas zje, czyli tajna historia Słowian. Kraków: Korporacja Ha!art.
• Szyszlak, T. 2011. Białoruski kierunek turystyki religijnej i sentymentalnej Polaków. Wschodnioznawstwo. 5, ss. 49–61.
• Traba, R. 2012. Kresy jako miejsce pamięci – historia długiego trwania. Herito. Dziedzictwo, Kultura, Współczesność. 3, ss. 58–91.