O problemach kształtowania się tożsamości w okresie dorastania – pogranicza konceptualizacji wiedzy o sobie w obliczu kryzysu
- Institution: Uniwersytet Śląski w Katowicach
- ORCID: https://orcid.org/0000-0003-4577-3907
- Institution: doktorant Akademii WSB
- ORCID: https://orcid.org/0009-0001-8364-2978
- Year of publication: 2024
- Source: Show
- Pages: 51-66
- DOI Address: https://doi.org/10.15804/em.2024.03.04
- PDF: em/26/em2604.pdf
On the problems of identity formation in adolescence – the borderlines of conceptualizing self-knowledge in the face of crisis
The issue of identity formation during adolescence requires consideration of multiple theoretical perspectives and socio-cultural contexts. Identity, being a dynamic process, is analyzed from the viewpoints of humanistic psychology, cognitive psychology, sociology, and cultural anthropology. In this paper, an analysis of contemporary conditions of this process has been undertaken, with a particular focus on risk factors and development determinants. The authors of this text emphasize the significance of early experiences as an identity matrix influencing later mechanisms of integration during adolescence. Referring to E.H. Erikson’s theory of psychosocial development, identity crises are presented as natural phenomena that, under certain conditions, can lead to either integration or disintegration of personality. In this context, the difficulties faced by young people in the process of self-creation of the “Self” are highlighted, especially in the face of specific risk factors. Given that experiencing a crisis can be both an opportunity and a threat to development, depending on the support and resources of the individual, the need for prevention and education in counteracting risky behaviors and supporting healthy psychosocial development of youth is emphasized.
Problematyka kształtowania się tożsamości w okresie dorastania wymaga uwzględnienia wielu perspektyw teoretycznych oraz kontekstów społeczno-kulturowych. Tożsamość, będąca dynamicznym procesem, analizowana jest w ujęciu psychologii humanistycznej, poznawczej, socjologii i antropologii kulturowej. W tym opracowaniu podjęto analizę współczesnych uwarunkowań tego procesu, ze szczególnym uwzględnieniem czynników ryzyka i determinantów rozwojowych. Autorzy tekstu podkreślają znaczenie wczesnych doświadczeń jako matrycy tożsamościowej, wpływającej na późniejsze mechanizmy integracji w okresie adolescencji. Odwołując się do teorii rozwoju psychospołecznego E.H. Eriksona, ukazano kryzysy tożsamości jako naturalne, które w określonych warunkach mogą prowadzić do integracji bądź dezintegracji osobowości. W tym aspekcie wskazano trudności, z jakimi mierzą się młodzi ludzie w procesie autokreacji „Ja”, zwłaszcza w obliczu określonych czynników ryzyka. Z uwagi na fakt, że doświadczanie kryzysu może być zarówno szansą, jak i zagrożeniem dla rozwoju, w zależności od wsparcia i zasobów jednostki, wskazano na potrzebę profilaktyki i edukacji w przeciwdziałaniu zachowaniom ryzykownym oraz wspierania zdrowego rozwoju psychospołecznego młodzieży.
REFERENCES:
- Brzezińska, A.I. 2000. Społeczna psychologia rozwoju. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Scholar”.
- Bruner, J. 1990. Życie jako narracja. Kwartalnik Pedagogiczny. 4, ss. 3–17.
- Dołęga, Z. 1995. Samotność dorastających w ich relacjach społecznych. W: Heszen-Niejodek, I., red. Doświadczanie kryzysu – szansa rozwoju czy ryzyko zaburzeń? Katowice: Wydawnictwo UŚ, ss. 43–62.
- Dryl, E. i Cierpka, A. 2011. red. Psychologia narracyjna. Tożsamość, dialogowość, pogranicza. Warszawa: Wydawnictwo Psychologii i Kultury „Eneteia”.
- Heszen-Niejodek, I. 2000. Stres i radzenie sobie – główne kontrowersje. W: Heszen-Niejodek I, Ratajczak Z. red. Człowiek w sytuacji stresu. Problemy teoretyczne i metodologiczne. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, ss. 12–43.
- Jarymowicz, M. 1984. Spostrzeganie własnej indywidualności. Percepcja i atrakcyjność odrębności własnej osoby od innych ludzi. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski.
- Jarymowicz, M. 2000. Psychologia tożsamości. W: Strelau J. red. Psychologia. Podręcznik akademicki. Gdańsk: GWP, ss. 107–125.
- Jarymowicz, M., Kwiatkowska A. 1988. Atrybuty własnej tożsamości: właściwości spostrzegane jako wspólne dla JA i INNYCH versus specyficznie własne. W: Jarymowicz, M. red. Studia nad spostrzeganiem relacji JA–INNI: tożsamość, indywidualizacja, przynależność. Wrocław: Ossolineum, ss. 65–79.
- Kołakowski, L. 1990. Husserl i poszukiwanie pewności. Tłum. P. Marciszuk. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
- Kwiatkowska, A. 1999. Tożsamość a społeczne kategoryzacje. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.
- Lewowicki, T. 2011. Cztery spojrzenia na wielokulturowość i edukację międzykulturową. Pogranicze. Studia Społeczne. Tom XVII, s. 31.
- Mandrosz, J. 1998. Rola schematów JA w przetwarzaniu informacji o sobie i o innych ludziach. Teoria Hazel Markus i jej implikacje. Warszawa: Instytut Psychologii PAN.
- Markus, H. 1977. Self-schema and processing information about the self. Journal of Personality and Social Psychology. 35 (2), pp. 63–78.
- Musiał, D. 2007. Kształtowanie się tożsamości w adolescencji. W: Francuz P., Otrębski W. red. Studia z psychologii w KUL. Tom 14. Lublin: Wyd. KUL, ss. 73–92.
- Rosner, K. 2003. Narracja-tożsamość i czas. Kraków: Universitas.
- Schlenker, B.R. 1985. The self and social life. New York: Mc Graw Hill.
- Schlenker, B.R. 1985. Identity and self-identification. W: B.R. Schlenker, red. T he self and social life. New York: Mc Graw Hill, pp. 8–12.
- Staś-Romanowska, M. 1995. Na tropach psychologii jako nauki humanistycznej. Warszawa–Wrocław: PWN.
- Suchodolska, J. 2016. Młodzież i młodzi dorośli wobec kryzysu indywidualnego – potrzeba wsparcia społecznego w rozwoju psychicznej niezależności (i dojrzałej tożsamości). Kultura-Społeczeństwo-Edukacja. 2 (10), ss. 231–248.
- Taylor, Ch. 2001. Źródła podmiotowości. Narodziny tożsamości nowoczesnej. Przekład zbiorowy, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN (BWF).
- Witkowski, L. 1988. Tożsamość i zmiana (wstęp do epistemologicznej analizy kontekstów edukacyjnych). Toruń: Wydawnictwo UMK.
- Witkowski, L. 2001. Uniwersalizm pogranicza: o semiotyce kultury Michała Bachtina w kontekście edukacji. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
- Witkowski, L. 2021. Wybuchowe idee dla pedagogiki i edukacji a procesy rozwoju duchowego. Orbis Idearum. 9, Issue 1, pp. 123–143.
- Wysocka, E. 2010. Doświadczenia życia w młodości – problemy, kryzysy i sposoby ich przezwyciężania. Katowice: Wydawnictwo UŚ.
adolescencja borderline pogranicze kryzys tożsamość youth adolescence crisis identity