Szkoły polskie w Litwie z perspektywy uczniów przygotowujących się do matury

Polish schools in Lithuania from the perspective of secondary school learners leaving exam

School provides an opportunity to pass on particular values, traditions and to maintain identity. Therefore, it is one of the main tools of the minority for enabling its survival. The schooling that functions in a culturally diverse environment is subject to increased influences. The first of these is related to social conditions, the second to political ones – although it should be emphasized that social influences are also permeated with political influences. In the case of education implemented for a national minority, it is also important which minority group is taken into account and what the determinants of the minority situation in a particular country are (including those having their source in history, in the events that are difficult to explain, but nevertheless affect the quality of relations between the majority and the minority group). Thus, it is difficult to consider issues related to education outside the country in isolation from some specific examples. The presented article concerns the situation of Polish schools in Lithuania. In this study, the results are presented of the research conducted in the 2024/2025 school year among this year’s school graduates. The research results are also a context for a broader description of the situation of Polish education in Lithuania.

Szkoła daje możliwość przekazywania określonych wartości, tradycji i podtrzymywania tożsamości. Jest więc jednym z głównych narzędzi mniejszości umożliwiających jej przetrwanie. Szkolnictwo funkcjonujące w środowisku zróżnicowanym kulturowo jest poddawane wzmożonym oddziaływaniom. Pierwsze z nich związane są z uwarunkowania społecznymi, drugie z politycznymi – przy czym należy podkreślić, że również wpływy społeczne nie są pozbawione nasycenia oddziaływaniami politycznymi. W sytuacji szkolnictwa realizowanego dla mniejszości narodowej nie bez znaczenia jest również to, jaka grupa mniejszościowa jest brana pod uwagę i jakie są uwarunkowania sytuacji mniejszości w danym kraju (w tym mające swoje źródło w historii, zaszłościach trudnych do wyjaśnienia, a jednak rzutujących na jakość relacji między grupą większościową a mniejszością). Trudno zatem rozpatrywać kwestie dotyczące oświaty poza granicami kraju w oderwaniu od konkretnych przykładów. Przygotowany artykuł dotyczy sytuacji szkół polskich w Litwie. W artykule prezentujemy wyniki badań przeprowadzonych w roku szkolnym 2024/2025 wśród tegorocznych maturzystów. Wyniki badań to jednocześnie kontekst do szerszego opisu sytuacji szkolnictwa polskiego w Litwie.

REFERENCES:

• Bakonis, E., Balevičienė, S., Gražytė-Skominienė, A., Jevsejevienė, J., Kalvaitis, A., Mikėnė S., Paurienė, L. ir Zablackė, R. 2018. Lietuvos tautinių mažumų švietimo būklės analizė [Analiza stanu edukacji mniejszości narodowych na Litwie 2018]. Vilnius: NŠVA.
• Budyta-Budzyńska, M. 2003. Mniejszości narodowe – bogactwo czy problem? Instytucjonalizacja mniejszości narodowych w Polsce 1989-2002. Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN.
• Deklaracija dėl lenkų tautinės mažumos Lietuvos Respublikoje ir lietuvių tautinės mažumos Lenkijos Respublikoje švietimo. 2019. Źródło: https://smsm.lrv.lt/uploads/smsm/documents/files/Papildomas%20meniu2/Tarptautiniai_susitarimai/Lenkijos%20ir%20Lietuvos%20deklaracija%20pdf.pdf.
• Dėl Tautinių mažumų švietimo nuostatų. 2002. [Przepisy dotyczące edukacji mniejszości narodowych] Źródło: https://e-seimas.lrs.lt/portal/legalAct/ lt (9.01.2025).
• Dziewulak, D. 2020. Polityka oświatowa. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
• Flick, U. 2011. Zum Stand der Diskussion – Aktualität, Ansätze und Umsetzung der Trian- gelation. In: Ecarius, J. und Miethe, I. red. Methodentriangulation in der qualitativen Bildungsforschun. Berlin: Farmington Hills, MI, Verlag Barbara Budrich, ss. 19–39.
• Gajdzica, A. (Szafrańska) (2011). Polityka oświatowa ispołeczna w środowisku wielokulturowym – tendencje, dylematy, rozwiązania. W: Lewowicki, T., Ogrodzka-Mazur, E. i Szczurek-Boruta, A. (red.): Edukacja międzykulturowa – dokonania, problemy, perspektywy. Cieszyn – Warszawa – Toruń: Wydawnictwo Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji UŚ, WSP ZNP w Warszawie, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń, ss. 112–152.
• Górecki, D. 2013. Realizacja praw mniejszości polskiej na Litwie i mniejszości litewskiej w Polsce. W: Górecki, D. red. Dziedzictwo pogranicza. Realizacja praw mniejszości polskiej na Litwie, Białorusi, Ukrainie i w Czechach oraz mniejszości białoruskiej, litewskiej, ukraińskiej i czeskiej w Polsce. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, ss. 69–112.
• Grabowska, B. 2016. Na drodze ku zbliżeniu większości i mniejszości – szkoły z polskim językiem nauczania na Białorusi, Ukrainie i w Republice Czeskiej. Studia Pedagogiczne. 2, ss. 47–59.
• Grzybowski, P.P. 2008. Tożsamość tułacza – dylematy identyfikacyjne współczesnych emigrantów. W: Lewowicki, T., Grabowska, B. i Różańska, A. red. Socjalizacja i kształtowanie się tożsamości – problemy i sugestie rozwiązań. Cieszyn – Warszawa – Toruń: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji UŚ, WSP ZNP w Warszawie, Wydawnictwo Adam Marszałek, ss. 68–84.
• Jevsejevienė, J., Survutaitė, D., Šetkus, B. ir Zablackė R. 2022. Lietuvos tautinių mažumų švietimo būklės analizė 2021 [Analiza stanu edukacji mniejszości narodowych w Litwie 2021]. Vilnius: NŠA.
• Język polski znów na maturze – Macierz Szkolna Wilno. https://macierzszkolna.lt/ogloszenie/jezyk-polski-znow-na-maturze/ (9.01.2025).
• Kabzińska, I. 2009. Między pragnieniem ideału a rzeczywistością. Polacy na Litwie, Białorusi i Ukrainie w okresie transformacji systemowej przełomu XX i XXI wieku. Warszawa: Zakład Wydawniczy Letter Quality.
• Kwaśniewski, K. 1992. Socjologia mniejszości a definicja mniejszości narodowej. Sprawy Narodowościowe. Seria Nowa. I, ss. 9–61.
• Kwaśniewski, K. 2007. O logice badań problemów narodowościowych. Przegląd Zachodni. 3, ss. 3–14.
• Lenkų kalbos ir lenkų bendruomenės Lietuvoje išsaugojimo ir vystymo strategija „Vilniaus kraštas 2040“ (2020). Źródło: https://tmde.lrv.lt/uploads/tmde/documents/files/Wile%C5%84szczyzna%202040%20(LT).pdf.
• Lewowicki, T. 2005. Polityka – Społeczeństwo – Edukacja. O skomplikowanych uwarunkowaniach edukacji międzykulturowej. W: Lewowicki, T. i Ogrodzka-Mazur, E. red. Polityka społeczna i oświatowa a edukacja międzykulturowa. Cieszyn – Warszawa: Uniwersytet Śląski Filia w Cieszynie, WSP ZNP w Warszawie, ss. 15–23.
• Lietuvių kalbos egzaminas vėl kai kuriems pakišo koją: štai kokie įvertinimai šiemet | tv3.lt (9.01.2025).
• Lietuvos Respublikos Konstitucija (1992). Źródło: e-seimas.lrs.lt/portal/legalAct/lt/TAD/TAIS.1890/asr (9.01.2025).
• Lietuvos Respublikos švietimo įstatymas. Galiojanti suvestinė redakcija. Źródło: https://e-seimas.lrs.lt/ portal/legalAct/lt/TAD/TAIS.1480/asr.
• Moroz-Łapin, K. i Szejbak, M. 2014. Meandry litewskiej polityki oświatowej w szkolnictwie mniejszości narodowych. Rocznik Stowarzyszenia Naukowców Polaków Litwy. 13/14, ss. 90–105.
• Nikitorowicz, J. 2020. Edukacja międzykulturowa w perspektywie paradygmatu współistnienia kultur. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
• Oficialiosios statistikos portalas. https://osp.stat.gov.lt/ (9.01.2025).
• Oświadczenie MSZ ws. zmiany charakteru szkół z polskim językiem nauczania na Białorusi z dnia 08.04.2022 Źródło: https://www.gov.pl/web/dyplomacja/oswiadczenie-ws-zmiany-charakteru-szkol-z-polskim-jezykiem-nauczania-na-bialorusi (8.01.2025).
• Po diskusijų parengtas Švietimo įstatymo pakeitimo projektas: tautinių mažumų mokyklose daugėtų ugdymo lietuvių kalba – Švietimo, mokslo ir sporto ministerija smsm.lrt.lt] https://www.lrs.lt/sip/portal.show?p_r=360 02&p_k=1&p_t=277167 (9.01.2025).
• Rabczuk, W. 2006. Ewaluacja programów szkolnych edukacji międzykulturowej w ujęciu Erika de Vreede. W: Lewowicki, T., Szczurek-Boruta, A. i Ogrodzka-Mazur, E. red. Teorie i modele badań międzykulturowych. Cieszyn – Warszawa: UŚ, WSP ZNP w Warszawie, ss. 143–148.
• Safjan, M. Pozycja mniejszości w Polsce w świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego. https://trybunal.gov.pl/fileadmin/content/dokumenty/ wystapienia/1998_2006/20031003.pdf (8.01.2025).
• Šliavaitė, K. 2019. Kalba, tautinis tapatumas ir lygios galimybės švietime: mokyklų lietuvių, lenkų ir rusų mokomosiomis kalbomis bendruomenių požiūriai [Język, tożsamość narodowa i równość szans w edukacji: opinia reprezentantów ze szkół litewskich, polskich i rosyjskich]. Kultūra ir visuomenė. 10 (2), ss. 31–58.
• ŠVIS.Pagrindiniai duomenys. https://www.svis.smm.lt/ (8.01.2025).
• Szafrańska, A. i Čiuladienė, G. 2023. Szkolnictwo w stanie zagrożenia? Polska i litewska perspektywa zmian a sytuacja w szkole w Litwie. Studium jednego wydarzenia. Edukacja Międzykulturowa. 3 (22), ss. 162–175.
• Szafrańska, A., Seberová, A., Kasáčová, B. and Babiaková, S. 2017. Selected problems of teachers’ functioning in Central and Eastern Europe. A Polish- -Czech-Slovak study. Ostrava: Faculty of Education, Ostrava University.
• Tautinių mažumų apsaugos pagrindų konvencija (1995). eseimas.lrs.lt/portal/legalAct/lt/TAD/TAIS.1890/asr (9.01.2025).
• Teisės aktų rinktinė tautinių mažumų tematika [Zbiór przepisów dotyczących mniejszości narodowych]: ESBO rekomendacijos ir gairės. 2020. Vilnius: Tautinių mažumų departamentas prie LR Vyriausybės.
• Ustawa o edukacji [Lietuvos Respublikos Švietimo įstatymo pakeitimo įstatymas], 2011 m. kovo 17 d. Nr. XI-1281.
• Węziak-Białowolska, D. 2013. Model kapitału intelektualnego regionu. Koncepcja pomiaru i jej zastosowanie. Warszawa: SGH w Warszawie.
• Widera, A. 2024. Zamknięcie kolejnej szkoły j. polskiego na Białorusi. Czas Wschodni. https://czaswschodni.pl/art/wiadomosci/zamkniecie-kolejnej- -szkoly-j-polskiego-na-bialorusi_f57816c3-6da4-453b-b147-e91f8e2e705b (8.01.2025).
• Żołędowski, C. 2003. Białorusini i Litwini w Polsce, Polacy na Białorusi i Litwie. Uwarunkowania współczesnych stosunków między większością a mniejszościami narodowymi. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Aspra-JR”.
• Żołędowski, C. 2013. Litwini i Polacy – społeczne postawy wobec mniejszości. W: Nijakowski, L.M. red. Litwini. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, ss. 131–150.