Tożsamość – religia – miasto. Konteksty obecności tożsamości religijnej w lokalnej przestrzeni życia publicznego w Europie Środkowo-Wschodniej1

Tożsamość religijna w społeczeństwach Europy Środkowo-Wschodniej ulega aktualnie silnym przemianom związanym zarówno z konsekwencjami transformacji systemowej, zmianami kulturowymi, jak i przemianami wewnątrz Kościołów. W nowych demokratycznych warunkach w państwach takich jak Polska, Słowacja i Ukraina tożsamość religijna staje się także jedną z tożsamości zbiorowych manifestowanych w sferze publicznej i istotnych nie tylko w kontekście dyskursu publicznego, ale także w kontekstach lokalnych, tj. tożsamości lokalnej i tożsamości miejsca. Autorka przedstawia w artykule refleksje dotyczące znaczeń religijnej tożsamości zbiorowej w lokalnej przestrzeni publicznej. Są to spostrzeżenia wyłaniające się z prowadzonych badań jakościowych. Zarysowują się tutaj trzy istotne konteksty znaczeń tożsamości religijnej w lokalnej przestrzeni życia publicznego: 1) specyfika roli religijności i religii w życiu publicznym w tej części Europy, 2) kulturowe i instytucjonalne znaczenia identyfikacji religijnej w odniesieniu do tożsamości lokalnej i tożsamości miejsca, 3) problematyka narracji wokół wieloreligijnego dziedzictwa sakralnego w społecznościach lokalnych, która wprowadza nowy sposób percepcji religijnej tożsamości jako kulturowego zasobu związanego z miejscem i pamięcią.

Identity – religion – town. Contexts of the presence of religious identity in the local space of public life in East-Central Europe

Religious identity in the societies of Central and Eastern Europe is currently undergoing strong changes associated with the consequences of systemic transition, cultural changes and alterations within the churches. In the new democratic conditions in countries such as Poland, Slovakia and Ukraine, religious identity becomes one of the collective identities manifested in the public sphere and important not only in terms of public discourse but also of local contexts, i.e. local identity and identity of the place. In the article, the author presents some reflections on the meanings of collective religious identity in the local public space. These are insights that emerge from qualitative research. The article outlines three important contexts of meaning of religious identity in the local space of public life: 1) specificity of the role of religion and religiosity in public life in this part of Europe, 2) cultural and institutional significance of religious identification in relation to local identity, 3) issues of the narrative concerning the multireligious sacred heritage in local communities, which introduces a new way of perception of religious identity as a cultural resource associated with the place and memory.

REFERENCES:

• Ammerman N.: Everyday Religion. Observing Modern Religious Lives. Oxford – New York 2007, Oxford University Press.
• Babiński G.: Religia a konflikty etniczne. Kategorie pojęciowe. Analizy wza­jemnych relacji. Kraków 1994, „Nomos”.
• Brace C., Bailey A. R., Harvey D. C.: Religion, Place and Space: A Framework for Investigating Historical Geographies of Religious Identities and Com­munieties. „Progress in Human Geography” 2006, No. 30.
• http://phg.sagepub.com/content/30/1/28 (10.10.2014).
• Borowik I., Doktór T.: Pluralizm religijny i moralny w Polsce. Raport z badań. Kraków 2001, „Nomos”.
• Borowik I.: Religijne oblicze Polski na tle Europy. W: A. Wójtowicz (red.): Kultury religijne. Perspektywy socjologiczne. Tyczyn 2005, WSSG.
• Borowik I.: Religious Landscape on Central and Eastern Europe after Com­munism. W: J. A. Beckford, N. J. Demerath III (eds): The Sage Handbook of the Sociology of Religion. London 2007, Sage Publications.
• Casanova J.: Religie publiczne w nowoczesnym świecie. Kraków 2004, „No­mos”.
• Castells M.: Siła tożsamości. Warszawa 2008, PWN.
• Ciupak E.: Katolicyzm ludowy w Polsce: studia socjologiczne. Warszawa 1973, „Wiedza Powszechna”.
• Demerath N. J.: The Rise of “Cultural Religion” in European Christianity: Learning from Poland, Northern Ireland and Sweden. „Social Compass” 2000, No. 47.
• Elliot A.: Koncepcje „Ja”. Warszawa 2008, Wydawnictwo Sic!
• Gajos L.: Wartości religijne a tożsamość mieszkańców wsi Podkarpacie w dro­dze do Unii Europejskiej. W: I. Borowik, K. Leszczyńska (red.): Wokół toż­samości. Teorie, wymiary, ekspresje. Kraków 2008, „Nomos”.
• Geertz C.: Religia jako system kulturowy. W: W. Piwowarski (red.): Socjologia religii. Antologia tekstów. Kraków 2004, „Nomos”.
• Golka M.: Imiona wielokulturowości. Warszawa 2010, „Muza”.
• Halamska M.: Więź społeczna we współczesnym społeczeństwie polskim. Re­konstrukcja według typologii Pawła Rybickiego. W: K. Frysztacki, A. Kar­wińska, M. Smagacz-Poziemska (red.): Obszary społecznego świata. Wokół socjologii Pawła Rybickiego. Kraków 2010, UJ.
• Hud B.: Wielokulturowość Rzeczpospolitej: ukraiński punkt widzenia. W: Z. Mach, I. Głuszyńska (red.): Aktualne zagrożenia dla wartości związa­nych z wielokulturowością. Bielsko-Biała 2009, WSA.
• Jedlicki J.: Jakiej cywilizacji Polacy potrzebują. Studia z dziejów idei i wy­obraźni XIX wieku. Warszawa 2002, WAB.
• Jędrzejczyk D.: Teologia miasta. W: D. Jędrzejczyk (red.): Humanistyczne ob­licze miasta. Warszawa 2004, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych.
• Kojder A. (red.): Encyklopedia socjologii. Warszawa 2002, Oficyna Naukowa.
• Karpińska G. E.: Miasto wymazywane. Historia Łódzkiego przypadku. W: I. Bukow­ska-Floreńska (red.): Miasto – przestrzeń kontaktu kulturowego i społecznego. „Studia Etnograficzne i Antropologiczne”, T. 8, Katowice 2004, UŚ.
• Kopczyńska-Jaworska B.: Różnorodność obyczajów miejskich. W: Wielkie mia­sto. Czynniki integrujące i dezintegrujące. Łódź 1995, UŁ.
• Mach Z.: Symbols, Conflict and Identity. Essays in Political Anthropology. Albany, NY 1993, Suny Press.
• Mariański J.: Religia w społeczeństwie ponowoczesnym. Studium socjologiczne. Warszawa 2010, Oficyna Naukowa.
• Misztal W.: Maria Ossowska: miasto i moralność. W: W. Misztal, J. Styka (red.): Stare i nowe struktury społeczne w Polsce. Czynniki miastotwórcze w okresach wielkich zmian społecznych. T. III. Lublin 2002, UMCS.
• Mielicka H.: Odpusty w małym miasteczku, W: M. Meducka, R. Renz (red.): Miasteczka polskie w XIX i XX wieku jako zjawisko kulturowo-obyczajowe, Kielce 1998, WSP.
• Mielicka H.: Tożsamość indywidualna a tożsamość społeczna jako wymiar religijności. W: M. Libiszowska-Żółtkowska (red.): Tożsamości religijne w społeczeństwie polskim. Socjologiczne studium przypadków. Warszawa, 2009, Difin.
• Moddelmog-Anweiler E.: Legacy of religious identities in the urban space of Bielsko-Biała. „Prace Geograficzne” Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego 2014, Zeszyt 137.
• Odoj G.: Tożsamość kulturowa społeczności małomiasteczkowej. Katowice 2007, UŚ.
• Olszewski D.: Życie religijne małego miasta w XIX i początkach XX wieku. Zarys problematyki badawczej. W: R. Kołodziejczyk (red.): Miasteczka polskie w XIX i XX wieku. Z dziejów formowania się społeczności. Kielce 1992, Kieleckie Towarzystwo Naukowe.
• Pollack D., Muller O.: Religiousness in Central and Eastern Europe: Towards Individualisation? W: I. Borowik (red.): Religions, Churches and Religiosity in post-Comunist Europe. Kraków 2006, „Nomos”.
• Robertson R.: Mapping the Global Condition: Globalization as the Central Concept. “Theory, Culture and Society” 1990, No. 7 (2–3).
• Sommers M.R.: Citizenship and the place of the public sphere: Law, commu­nity, and the political culture in the transition to democracy. “American Sociological Review” 1993, No. 58 (5).
• Szacki J.: Historia myśli socjologicznej. Warszawa 2004, PWN.
• Sztompka P.: Analiza społeczeństwa. Kraków 2012, „Znak”.
• Szwed R.: Tożsamość religijna W: M. Libiszowska-Żółtkowska, J. Mariański (red.): Leksykon socjologii religii. Zjawiska – badania – teorie. Warszawa 2004, Verbinum.
• Sztop-Rutkowska K.: Rola pamięci lokalnej w kształtowaniu demokratycznej tożsamości politycznej. W: R. Kusek, J. Sanetra-Szeliga (red.): Spoglądając na stereotyp. Kraków 2014, MCK.
• Świątkiewicz W.: Relikt przeszłości czy żywa codzienność? Refleksje wokół badań socjologicznych nad religijnością współczesną w krajach wyszeh­radzkich. W: J. Budniak, A. Kasperek (red.): Polska – Czechy – Słowacja. Oblicza religijności. Katowice 2011, PAU – Oddział Katowice.
• Wnuk-Lipiński E.: Socjologia życia publicznego. Warszawa 2006, „Scholar”.
• Woroniecka G.: Interakcja symboliczna a hermeneutyczna kategoria przed­-rozumienia. Warszawa 2003, Oficyna Naukowa.